Γουίλκι Κόλλινς: Man and Wife

Ο Κόλλινς ξεκίνησε να γράφει το "Ανδρόγυνο" το 1870, όπως πάντα σε συνέχειες προκειμένου να δημοσιευτεί σε φύλλα εφημερίδας. Το ερώτημα που απασχολεί τους μελετητές του έργου του είναι κατά πόσο μπορεί να θεωρηθεί ένα έργο που εντάσσεται στα αριστουργήματα της πρώτης συγγραφικής του περιόδου, όπως είναι η "Φεγγαρόπετρα"  ή "Η Γυναίκα με τα Άσπρα", ή μήπως πρέπει να ενταχθεί στην ύστερη περίοδο της συγγραφικής δουλειάς του όπου συμπεριλαμβάνονται έργα όχι τόσο επιτυχημένα από καλλιτεχνικής και εμπορικής επιτυχίας. Τέτοιες κατηγοριοποιήσεις όμως δεν ικανοποιούν παρά μονάχα το σχολαστικό πνεύμα ενός οκνηρού μελετητή ή επιφανειακού αναγνώστη που αναζητά ετικέτες τις οποίες επικολλά για να διευκολύνει την προσπάθεια κατανόησης του, αλλά έτσι χάνεται η αυθύπαρκτη παρουσία του έργου και η δυνατότητα αυτόνομης τοποθέτησης μας έναντι του περιεχομένου και της δομής του.

Ο Κόλλινς εδώ πραγματεύεται ένα εντελώς ιδιαίτερο θέμα που φαίνεται απασχολούσε στην εποχή του την επικαιρότητα. Πώς ορίζεται η νομιμότητα ενός γάμου, πότε ένα ζευγάρι θεωρείται σύμφωνα με το νόμο και τα ισχύοντα έθιμα στη Σκωτία και την Αγγλία θεωρείται παντρεμένο; Ο Κόλλινς στη βάση αυτού του προβληματισμού χτίζει ένα μυθιστόρημα με αρκετά μελοδραματικά στοιχεία, με μακροσκελείς διαλόγους, και αναλυτικές περιγραφές όπως συνηθιζόταν στη λογοτεχνία της βικτωριανής περιόδου, αλλά και με στοιχεία μυστηρίου, σασπένς και αβυσσαλέα πάθη. Δεν είναι όμως μόνο αυτά τα στοιχεία, έτσι κι αλλιώς έντονα σε όλα τα βιβλία του Κόλλινς. Υπάρχει και κριτική διάθεση απέναντι στα ήθη της εποχής του και ιδιαίτερα σ' αυτό το απίθανο και παρανοϊκό πλέγμα που διέπει τις νομικές σχέσεις των συζύγων μεταξύ τους καθορίζοντας την έννοια του γάμου με βάση την απλή και μόνο συγκατάθεση, ή δημόσια κοινοποίηση παρουσία μαρτύρων της δήλωσης πως ένας άνδρας και μια γυναίκα είναι παντρεμένοι. Αυτό, ιδιαίτερα στην περιοχή της Σκωτίας, μπορούσε να γεννήσει πλήθος παρεξηγήσεων και άκυρων γαμήλιων ενώσεων ή ακόμα και γάμους υποτίθεται νόμιμους και έγκυρους αλλά δίχως την ουσιαστική επιθυμία ή συγκατάθεση των ενδιαφερόμενων ανδρών και γυναικών. Ιδιαίτερα επιβαρυντική σ' αυτήν την περίπτωση ήταν η θέση των γυναικών που βρίσκονταν παγιδευμένες σε γάμους που δεν ήθελαν και δεν συναινούσαν. Ο Κόλλινς είναι επικριτικός σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος γι' αυτό το ζήτημα. 'Ετσι λοιπόν στο βιβλίο έχουμε τους δύο κεντρικούς χαρακτήρες, την αγνή, ευγενική και αξιαγάπητη Άννα Σιλβέστερ η οποία θεωρείται νυμφευμένη με βάση αυτούς τους παρανοϊκούς νομοθετικούς κανόνες με τον αδίστακτο Τζέφρυ Ντελαμάιν ο οποίος τη μισεί αφάνταστα και μηχανεύεται τρόπους για να την εξοντώσει. Η απεικόνιση των γυναικείων μορφών σ' αυτό, όπως και σε κάθε άλλο έργο του Κόλλινς είναι ιδιαίτερα επιτυχημένη, καθώς περιγράφει τόσο πειστικά όλη την κλίμακα των γυναικείων συναισθημάτων και των μυστικών προδιαθέσεων της γυναικείας καρδιάς, και ενώ γράφει λίγο μετά το μέσο του 19ου αιώνα, η ψυχολογία των γυναικείων μορφών του μπορεί να γίνει αποδεκτή και σήμερα ως έγκυρη και πραγματική. Αλλά πέρα από τα θέματα του γάμου και των σχέσεων, το βιβλίο είναι εντυπωσιακά σύγχρονο όσον αφορά την κριτική που επιχειρεί ο Κόλλινς στο αθλητικό φαινόμενο, την μανία με τον πρωταθλητισμό και την προπόνηση πέρα από τα φυσικά όρια προκειμένου να επιτευχθεί μια μεγάλη επίδοση. Πόσο απόκοσμη θα έμοιαζε η κριτική αυτή ειδικά στην Αγγλία με το καταγεγραμμένο πάθος των Άγγλων για τα σπορ και την αθλητική ρώμη! Όμως και σήμερα ακόμη, όπου σε πλανητικό επίπεδο δεσπόζει η λατρεία της μεγάλης επίδοσης και των υπερανθρώπινων προσπαθειών για υπέρβαση των δυνατοτήτων του σώματος, η κριτική του Κόλλινς αποκτά προφητική διάσταση και αξία. Χρησιμοποιώντας τον χαρακτήρα του Σερ Πάτρικ Λάντι, αυτού του ευγενούς και καλλιεργημένου με την κλασική έννοια ανθρώπου, ο Κόλλινς προβαίνει σε μια δριμεία κριτική των υπερβολών γύρω από τον αθλητισμό και τις επιδόσεις, για να χτυπήσει την αρρενωπή μορφή του Τζέφρυ Ντελαμάιν που επιδίδεται σ' αυτές τις δραστηριότητες και προσελκύει πλήθος θαυμαστριών που λατρεύουν τους μυς και τις γραμμώσεις του σώματος του. Λέει ο Σερ Πάτρικ: "Η κοινή γνώμη στην Αγγλία, έχω την εντύπωση, δεν θεωρεί μονάχα την καλλιέργεια των μυών να έχει ίση σημασία με την καλλιέργεια του πνεύματος, αλλά να διευρύνει στην πράξη, ίσως και στην θεωρία, την ανόητη και επικίνδυνη άποψη της προπόνησης του σώματος στην πρώτη θέση από απόψεως σημασίας , και την πνευματική εκγύμναση στην δεύτερη...... Πού είναι η επιρροή αυτού του σύγχρονου ξεσπάσματος αρρενωπού ενθουσιασμού στα σημαντικά ζητήματα της ζωής;".

Wilkie Collins

Ο Σερ Πάτρικ σ' αυτό στο σημείο αγγίζει τις καρδιές μας. Εμείς που θεωρούμε την εμμονή με τα σπορ, όπως και ο Σερ Πάτρικ, εκδήλωση βαρβαρότητας όταν η ενασχόληση μ' αυτά φθάνει σ' αυτό το ακρότατο όριο, εκδήλωση βαρβατίλας και έκκριση άχρηστης τεστοστερόνης, αισθανθήκαμε πως άγγιξε μια ευαίσθητη χορδή μέσα μας καθώς διατύπωνε ήδη από τόσο παλιά και δίχως να έχουν ακόμα εκδηλωθεί όλα τα σύγχρονα φαινόμενα απαξίωσης του αθλητικού φαινομένου (χουλιγκανισμός, ντόπινγκ, κίτρινος αθλητικός τύπος κλπ), την πιο ουσιαστική κριτική: "Όταν η αντίληψη του κοινού εκθειάζει άμεσα την σωματική εκγύμναση πάνω από τα βιβλία, τότε ισχυρίζομαι πως η αίσθηση του κοινού βρίσκεται σε ένα επικίνδυνο άκρο". Ή ακόμα: "Μπορούν αυτές οι φυσικές επιτεύξεις (η δεξιότητα στην κωπηλασία, η ταχύτητα στο τρέξιμο κλπ), να τον βοηθήσουν έτσι ώστε να κερδίσει μια ανόθευτη ηθική νίκη επί του ατομικού εγωισμού και της σκληροκαρδίας του; Δεν μπορούν καν να τον βοηθήσουν να δει πως αυτός είναι εγωισμός και πως αυτή είναι σκληροκαρδία". Και μόνο αυτές οι σελίδες, αυτή η διεξοδική και προφητική φυσικά κριτική του Σερ Πάτρικ Λάντι με αφορμή τον αρρενωπό, αλλά αδίστακτο Τζέφρι Ντελαμάιν, αρκεί για να θυμόμαστε το "Ανδρόγυνο" του Γουίλκι Κόλλινς ως ένα σημαντικό λογοτεχνικό επίτευγμα με ηθικές αναφορές και σωστά πρότυπα.