Ο Χρήστος Γιανναράς στη Λάρισα

Στην κατάμεστη από κόσμο αίθουσα του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας μίλησε την προηγούμενη Τετάρτη ο Χρήστος Γιανναράς, πλαισιωμένος από δύο νέους ερευνητές, τον Σωτήρη Μητραλέξη και τον Διονύσιο Σκλήρη, με θέμα "Επιτέλους, ανήκουμε στη Δύση ή όχι;".

Ήταν έκπληξη η παρουσία τόσο κόσμου, από ένα σημείο και πέρα υπήρχαν και αρκετοί όρθιοι που δεν μπόρεσαν να βρουν έγκαιρα θέση. Βέβαια το κοινό ήταν κάποιας ηλικίας, δύσκολα έβρισκες παρευρισκόμενο κάτω των 45 ετών.  Το θέμα είναι αυτό που απασχολεί τον Γιανναρά σε όλη την διάρκεια της σταδιοδρομίας του, το ζήτημα της νεοελληνικής ταυτότητας εν σχέσει προς τη Δύση και τον δυτικό πολιτισμό. Οι απόψεις του Γιανναρά είναι καταγεγραμμένες στα αναρίθμητα βιβλία του (αν και η πλειονότητα των οποίων αποτελούν συλλογές επιφυλλίδων) καθώς και στην αρθρογραφία του. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη πως ο Γιανναράς δεν είπε κάτι καινούργιο σ' αυτήν την παρουσία του- δυστυχώς για όποιον τον παρακολουθεί συστηματικά, ο Γιανναράς επαναλαμβάνεται διαρκώς ακόμα και στις εκφράσεις ή τα ρητά που χρησιμοποιεί στον λόγο του. Έτσι για πολλοστή φορά ακούσαμε το γνωστό ρητό από τον Ελύτη, κάποιες αναφορές στον Αριστοτέλη και φυσικά για τους κακούς δυτικούς που έγραψαν "Κατά των λαθών των Ελλήνων" στο Μεσαίωνα. Ένα μόνιμο μοτίβο σε κάθε διάλεξη του Γιανναρά. 

Το θετικό είναι πως ο Γιανναράς δεν απάντησε με σαφήνεια για τον ανήκουμε ή όχι στη Δύση. Το ερώτημα έμεινε στη θέση του. Σαφώς ο Γιανναράς επισήμανε την ιδιαιτερότητα του δυτικού πολιτισμού και το αξιακό του πρότυπο που διαφέρει από το ελληνικό, καθώς αυτό θεμελιώθηκε σε μια διαφορετική ανάγνωση και ερμηνεία του χριστιανισμού από την εποχή του Αυγουστίνου τον οποίο πήρε ο Καρλομάγνος και η μετέπειτα δυτική σκέψη. Η μεθερμηνεία των αρχαίων Ελλήνων κλασικών συγγραφέων από τη Δύση, ισχυρίζεται ο Γιανναράς, είναι τελείως διαφορετική από τον τρόπο που κατανοήθηκαν στην Ανατολή. Βασικά ο Γιανναράς θεωρεί πως το κατεξοχήν δημιούργημα του δυτικού πολιτισμού, το Κράτος και οι θεσμοί του, θεμελιώθηκε με τέτοιο τρόπο που αντίστοιχη μεταφορά του στον ελλαδικό χώρο δεν ήταν δυνατό να πετύχει διότι απουσίαζαν οι μεταφυσικές προϋποθέσεις προς τούτο. Στην "καθ' ημάς Ανατολή" υπάρχει, λέει ο Γιανναράς, η προτεραιότητα των σχέσεων, γι' αυτό και ο απρόσωπος , ορθολογικός χαρακτήρας του δυτικού κράτους δεν μπόρεσε να ριζώσει στον δικό μας χώρο, εξού και το ρουσφέτι, το μπαξίσι και κάθε λογής τέχνασμα που ξεπερνά τον σεβασμό στον νόμο.

Αυτή είναι κάπως αδρά η θέση του Γιανναρά. Έντιμος καθώς είναι δεν μπήκε στον πειρασμό να δώσει συνταγές. Η μόνη του ελπίδα που εξέφρασε αφορούσε τον χώρο της Εκκλησίας, στο πρόσωπο κάποιων ελάχιστων Επισκόπων οι οποίοι θα μπορούσαν να διασώσουν το κοινοτικό πνεύμα που χαρακτηρίζει τον ελληνικό τρόπο ζωής- σ' αυτό το σημείο καταφέρθηκε με δριμύτητα στα δύο προγράμματα αναδιάρθρωσης της διοίκησης, στον "Καποδίστρια" και τον "Καλλικράτη", που ξεθεμελίωσαν τις κοινότητες ως μορφή αυτοδιοίκησης. Επίσης καταφέρθηκε, όχι δίχως ειρωνεία, στο σύνθημα "Μένουμε Ευρώπη" στο περσινό δημοψήφισμα των οπαδών του "Ναι".  

Ενδιαφέρουσα ήταν η παρέμβαση του Σωτήρη Μητραλέξη, ενός νέου ερευνητή, ο οποίος έχει μια σχετική ευχέρεια στον προφορικό λόγο και ξέρει να κρατά το ενδιαφέρον του κοινού. Ας προσέξουμε αυτό το όνομα, ίσως μας απασχολήσει στο μέλλον. Ο Μητραλέξης παλιότερα έγραφε στο γνωστό σαμαρικό site Antinews, και ήταν από τους ελάχιστους αρθρογράφους που δεν σε νευρίαζαν με τις απόψεις του, σε αντίθεση με άλλα ακροδεξιά κουμάσια που είχαν φωλιάσει εκεί. Ο Μητραλέξης έχει βέβαια ένα ελάττωμα, "γιανναρίζει" ασύστολα, αλλά με την πάροδο των ετών ίσως ξεπεράσει την παιδική αυτή ασθένεια και αποκτήσει μια αυτονομία σκέψης. Πάντως επισήμανε πολύ ορθά πως το σύνθημα "Ανήκουμε εις την Δύσην" , που είχε ειπωθεί από τον Κ. Καραμανλή, αφορούσε την πολιτικο-στρατιωτική ένταξη της Ελλάδας στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Αυτή η αναφορά δεν είχε πολιτισμικό προσδιορισμό, αλλά μονάχα γεωστρατηγικό. 

Οι ομιλητές προσπάθησαν να απαντήσουν και σε ερωτήσεις του κοινού, αλλά αυτές ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία απογοητευτικές. Συνήθως σε τέτοια ακροατήρια οι περισσότεροι έρχονται με προκατασκευασμένες εικόνες και σκέψεις στο μυαλό τους οι οποίες είναι αποτέλεσμα της ημιμάθειας τους ή της κακοχωνευμένης γνώσης. Αν οι ηλικιωμένοι σκέπτονται έτσι, τι ελπίδα να υπάρχει τότε για τους νεότερους;

Το ερώτημα για την ταυτότητα της Ελλάδας δεν απαντήθηκε. Τι θα έβγαινε όμως αν απαντιόταν αρνητικά, αν δηλαδή δεν ανήκει ψυχικά στον δυτικό πολιτισμό, τι θα σήμαινε αυτό για την ίδια την κρατική υπόσταση της Ελλάδας; Μήπως ξεχνάμε πως αν διασώθηκε αυτός ο τόπος, το οφείλει κυρίως στους ξένους, στους δυτικούς και πως μονάχα σαν κάποιου είδους προτεκτοράτο η χώρα αυτή έμεινε στον αφρό των προηγμένων κρατών;