Αναζήτηση αυτού του ιστολογίου

Κυριακή 5 Απριλίου 2015

Ισαάκ Ασίμοφ: Εγώ, το Ρομπότ

I Robot (Harper Voyager, 2013)
Ο Ασίμοφ δεν έχασε ποτέ τη γοητεία του. Μπορεί να έχει θαμπώσει ίσως, πέρασαν και τα χρόνια και εμφανίστηκαν νέα μαστόρια του είδους, αλλά όταν θες να επιστρέφεις στις πηγές της Επιστημονικής Φαντασίας, παρακλάδι της Λογοτεχνίας του Φανταστικού, επιστρέφεις αναγκαστικά στους τρεις κυριότερους εκπροσώπους της, Ασίμοφ, Κλαρκ, Χάϊνλαϊν. Ευτυχώς που στην Ελλάδα υπήρχε ο Μάκης Πανώριος ο οποίος μετέφρασε σημαντικά κείμενα και έγραψε δικά του έργα αλλά και δοκίμια γύρω απ' αυτό το παρεξηγημένο είδος της Λογοτεχνίας του Φανταστικού που, όπως σε κάθε είδος γραφής, βρίσκεις αρκετά σκουπίδια αλλά και μεγάλα έργα που δικαιωματικά μπορούν να υπαχθούν στην κατηγορία "αριστουργήματα".
Σε μια τηλεοπτική του εκπομπή ο μέγιστος των φιλολόγων Ρένος Αποστολίδης είχε πει πως για να έχει αξία το φανταστικό, εκεί φαίνεται ο μεγάλος μάστορας του είδους, θα πρέπει να είναι βουτηγμένο στο ρεαλιστικό. Ο Ασίμοφ στην συλλογή διηγημάτων "Εγώ, το Ρομπότ" πετυχαίνει την αλληλοπεριχώρηση των δύο δυνατοτήτων της γραφής χρησιμοποιώντας το επιστημονικό φανταστικό για να μιλήσει για πολύ σημαντικά θέματα, όπως η πολιτική, η θρησκεία, η οικονομική ανάπτυξη, ο ρόλος της τεχνολογίας, που βασίζονται στο ρεαλιστικό. Απ' αυτήν την άποψη διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά και κάποια επικαιρότητα, ειδικά σε κάποια σημεία που συζητιούνται ακόμα και σήμερα.
Θα έλεγα πως η συλλογή των 9 διηγημάτων που απαρτίζουν το βιβλίο (πρώτη έκδοση σε ένα τόμο το 1950, αλλά είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται σε διάφορες επιθεωρήσεις στη δεκαετία 1940) ακολουθεί μια νοηματική πορεία από τα πιο απλά διηγήματα στα πιο σύνθετα. Κεντρικός πρωταγωνιστής είναι η Σούζαν Κάλβιν η οποία εργάζεται στην εταιρεία US Robot and Mechanical Men με την ειδικότητα του ρομποτοψυχολόγου. Κάθε διήγημα είναι μια διαφορετική ρομποτική αφήγηση στην οποία πρωταγωνιστεί ένα ρομπότ. Η πρωτοτυπία του Ασίμοφ έγκειται στην εφαρμογή των τριών νόμων της ρομποτικής, βάσει των οποίων η Σούζαν Κάλβιν και οι εκάστοτε συνομιλητές της προσπαθούν να επιλύσουν θέματα που αναφύονται λόγω της συμπεριφοράς των ρομπότ. Όπως διαβάζουμε στο "Εγχειρίδιο της Ρομποτικής" οι τρεις θεμελιώδεις νόμοι είναι οι εξής: (1)- Ένα ρομπότ δεν θα επιφέρει τραυματισμό σε ένα ανθρώπινο ον ή, λόγω αμέλειας, δεν θα επιτρέψει την βλάβη σ' ένα ανθρώπινο ον. (2)- Ένα ρομπότ οφείλει να υπακούει τις εντολές που του δίνουν τα ανθρώπινα όντα εκτός αν αυτές οι εντολές έρχονται σε αντίθεση με τον Πρώτο Νόμο. (3)- Ένα ρομπότ οφείλει να προστατέψει την δική του ύπαρξη, όσο διάστημα η προστασία αυτή δεν συγκρούεται με τον Πρώτο ή τον Δεύτερο Νόμο. Αυτοί οι τόσο συμμετρικά δομημένοι τρεις νόμοι, και η λογική τους ακολουθία, δημιουργούν ουκ ολίγα προβλήματα στα υποτίθεται ανώτερα νοήμονα όντα που είναι οι άνθρωποι , προσπαθώντας να ερμηνεύσουν την συμπεριφορά εκ πρώτης όψεως αλλόκοτη ή ακόμα και επιβλαβής γι' αυτά των ρομπότ, όμως ο Ασίμοφ με αξεπέραστη μαεστρία κατευθύνει στα ακρότατα λογικά όρια, αλλά πάντα μέσα στα πλαίσια των τριών ρομποτικών νόμων τη δράση των ρομπότ. Στο πρώτο διήγημα που αφηγείται τη ζωή του ρομπότ Ρόμπι, η μικρή Γκλόρια που ίσως και λόγω της ηλικίας της είναι σε θέση να κατανοήσει τη φύση των τριών ρομποτικών νόμων καλύτερα από τους ανησυχούντες ενηλίκους: "Δεν ήταν μια όχι μηχανή, κραύγασε δυνατά και δίχως γραμματικούς κανόνες...Ήταν ένα πρόσωπο όπως εσείς και εγώ και ήταν ο φίλος μου". Στο δεύτερο διήγημα με τίτλο Πηγαινέλα ο κεντρικός πρωταγωνιστής ομολογεί πως η παράξενη συμπεριφορά του ρομπότ Σπίντυ ήταν σύμφωνη και με τους τρεις νόμους, αλλά για να τον κατανοήσουν "έπρεπε να βγούμε από το πλαίσιο και των τριών νόμων". Από το τρίτο διήγημα ξεκινά η φιλοσοφική μεθερμηνεία των τριών νόμων της ρομποτικής. Το ρομπότ Κιούτι είναι το πρώτο που δείχνει ενδιαφέρον για την ύπαρξη του, και σε μια ενδιαφέρουσα ανταλλαγή επιχειρημάτων δημιουργήματος προς τον υποτιθέμενο κύριο του δημιουργήματος αναφωνεί "Δεν αποδέχομαι τίποτα επί τη βάσει της αυθεντίας. Μια υπόθεση πρέπει να στηρίζεται στη λογική, διαφορετικά είναι άχρηστη- και έρχεται σε αντίθεση με όλους τους κανόνες της λογικής να υποθέτεις ότι εσύ με έφτιαξες". Η προσπάθεια ταπείνωσης της λογικής του ανθρώπου από τη λογική των ρομπότ είναι καταφανής σ' αυτό το διήγημα, καθώς ο Κιούτι, που δεν ξεφεύγει από τους τρεις νόμους, λέει στο ανθρώπινο ον πως δεν είναι αυτός ο δημιουργός των ρομπότ αλλά αυτός που απλά συναρμολόγησε τα κομμάτια τους τα οποία , ωστόσο, "δημιουργήθηκαν από τον Κύριο" (Master).
Το προτελευταίο διήγημα της συλλογής με τίτλο "Αποδεικτικό Στοιχείο" είναι και το πιο πολιτικό, εκεί όπου ο Ασίμοφ χρησιμοποιώντας τους ρομποτικούς νόμους παραδίδει μαθήματα πολιτικής ηθικής και ορθού λόγου. Ο τρόπος που διέπει την ύπαρξη των ρομπότ, οι τρεις νόμοι, μπορούν κάλλιστα να αποτελέσουν υπόδειγμα συμπεριφοράς και δράσης για τα ανθρώπινα όντα: "Για να το θέσω απλά, αν ο Μπήρλεϊ (το νομιζόμενο ρομπότ του διηγήματος) ακολουθεί όλους τους νόμους της ρομποτικής, τότε ίσως είναι ρομπότ, και μπορεί απλά να είναι ένας πολύ καλός άνθρωπος". Οι ρομποτικοί νόμοι δεν είναι απλώς νόμοι για τις νοήμονες αυτές μηχανές, αλλά λειτουργούν και σαν καντιανή κατηγορική προστακτική για τα ανθρώπινα όντα: "Πράξεις σαν τις δικές του μπορούν να προέρχονται απλώς μόνο από ένα ρομπότ, ή από ένα αξιοσέβαστο και αξιοπρεπή ανθρώπινο ον. Όμως βλέπεις, δεν είναι δυνατό να ανακαλύψεις της διαφορές ανάμεσα σ' ένα ρομπότ και το καλύτερο κομμάτι των ανθρώπων". Στο ίδιο διήγημα ο Ασίμοφ προβαίνει σε κριτική (από τόσο νωρίς!) των διάφορων φανατικών, τους Φονταμενταλιστές όπως τους λέει, οι οποίοι δεν έχουν προσαρμοστεί στα δεδομένα της εποχής τους, νοσταλγώντας μια απλή ζωή, αλλά δίχως λόγο, δίχως λογική, και γι' αυτό καθίστανται επικίνδυνοι. Το τελευταίο διήγημα με τίτλο "Η αποφευχθείσα  Σύγκρουση" περιλαμβάνει τις συνολικές απόψεις του Ασίμοφ για την πολιτική και οικονομική  πορεία του κόσμου ο οποίος διαιρείται βάσει μιας πρωτότυπης ταξινόμησης σε περιοχές (η Ευρωπαϊκή Περιοχή που έχει χάσει πια την πρωτοκαθεδρία που άλλοτε είχε, ας πούμε, περιλαμβάνει όλη την Ευρώπη εκτός από την ευρωπαϊκή Ρωσία και τα Βρετανικά Νησιά, αλλά περιλαμβάνει τις μεσογειακές ακτές της Αφρικής και της Ασίας καθώς και την Αργεντινή, Χιλή και Ουρουγουάη!), και τον κεντρικό ρόλο για την ανάπτυξη του ανθρώπου που θα έχουν οι Μηχανές: " Το ερώτημα για την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ξεπερνιέται, χάνει τη σημασία του. Όποιος τα κατείχε (αν μια τέτοια φράση έχει νόημα), είτε ένας άνθρωπος, μια ομάδα, ένα έθνος ή όλη η ανθρωπότητα, μπορούσαν να χρησιμεύσουν μονάχα όπως επέτασσαν οι Μηχανές". Θα έλεγα είναι το διήγημα που οφείλει να διαβάσει κάθε τεχνοφοβικός, κάθε δήθεν "πνευματικός" άνθρωπος που διχοτομεί μανιχαϊστικά τον κόσμο σε πνεύμα και ύλη αποδίδοντας οντολογική ανωτερότητα στο πρώτο και μειώνοντας ασυνάρτητα το δεύτερο, να το διαβάσει κάθε φανατικός  ιδεαλιστής ή υλιστής για να ξεθαρρέψει εντός του ο ορθός λόγος και τα ανθρώπινα συναισθήματα: "Η Μηχανή δεν είναι παρά ένα απλό εργαλείο το οποίο μπορεί να βοηθήσει την ανθρωπότητα να προοδεύσει ταχύτερα αναλαμβάνοντας αυτή κάποια από τα βάρη των υπολογισμών και ερμηνειών από την πλάτη της. Το έργο του ανθρώπινου εγκεφάλου παραμένει αυτό που πάντοτε ήταν: η ανακάλυψη νέων δεδομένων προς ανάλυση, και η επινόηση νέων εννοιών προς έλεγχο". Ο ανθρωπισμός του Ασίμοφ δεν είναι ξέχωρος από την πορεία της λογικής ανάπτυξης των Μηχανών. Η πορεία ανάπτυξης των Μηχανών είναι η πορεία ανάπτυξης του ανθρώπινου πνεύματος. Οι συγκρούσεις, πλέον μπορεί να αποφευχθούν, αλλά μονάχα οι Μηχανές είναι αναπόφευκτες: αυτό είναι το μήνυμα του Ασίμοφ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: