Ντανιέλ Τσαβαρία: Είδα να φτάνει ένας γέρος

Τον Τσαβαρία δεν τον ήξερα, αλλά η υπογραφή της μετάφρασης από τον Κρίτωνα Ηλιόπουλο σε συνδυασμό με το ότι ήταν ένα πολυσέλιδο βιβλίο ήταν δύο λόγοι σημαντικοί, και αρκετοί, για ν' αγοράσω και αν διαβάσω την αυτοβιογραφία του πολιτογραφημένου Κουβανού συγγραφέα. Αργότερα διαπίστωσα πως ο Ανταίος Χρυσοστομίδης του είχε πάρει συνέντευξη στην Κούβα, για την εκπομπή "Οι Κεραίες της εποχής μας".  

Στη συνέντευξη αυτή ο Τσαβαρία λέει για τις πολλές περιπέτειες της ζωής του, τις οποίες δεν προκάλεσε ο ίδιος όπως ισχυρίζεται. 

Το βιβλίο αποτελεί μια επιτομή, μια σύνοψη των κυριότερων σταθμών της ζωής του Τσαβαρία, μια ζωή σαν μυθιστόρημα. Αν ο Τσαβαρία έγραφε μόνο για τη ζωή του, έστω με κάποιες λογοτεχνικές προσθέσεις, δεν θα είχε ανάγκη την φαντασία του να πλάσει άλλους κόσμους, αρκούσε η μνήμη του ίδιου του συγγραφέα προκειμένου να συγγράψει μια απίστευτα πολυτάραχη και, τελικά, συναρπαστική ζωή.

Εκδόσεις Opera (2015), μεταφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος

Γεννημένος το 1933 στην Ουρουγουάη ο Τσαβαρία θα περιπλανηθεί στον κόσμο γνωρίζοντας ανθρώπους από όλες τις κοινωνικές τάξεις, συγχρωτιζόμενος με πνευματικούς ανθρώπους, ανθρώπους της αρετής αλλά και πάμπολλα κοινωνικά κατακάθια που τα γνώριζε σε όλα τα σημεία του ορίζοντα, από την Ευρώπη ως την Λατινική Αμερική. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Τσαβαρία αποτυπώνονται με απόλυτη ειλικρίνεια από τον ίδιο για να γοητεύσουν τον αναγνώστη, είτε συμφωνεί είτε όχι με την ζωή και τις ιδέες του. 

Πρόκειται για έναν άνθρωπο αυτοδίδακτο στην ουσία για τον οποίο το Πανεπιστήμιο όπου πήγε και παρακολούθησε μαθήματα κλασικών σπουδών σε μεγάλη ηλικία δεν τον έκανε σοφότερο, καθώς ο ίδιος είχε φροντίσει και πολλές ξένες γλώσσες να μάθει, και τα σημαντικότερα βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας να διαβάσει. Ήταν όμως τυχερός διότι το σύστημα παιδείας που προσέφερε η Ουρουγουάη στα χρόνια της διαμόρφωσης του ήταν εξαιρετικό- ίσως θα άξιζε οι ανύπαρκτοι ιθύνοντες σ' αυτόν τον τόπο να έριχναν ένα βλέμμα σ' αυτά που λέει ο Τσαβαρία: "Πολύ εύστοχα, το εκπαιδευτικό σύστημα έδινε έμφαση στο να αναπτύξουν οι μαθητές την ικανότητα να διαβάζουν στις γλώσσες του πρωτοτύπου τα μελλοντικά πανεπιστημιακά τους συγγράμματα" 

Φαντάζει αυτό τελείως εξωτικό για εκείνη την εποχή σε μια τριτοκοσμική χώρα, φαντάζει εξίσου εξωτικό για την τελευταία τριτοκοσμική χώρα της Νοτίου Ευρώπης, την Ελλάδα σήμερα. Όμως ο Τσαβαρία εκμεταλλεύτηκε τις δυνατότητες αυτές και σε συνδυασμό με την πνευματική του αρετή κατόρθωσε να μορφωθεί σε βάθος. Αυτή είναι η μία πλευρά της προσωπικότητας του η οποία τον ακολουθεί έως σήμερα. 

Ο περιπετειώδης Τσαβαρία είναι αυτός που περιπλανιέται ανά την Ευρώπη, και αργότερα στην Λατινική Αμερική, γνωρίζοντας τον κόσμο και τις διάφορες κουλτούρες, βρίσκοντας διάφορες δουλειές του ποδαριού ή περισσότερο σοβαρές δουλειές σε κάθε χώρα προκειμένου να ζήσει, διαβάζοντας με πάθος, ερωτευόμενος διάφορες γυναίκες, μπλέκοντας σε αναρίθμητες περιπέτειες και δοσοληψίες με το νόμο σε σημείο ν' αναρωτιέται κανείς για την τύχη αυτού του ανθρώπου και το ότι σήμερα είναι ακόμα ζωντανός- το ομολογεί, όμως, και ο ίδιος για το πόσο τυχερός στάθηκε στη ζωή του. 

Γνωρίζοντας τον κόσμο "από τα μέσα" και όχι μόνο από τα βιβλία θα αναπτύξει πολιτική δράση εντασσόμενος στην αριστερή ιδεολογία, αν και πρωτεύοντα ρόλο σ' αυτό έπαιξε η αίσθηση της αδικίας που γεννήθηκε μέσα του καθώς διάβαζε τις περιπέτειες που γνώρισε ο Γιάννης Αγιάννης των "Αθλίων" του Ουγκώ: "Τα διαβάσματά μου για τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη και η επιρροή της μαρξιστικής σκέψης, απογύμνωσαν τη γαλλική μπουρζουαζία αποκαλύπτοντας όλη την κτηνωδία της". Ο Ουγκώ και οι "Άθλιοι" του ήταν το πνευματικό κεντρί που διαπέρασε την ύπαρξη του και τον έστρεψε οριστικά στην προάσπιση των αδυνάμων και των κοινωνικά απόκληρων. Αλλά δεν έμεινε μόνο σ' αυτό. Ο Τσαβαρία ήταν και άνθρωπος της δράσης, και το βιβλίο του είναι κατάφορτο με άφθονα περιπετειώδη γεγονότα. Ο ίδιος το είχε φιλοσοφήσει το πράγμα: "Τελικά, όταν κάνουμε ασκητική ζωή ή όταν συμβαίνει μια καθημερινή ρουτίνα, σχεδόν ποτέ δεν μας συμβαίνει τίποτα που ν' αξίζει τον κόπο να το συζητήσουμε. Η αλήτικη και ρέμπελη ζωή είναι που σε γεμίζει γεγονότα...".

Τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια του βιβλίου αφορούν τα γεγονότα που έζησε ο συγγραφέας σε διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής στα αριστερά αντάρτικα που συμμετείχε. Κάποτε μάλιστα στην Κολομβία έφθασε πολύ κοντά στη σύλληψη από τις αρχές αλλά για γλυτώσει δεν φοβήθηκε να κάνει αεροπειρατεία προκειμένου να καταφύγει στην Κούβα η οποία την εποχή εκείνη φάνταζε ως ο επίγειος παράδεισος για τους κάθε λογής αριστερούς οραματιστές.  Ο Τσαβαρία είναι θαυμαστής του Φιντέλ Κάστρο, και παραμένει ακόμα και σήμερα. Θα τον χαρακτήριζε κανείς "αμετανόητο" οπαδό του σοσιαλιστικού πειράματος που έγινε στην Κούβα. 

Σε κάποια στιγμή ειλικρίνειας (αν και, για μένα, οι πιο ειλικρινείς σελίδες του βιβλίου αφορούν τις εκμυστηρεύσεις του για την αποτυχία των οικογενειακών και συζυγικών του σχέσεων) αναφέρει πως η πραγματική Κούβα δεν είναι αυτό που φαίνεται στα μάτια του απρόσεκτου τουρίστα, δεν είναι η φανερή φτώχεια με ότι αυτό συνεπάγεται, αλλά η αληθινή Κούβα είναι αυτή που "βρίσκεται στα πανεπιστήμια, στις σχολές Καλών Τεχνών, στα επιστημονικά ινστιτούτα, στους τριάντα πέντε χιλιάδες γιατρούς της που υπηρετούν στον Τρίτο Κόσμο, στις χιλιάδες οφθαλμολογικές επεμβάσεις στους φτωχούς της γης από τις πιο μακρινές γωνιές της". Ο Τσαβαρία χρωστά τη συγγραφική του σταδιοδρομία στην Κούβα και στην υποστήριξη που το καθεστώς του Κάστρο του προσέφερε καθώς και στο βιοπορισμό του από το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα αυτής της χώρας. Θεωρώ, υπ' αυτές τις συνθήκες, πως ο Τσαβαρία δεν μπορούσε να πει κάτι διαφορετικό, αφήνει όμως κάποιους υπαινιγμούς όπως λ.χ για το πόσο κυνηγήθηκαν από το καθεστώς οι ομοφυλόφιλοι. 

Ρεϊνάλντο Αρένας

Όμως στο νου έρχεται ένας άλλος μεγάλος Κουβανός συγγραφέας, ο Ρεϊνάλντο Αρένας, και τα όσα μαρτυρικά υπέφερε από το καθεστώς της σοσιαλιστικής ουτοπίας του Κάστρο, όπως και τόσοι άλλοι βέβαια που είτε φυλακίστηκαν λόγω των πολιτικών τους πεποιθήσεων είτε αναγκάστηκαν να αυτοεξοριστούν στο Μαϊάμι καταγγέλοντας την έλλειψη ελευθερίας στην Κούβα του Κάστρο. Ο Τσαβαρία δεν λέει τίποτα για όλ' αυτά.  Εμμέσως όμως αναγνωρίζει πως ο Κάστρο, λόγω της ιστορικής αναγκαιότητας, έπρεπε να ενδυθεί τις εξουσίες ενός δικτάτορα έτσι ώστε να αλλάξει την φυσιογνωμία της κουβανικής κοινωνίας.  Ο Ντανιέλ Τσαβαρία μου άφησε τη γεύση ενός ανθρώπου που θέλει να είναι ειλικρινής, και σε πολλά σημεία του βιβλίου του δεν χαρίζεται στον εαυτό του, αλλά φαίνεται πως υπάρχουν και κάποια όρια που δεν μπορεί να υπερβεί, όπως η παραδοχή πως το καστρικό καθεστώς και η σοσιαλιστική ουτοπία των θαυμαστών και μιμητών του (λ.χ. του Ούγκο Τσάβες) δεινά περισσότερα έφεραν παρά την ευημερία που υπόσχονταν στους λαούς τους.