Γκούσταβ Μέιρινκ: Γκόλεμ

Γκ. Μέϊρινκ: Γκόλεμ (εκδ. Αίολος)

"Ο Γκόλεμ είναι ο πρόγονος του Ρομπότ" γράφει ο Μάκης Πανώριος στον πρόλογο του βιβλίου, θεωρώντας πως ένα αδιόρατο αλλά υπαρκτό νήμα συνδέει την μυστικιστική ατμόσφαιρα του πολύπτυχου μυθιστορήματος του Μέιρινκ με τον μυστικισμό της επιστήμης των ρομποτικών διηγημάτων του Ασίμοφ. Προκλητική η αναφορά, αλλά αν το δει κανείς εξελικτικά, ως μια μετάβαση από ένα είδος λογοτεχνίας που είναι κατάφορτο με εικόνες, σύμβολα και αλληγορίες προς ένα άλλο που ανατιμά την τεχνολογική φύση στα ακρότατα όρια της τότε μπορεί να το αποδεχτεί. 

Γκούσταβ Μέϊρινκ

Ο Γκόλεμ είναι ένας τεχνητός άνθρωπος, σύμφωνα με τους θρύλους του εβραϊκού γκέτο της Πράγας, τον οποίο είχε κατασκευάσει ένας ραβίνος ο οποίος ήταν γνώστης της Καβάλα, "τον έφτιαξε από ετερόκλητα υλικά προσδιορίζοντας του μια ζωή αυτόματη και χωρίς σκέψη, βάζοντας στο στόμα του μια μαγική λέξη από αριθμούς". Ο θρύλος αυτός χάνεται στα βάθη του 17ου αιώνα. Κάποιο βράδυ ο ραβίνος ξέχασε να του βγάλει το μαγικό χαρτί από το στόμα και αμολήθηκε ο Γκόλεμ στα σοκάκια της Πράγας καταστρέφοντας ότι έβρισκε μπροστά του ώσπου τελικά σωριάστηκε νεκρός αφού ο ραβίνος κατέστρεψε το χαρτί με τη μυστική φόρμουλα  Ο μύθος όμως εξακολουθεί να ζει και να τρομάζει όσους πιστεύουν σ' αυτόν: "κυριαρχεί πάνω στις ψυχές των ζωντανών για κάποιον άγνωστο λόγο, που δεν μας φανερώνεται ποτέ, και αφήνει να δημιουργηθεί σαν αντικατοπτρισμός το περίγραμμα ενός χαρακτηριστικού όντος που έζησε εδώ και πολλούς αιώνες σ' αυτό το μέρος και που κατέχεται από ακόρεστη δίψα να αποκτήσει ξανά μορφή και σχήμα". Ο Γκόλεμ λοιπόν δεν εμφανίζεται ποτέ αυτοπροσώπως στο βιβλίο, υπάρχει μονάχα σαν σκιά, φόβος, αίνιγμα. Πρωταγωνιστής είναι ο Αθανάσιος Πέρναθ, ένας χαράκτης πολύτιμων λίθων, και γύρω απ' αυτόν μια πλειάδα περίεργων μορφών όπως ο Σεμάγια Χιλέλ, γνώστης της Τορά και του Ταλμούδ, η θυγατέρα του Μίριαμ,  η έκφυλη πόρνη Ροζίνα, ο διεφθαρμένος έμπορος Ααρών Βάσερτρουμ που ενσαρκώνει όλα τα αρνητικά στερεότυπα των Εβραίων και ο απατεώνας γιός του ιατρός Βασόρι. Ο Μέϊρινκ δημιουργεί έναν πολυονειρικό κόσμο, όπου η πραγματικότητα χάνεται λόγω των πολλαπλών ερμηνειών που ενδέχεται να δεχτεί. Υπάρχει μια διαρκής ατμόσφαιρα απειλής. Σε κάθε στενό σοκάκι ή καπηλειό του εβραϊκού γκέτο της Πράγας (μια ονειρική πόλη per se) κυκλοφορούν οι άνθρωποι σαν σκιές και οι σκιές μοιάζουν περισσότερο αληθινές από τους ανθρώπους. Υπάρχει η βασική ιστορία που περιστρέφεται γύρω από τον φοιτητή Χάρουσεκ και τον φόνο του ιατρού Βασόρι, τα ερωτικά, εντελώς μυστικιστικά, σκιρτήματα του Πέρναθ, αλλά πίσω από όλα αυτά είναι οι ταλμουδικοί συμβολισμοί, τα τραπουλόχαρτα ταρό, και απόκρυφα βιβλία, σαν το "Ιμπούρ" που διαμορφώνει την κατανόηση της πραγματικότητας για τον κεντρικό αφηγητή. Το βιβλίο πρέπει να είναι η αξίνα που θα θρυμματίσει τον εσώτερο παγωμένο κόσμο μας έλεγε ο Κάφκα σ' έναν από τους πιο διάσημους αφορισμούς του. Αυτή η σκέψη, του πιο φημισμένου κατοίκου της Πράγας, συνάδει με την διαπίστωση στην αρχή του "Γκόλεμ" όπου ο αφηγητής λέει για το βιβλίο "Ιμπούρ" πως δεν ήταν αυτό που του μιλούσε, "εγώ ο ίδιος ήμουνα. Το μυαλό μου είχα ξεφυλλίσει ψάχνοντας έτσι διεξοδικά κι όχι ένα βιβλίο. Όλα όσα μου είπε η φωνή τα κουβαλούσα μέσα μου από τη γέννησή μου, αλλά ήταν κρυμμένα.....". Το βιβλίο που θρυμμάτισε το εγώ του και απελευθέρωσε τον αληθινό εαυτό του ή , τουλάχιστον, κάποιον εαυτό, διότι η ερμηνεία είναι ρευστή, η ταυτότητα υπόκειται κι αυτή σε περιορισμούς, μετατροπές και αμφίσημες καταστάσεις. Ο Μέϊρινκ μας δίνει το κλειδί κατανόησης του κόσμου του Γκόλεμ, του δικού του κόσμου, αλλά και ένα μότο για να πορευόμαστε στον κόσμο, έναν δηλαδή τρόπο διαβάσματος του βιβλίου του κόσμου: "Να αισθάνεσαι τα γράμματα κι όχι μόνο να τα διαβάζεις με τα μάτια σου στα βιβλία, να δημιουργήσεις έναν ερμηνευτή του εαυτού σου, μέσα σου, που να εξηγεί αυτά που σου ψιθυρίζει το ένστικτο......για να μπορέσεις να συνενοηθείς τελικά με τον εσωτερικό σου κόσμο μέσω μιας πεντακάθαρης γλώσσας". Έτσι μόνο είναι δυνατό να υπάρχει το Γκόλεμ και να γραφτεί κάτι γι' αυτό.