Αλέξανδρος Ίσαρης: Βίνκελμαν ή το Πεπρωμένο

Τον Αλέξανδρο Ίσαρη τον γνώρισα κυρίως μέσω των μεταφράσεων του. Όταν ήμουν μικρός είχα διαβάσει τον "Τόνιο Κρέγκερ" του Τόμας Μαν και τον νεαρό "Τέρλες" του Μούζιλ από δικές του μεταφράσεις οι οποίες μου είχαν αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις. Τα θεωρούσα, έτσι ή αλλιώς, πολύ δύσκολα και απαιτητικά κείμενα που απαιτούσαν μεγάλο μόχθο για ν' αποδοθούν σε σωστά και εύληπτα ελληνικά, και ο Ίσαρης το κατόρθωσε αυτό σε μεγάλο βαθμό. Το όνομα του μεταφραστή μου κέντριζε το ενδιαφέρον εξίσου με τους μεγάλους συγγραφείς που μετέφραζε. Ποιός ήταν ο Ίσαρης; Τί γνωρίζουμε γι' αυτόν; Έμαθα αργότερα ότι ήταν ζωγράφος, αλλά και ποιητής και γραφίστας εκτός από πολύ πετυχημένος μεταφραστής. Σε μια συνέντευξή του είχε δηλώσει πως προτιμά να ζωγραφίζει διότι η μετάφραση του αφαιρεί ζωτική ενέργεια και τον εξουθενώνει. Πριν από κάποια χρόνια στην εκπομπή "Παρασκήνιο" είδα ένα μεγάλο αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του, κι αυτό το γεγονός το θεώρησα ως το τελικό έναυσμα για να διαβάσω την συλλογή διηγημάτων που εξέδωσε από τις εκδόσεις "Κίχλη" με τίτλο "Βίνκελμαν ή το Πεπρωμένο". Έβλεπα το βιβλίο ν' αναπαύεται στην πρόσοψη της βιτρίνας ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου, ήθελα να το αγοράσω αλλά δίσταζα. ΄Ήξερα πως είχε κερδίσει το βραβείο διηγήματος του περιοδικού "Διαβάζω" (τα βραβεία, όπως είναι γνωστό, από μόνα τους δεν λένε τίποτα, πολλά είναι αποτέλεσμα δημοσίων σχέσεων μεταξύ εκδοτών και του συνολικού σιναφιού του χώρου του βιβλίου), αλλά η εκπομπή εκείνη στην τηλεόραση έκαμψε όλες τις αντιστάσεις μου καθώς τοποθέτησε σε υψηλό βαθμό τον άνθρωπο και καλλιτέχνη Ίσαρη, κι έτσι αγόρασα δίχως ενδοιασμούς τελικά το βιβλίο του, το οποίο και διάβασα μέσα σε τρεις μέρες.

Αλέξανδρος Ίσαρης

Το βιβλίο αποτελείται από πέντε διηγήματα. Οι ήρωες, τα πρόσωπα κάθε διηγήματος ζουν και αναπνέουν ολοκληρωτικά μέσα στην τέχνη, τη μουσική, τη λογοτεχνία. Δεν είναι πρόσωπα που τους ταλαιπωρούν βιοτικά προβλήματα ή κοινωνικοπολιτικές ανησυχίες. Ο ρεαλισμός, ωστόσο, του συγγραφέα, είναι δεδομένος και στέρεος, ο κόσμος στον οποίο έχει τοποθετήσει τους χαρακτήρες του αποδίδεται με αληθοφάνεια και πειστικότητα. Διάσπαρτα είναι επίσης τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, ειδικά στο διήγημα "Σβούρα" που είναι και το πιο τρυφερό της συλλογής καθώς αναφέρεται στη μητέρα του συγγραφέα. Διαβάζοντάς το μπορεί κανείς να καταλάβει πολλά για την ευαίσθητη φύση του Ίσαρη. Αξιομνημόνευτα πάντως είναι όλα τα διηγήματα. Στο ομότιτλο του βιβλίου ο Ίσαρης αναπαράγει με δεξιοτεχνία τα σημαντικά γεγονότα της ζωής του Βίνκελμαν συνδέοντάς τα με πειστικό τρόπο με τη ζωή του βασικού πρωταγωνιστή. Στο "Bar Venus" το ζευγάρι των μεσήλικων διανοουμένων καθηγητών χαρίζει αληθινές στιγμές συγκίνησης αλλά και γέλιου με τα παθήματά τους. Ο νεαρός πρωταγωνιστής του "Βέρθερου" ανακαλεί στη μνήμη μας διάφορες στιγμές της γερμανικής λογοτεχνίας, ενώ και η ιστορία του Φαίδωνα προκαλεί για σημαντικούς φιλοσοφικούς στοχασμούς που λιτά δένουν με την αφήγηση. Στο τελευταίο διήγημα, "Πληγές της Μαρίας Κάλλας" ο μύθος και η αλήθεια συμπλέκονται εξαίσια για να δημιουργήσουν ένα απαράμιλλο αληθοφανές χρονικό καταστροφής το οποίο, τελειώνοντάς το ο αναγνώστης, αναρωτιέται αν συνέβη στην πραγματικότητα και αν τα πρόσωπα που αναφέρονται σ' αυτό είναι υπαρκτά.

Η γλώσσα του Ίσαρη είναι διαυγής, καθαρή και αψεγάδιαστη. Δεν αναλώνεται σε περίτεχνες ή σκοτεινές διατυπώσεις, γράφει όπως θα μιλούσαν οι συγκεκριμένοι χαρακτήρες του. Θα έλεγα πως η θητεία του στη γερμανική γραμματεία "μεταφράζεται" στη συλλογή των διηγημάτων του. Πρόκειται για ένα, από κάθε άποψη, έξοχο βιβλίο το οποίο μου άνοιξε την όρεξη και για άλλα γραπτά του ίδιου συγγραφέα.