Θίοντορ Ντράιζερ: Μια Αμερικάνικη Τραγωδία

Τι ανείπωτη ευτυχία μετά από 20 και επιπλέον χρόνια να ξαναδιαβάζω ένα βιβλίο, και μάλιστα αυτό που θεωρείται το magnus opus, του Θίοντορ Ντράιζερ, μετά την "Αδελφή Κάρι" (που αν και μεταφρασμένη στα ελληνικά δεν κυκλοφορεί πλέον), τώρα ήλθε επιτέλους η σειρά της "Αμερικάνικης Τραγωδίας", αυτού του βιβλίου ποταμού των 900 σχεδόν σελίδων που εκδόθηκε το 1925 και αναμφισβήτητα έχει θέση στον κανόνα με τα μεγάλα αμερικάνικα μυθιστορήματα. Το βιβλίο μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο το 1951 και είχε τίτλο "Μια θέση στον ήλιο" (ορθή μεθερμηνεία του τίτλου του βιβλίου), σε σκηνοθεσία Τζωρτζ Στήβενς, και πρωταγωνιστές την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Μοντγκόμερυ Κλιφτ, μια ταινία που δεν ξεκινά από την αρχή του βιβλίου βέβαια, αλλά από τη στιγμή που ο βασικός ήρωας ξεκινά για τη μεγάλη του περιπέτεια στο εργοστάσιο του θείου του στη Νέα Υόρκη. Ο Ντράιζερ για να γράψει το βιβλίο που είναι πλούσιο σε συμβολισμούς, εμπνεύστηκε από αληθινά γεγονότα που συνέβησαν το 1906 στη Νέα Υόρκη με την καταδίκη του Τσέστερ Ζιλέτ ο οποίος δολοφόνησε δια πνιγμού την ερωμένη του Γκρέις Μπράουν σε μια λίμνη. Την ιστορία αυτή παίρνει ο Ντράιζερ και της δίνει οικουμενικές διαστάσεις, ένα αληθινό πεδίο προβληματισμού γύρω από τα όρια της υποκειμενικής και αντικειμενικής πραγματικότητας, της σχέσης της βούλησης και της συνείδησης, των πραγματικών γεγονότων και της ερμηνευτικής τους προσέγγισης. Το βιβλίο που το διάβαζα φανατικά για 10 μέρες, ξυπνώντας από τις 5 το πρωί, ακόμα και στη δουλειά σε μορφή pdf, ως αργά το βράδυ, εμπεριέχει αξέχαστες εικόνες που μένουν βαθιά στη μνήμη και έχει το χαρακτηριστικό των μεγάλων εκείνων βιβλίων που ακόμα και αν τα αφήσεις δεν σε αφήνουν αλλά στριφογυρίζουν διαρκώς μέσα στο μυαλό σου προκειμένου να αναρωτηθείς για τις δικές σου πράξεις αν βρισκόσουν στη θέση κάποιου από τους ήρωες του. Η "Αμερικάνικη Τραγωδία" είναι λοιπόν η τραγωδία του Κλάιντ Γκρίφιθς, ενός νέου που αναζητεί το αμερικάνικο όνειρο το οποίο ενσαρκώνεται στα εξής στοιχεία: πλούτος, όμορφη ζωή, όμορφες γυναίκες. Προερχόμενος από μια βαθιά θρησκευόμενη οικογένεια, η οποία ζει κηρύττοντας τον λόγο του Θεού, στήνοντας αυτοσχέδιες τέντες σε διάφορες περιοχές προκειμένου να δημιουργεί τον χώρο μιας κινητής εκκλησίας, αισθάνεται πως είναι φτιαγμένος για μεγαλύτερα πράγματα, γι' αυτό και αυτονομείται νωρίς αναζητώντας την τύχη του σε διάφορα επαγγέλματα και κοινωνικούς κύκλους νέων της εποχής που θα του προσφέρουν έναν πιο ανέμελο τρόπο ζωής. Από νωρίς πάντως είχε αρχίσει να αναρωτιέται και να εξετάζει κριτικά την στάση των γονιών του, έχοντας την φυσική προδιάθεση που ενισχυόταν από τον πλούτο που έβλεπε σε κάποιες κοινωνικές τάξεις: "Ο Κλάιντ ήταν τόσο ματαιόδοξος και περήφανος όσο ήταν φτωχός".

Θίοντορ Ντράιζερ

Η ανεμελιά αυτή θα τον οδηγήσει σε μια κλασική περίπτωση βιβλικού άσωτου υιού, αρχίζοντας να συναναστρέφεται νέους που δεν είχαν κάποιο ηθικό έρεισμα με συνέπεια να γίνει μάρτυρας του θανάτου μιας νεαρής κοπέλας σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, στο οποίο συμμετείχε έμμεσα και ο ίδιος. Το δυστύχημα αυτό ήταν αποτέλεσμα της αδιαφορίας των νέων αυτών φίλων του, αγοριών και κοριτσιών, προς την ανθρώπινη ζωή, διότι γι' αυτούς προείχε η διασκέδαση και μόνο. Φοβούμενος πως η τυχόν έρευνα γύρω από τις συνθήκες αυτού του δυστυχήματος θα του κόψει δια παντός τα φτερά της κοινωνικής ανόδου θα βρεθεί στη Νέα Υόρκη αναζητώντας εργασία στο εργοστάσιο παραγωγής γιακάδων του πλούσιου θείου του. Εκεί θα πλεχτεί η ανείπωτη αμερικάνικη τραγωδία. Κινούμενος πλέον σε ένα πλούσιο περιβάλλον, αλλά εντελώς μόνος, θα αναζητήσει τον έρωτα και θα τον βρει πρώτα στο πρόσωπο της όμορφης αλλά φτωχής εργάτριας Ρομπέρτα Άλντεν, την οποία θα αφήσει έγκυο, και στη συνέχεια της πανέμορφης και πλούσιας Σάντρα Φίντσλει. Αισθανόμενος πως η παρουσία της Ρομπέρτα, η οποία μόλις μαθαίνει την εγκυμοσύνη της και φοβούμενη το κοινωνικό και ηθικό σκάνδαλο που θα ξεσπάσει πιέζει να παντρευτούνε, αποτελεί εμπόδιο στα σχέδια του για επισημοποίηση του παράλληλου δεσμού του με την Σάντρα, σχεδιάζει την δολοφονία της.

Από δω και πέρα, ο αναγνώστης ζει τον εφιάλτη της συνείδησης του Κλάιντ. Ο Ντράιζερ με μοναδική μαεστρία υφαίνει ένα ανεπανάληπτο θρίλερ αποχρώσεων, υπαινιγμών, μικροσκοπικών λεπτομερειών που καθιστούν κάθε σκέψη και πράξη του Κλάιντ επιρρεπή σε διπλή και τριπλή ερμηνεία και ανάγνωση. Τα όρια της ενοχής και της αθωότητας σε όλο το βιβλίο παραμένουν εμφατικά δυσδιάκριτα. Η υποκειμενική γωνία μετράει και μόνο. Ακόμα και στη σκέψη του Κλάιντ όλα παραμένουν στο μεταίχμιο του φωτός και του σκότους. Δολοφόνησε ή όχι τη Ρομπέρτα Άλντεν; Σε ποιά απόκοσμη απόχρωση του γκρι βρίσκεται η αλήθεια; Εν τέλει μόνο ο Θεός μπορεί να κρίνει ακριβοδίκαια, αλλά την κρίση Του δεν μπορούμε να την γνωρίσουμε σ' αυτόν τον κόσμο, είμαστε υπό το βασίλειο της αίρεσης, της πλάνης και της αμφιβολίας, των βαθύτερων ή επιπόλαιων πεποιθήσεων μας οι οποίες μεταβάλλονται με το παραμικρό φύσημα του αέρα σε αντίθετη κατεύθυνση. Ο Ντράιζερ δεν λυπάται τον αναγνώστη του και δεν του προσφέρει ετοιματζίδικες λύσεις. Όλα είναι ανοικτά σε κάθε είδους μεθερμηνεία. Σαφώς πάσχει με την οικογένεια της φτωχής Ρομπέρτα και αναζητά τη δικαιοσύνη, την επιβολή του νόμου, διότι διαφορετικά διασαλεύεται η ηθική και έννομη τάξη. Την ίδια στιγμή όμως γίνεται συνένοχος των σκέψεων του Κλάιντ, αυτό το διαρκές "και αν..." που συνεχώς φέρνει στο προσκήνιο ο Ντράιζερ σε κάθε ανάλυση των πράξεων και των κινήτρων του Κλάιντ, το οποίο θέλει να επισημάνει το αμφίσημο όχι μόνο των ενεργειών του αλλά και των ίδιων των σκέψεων του που ποτέ δεν είναι ξεκάθαρες και διαυγείς. Εκεί λοιπόν που πάει να ξεκαθαρίσει μια θέση, μπαίνει σαν δαίμονας αυτό το "και αν...", αυτή η αμφιβολία για το ποιά τελικά είναι τα κίνητρα και οι πράξεις που τα συνοδεύουν. Βέβαια, το δικαστήριο δίνει μια λύση, μόνο που αυτό είναι το επίγειο δικαστήριο που υπόκειται στα διαβλητά πάθη της ανθρώπινης φύσης και δεν είναι σε θέση, δεν έχει την αρμοδιότητα, να εκφέρει άλλη απάντηση. Αλλά ούτε ο αιδεσιμότατος Μακμίλαν, ο πνευματικός σύμβουλος του Κλάιντ στη θανατική πτέρυγα των φυλακών, είναι βέβαιος για την αθωότητα του τόσου αγαπητού σ' αυτόν θανατοποινίτη, και μπροστά στον Κυβερνήτη της Νέας Υόρκης, σ' αυτόν που αποφασίζει για την απονομή ή όχι της χάριτος, μένει μονάχα στην πνευματική σφαίρα, λέγοντας πως δεν είναι σε θέση να εκφέρει άποψη για τα πραγματικά γεγονότα, δηλαδή αν ο Κλάιντ είναι αθώος ή ένοχος. 

Μεγαλεπήβολο σε σκοπιά, άφθονο σε συμβολισμούς, βιβλίο σταθμός στην αμερικάνικη και την παγκόσμια λογοτεχνία, η "Αμερικάνικη Τραγωδία" είναι ένα κείμενο μιας διαρκούς αναρώτησης γύρω από το ίδιο βασικό ερώτημα: πώς μπορεί κανείς να πει κάτι για την αλήθεια, αν μπορεί να πει εν τέλει κάτι. Το αμερικάνικο όνειρο και το κυνήγι αυτού, ο πλούτος, οι όμορφες γυναίκες, η ανέμελη ζωή, εξελίσσεται σε αμερικάνικη τραγωδία, μια ανθρώπινη τραγωδία όμως που δείχνει και τα όρια της καθώς μονάχα μέσω του ευαγγελίου, ίσως, μπορεί να δοθεί κάποια απάντηση. Ίσως σ' αυτό το σημείο να είναι και το μοναδικό σημείο αισιοδοξίας που μας χαρίζει ο Ντράιζερ, αλλά θα πρέπει να περιμένουμε ως το εντελώς τελευταίο κομμάτι του βιβλίου, ίσαμε την τελευταία σελίδα προκειμένου να δούμε μια αχτίδα φωτός που πηγάζει από την αλλαγή στάσης της μητέρας του Κλάιντ, μιας μορφής που συγκινεί με την απλότητα και την πίστη της. Ένα μεγάλο βιβλίο ακόμα και για τον 210ο αιώνα που δεν έχει χάσει τη λάμψη του.