Χένρυ Τζέημς: Τα χαρτιά του Άσπερν

Ο Χένρυ Τζέημς είναι το ίδιο απολαυστικός όταν γράφει διηγήματα όσο και μυθιστορήματα ποταμούς. Τα δεύτερα λόγω των πολλών λεπτεπίλετων αποχρώσεων και των συνεχών υπαινιγμών, καθώς και των μεγάλων προτάσεων κατάφορτων από συνειρμούς σκέψεων είναι δύσκολο να τα παρακολουθήσεις αν δεν είσαι εντελώς προσηλωμένος στο κείμενο, λίγο να αφαιρεθείς έχασες κάτι από τη μαγεία της λεπτομέρειας του Τζέημς- και δεν κρύβεται μονάχα ο διάβολος στις λεπτομέρειες αλλά ενίοτε και ο αναγνωστικός παράδεισος, και σ' αυτό ειδικεύονται τα μεγάλα μυθιστορήματα του Τζέημς. Αλλά και οι νουβέλες του θέλουν εξίσου προσοχή και αφοσίωση, αν και σαφώς διαβάζονται ευκολότερα και δεν εξουθενώνουν τον βιαστικό αναγνώστη. Τα "Χαρτιά του Άσπερν" γράφτηκαν το 1888, λίγο πριν την τελευταία φάση της δημιουργικής πορείας του Τζέημς στην οποία δεσπόζουν τα εμβληματικά "Χρυσό Κύπελλο" και τα "Φτερά της Περιστεράς". Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο Τζέημς είχε την έμπνευση να γράψει την συγκεκριμένη νουβέλα από μια αληθινή ιστορία που άκουσε όταν βρισκόταν στην Ιταλία, και αφορούσε την προσπάθεια του ηλικιωμένου ναυτικού Εδουάρδο Αύγουστο Σιλσμπέε να έρθουν στην κατοχή του ντοκουμένα που αντήλλαξαν μεταξύ τους οι μεγάλοι ποιητές Σέλλεϋ και Μπάϋρον, και τα οποία είχε στην κατοχή της η Κλαιρ Κλαιρμόντ, ετεροθαλής αδελφή της Μαίρυ Σέλλεϋ. 

Στο διήγημα του Τζέημς, τα αντίστοιχα λάφυρα ονομάζονται χαρτιά του διάσημου ποιητή Άσπερν τα οποία αναζητά με μανία ο αφηγητής της ιστορίας που δηλώνει μέγας θαυμαστής του έργου του και προκειμένου να τα πάρει στην κατοχή του και να τα διαβάσει, πιστεύοντας ότι αποκαλύπτουν μυστικά του αγαπημένου του συγγραφέα, είναι διατεθειμένος να κάνει οτιδήποτε, να φθάσει μέχρι τα άκρα που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι να νοικιάσει έναντι ενός εξωπραγματικού ενοικίου δωμάτια στην τεράστια βίλλα που κατέχει η Κυρία Μπορντερώ, μια ηλικιωμένη γεροντοκόρη που ζει με την ανιψιά της Μις Τίνα. Εκεί πλέον μηχανεύται τρόπους για να αποκτήσει αυτά τα ντοκουμένα που θα ξεδιψάσουν τη μανία του για τον μεγάλο ποιητή Άσπερν.

Λέγεται πως ο Τζέημς μ' αυτή την ιστορία αναμετρήθηκε επίσης με τον εαυτό του και τα όρια που μπορεί να έχει μια βιογραφική αφήγηση, δηλαδή για το πόσο μακριά μπορεί να το πάει ένας βιογράφος όταν αρχίζει να συνθέτει την εξιστόρηση, και τις ιδιαίτερες στιγμές του φυσικά, ενός διάσημου προσώπου. 

Ο Τζέημς σχεδίαζε μια τέτοια βιογραφία για τον Ναθάνιελ Χώθορν και αναρωτιόταν για τα ηθικά όρια των πληροφοριών που έπρεπε ή σκόπευε να έχει πρόσβαση προκειμένου να γράψει τη βιογραφία. Ο αφηγητής του διηγήματος αποκαλείται από την Κυρία Μπορντερώ ως "παλιάνθρωπος εκδότης" μόλις εκείνη αντιλαμβάνεται πως είναι έτοιμος να αποσπάσει με δόλιο τρόπο τα πολύτιμα αρχεία του ποιητή Άσπερν που με τόση επιμέλεια κρύβει. Η εμμονή του αφηγητή είναι τόσο αρπακτική που από την αρχή ακόμα, μόλις μαθαίνει που κρύβονται τα περίφημα χαρτιά, θεωρεί πως μονάχα με την υποκρισία και την διπλοπροσωπία μπορεί να τα αποσπάσει. 

Κάτι ανάλογο δηλαδή με την τακτική των λεγόμενων δημοσιογράφων οι οποίοι χρησιμοποιούν δόλιες μεθόδους για να φθάσουν στην αποκάλυψη κάποιας πραγματικότητας, παραβιάζοντας ενίοτε την ιδιωτική ζωή των ανθρώπων που έχουν σταμπάρει λόγω της έρευνάς τους. Μπορεί λοιπόν η συγκεκριμένη νουβέλα του Τζέημς να διαβαστεί και ως ένα σχόλιο γύρω από την ελευθερία και τα όρια της αναζήτησης πηγών και αρχείων καθώς και των μέσων που χρησιμοποιεί κανείς για να φθάσει στην πηγή της γνώσης. 

Ο Τζέημς δείχνει βέβαια και τα όρια της θυσίας που πρέπει να κάνει κάποιος γι' αυτό, καθώς εγκλωβίζει τον αφηγητή στην δυνατότητα απάρνησης του εγώ και της ελευθερίας του για να αποκτήσει αυτό που ποθεί περισσότερο- να δώσει αίμα για να αποκτήσει πνεύμα, αλλά δεν είναι τελικά τόσο εύκολο όσο ακούγεται, είναι όμως μονάχα αυτό το αληθινό κριτήριο για να διαπιστωθεί αν μια αναζητήση έχει ευγενή ή εγωιστικά κίνητρα. 

Η λογοτεχνική ιδιοφυία του Τζέημς μετατρέπει μια πραγματική ιστορία σε ένα μεταφυσικό δοκίμιο γύρω από τα κίνητρα των επιθυμιών μας προσφέροντας μεθόδους ελέγχου αυτών. Ο αφηγητής πίστευε πως θα μπορούσε να πληρώσει το τίμημα, ήταν όμως αργά- υπολόγισε περισσότερο τα δικά του "θέλω" παραγνωρίζοντας πως δεν αρκεί η καταβολή του τιμήματος αλλά και η έγκαιρη απόδοσή του.