Έντμουντ Γκος: Πατέρας και Γιος

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (Μετάφραση: Π. Σουλτάνης)

Ο Έντμουντ Γκος (1849-1928) είναι κυρίως γνωστός για το αυτοβιογραφικό κείμενο που έγραψε περιγράφοντας τη σχέση του με τον πατέρα του Φίλιπ Χένρυ Γκος. Όπως λέει και ο υπότιτλος είναι σπουδή πάνω σε δύο ιδιοσυγκρασίες- από τη μια ο εξαιρετικός επιστήμονας Πατέρας ο οποίος όμως είχε μια στενή και εν πολλοίς ιδιάζουσα αντίληψη περί θρησκείας, καθώς ανήκε στον κύκλο των Αδελφών του Πλύμουθ, ένα αιρετικό ρεύμα στους κόλπους της προτεσταντισμού, και από την άλλη ο Γιος που μεγαλώνει μέσα σ' αυτόν τον χώρο της θρησκευτικής απομόνωσης, αλλά δεν πείθεται, και μια σειρά γεγονότων τελικά συμβάλλουν στην διάσωσή του από την ολοκληρωτική βύθιση σ' αυτόν τον κόσμο.

Δεν ήταν όμως μόνο ο Πατέρας, αλλά και η Μητέρα του Γκος που είχε παρόμοιες τάσεις, αν όχι πιο αυστηρές ακόμη και επιθυμούσε την αυστηρή πουριτανική ανατροφή του νεαρού Έντουαρντ. Ήταν και οι δύο γονείς, λοιπόν, ολότελα θρησκευτικές προσωπικότητες, που χαρακτηρίζονταν από την εμμονή και τον φανατισμό κάποιου που ανήκει σε μια κλειστή σέκτα: "Απόλυτα πεπεισμένοι για τη γνησιότητα της σχέσης τους με τον Θεό, δεν ζητούσαν καμιά άλλη καθοδήγηση. Δεν αναγνώριζαν κανέναν άνθρωπο ως πνευματική αυθεντία, δεν δέχονταν ως οδηγό τους κανέναν ιερέα ή ποιμένα, δεν τους απασχολούσε καμία από τις τρέχουσες θρησκευτικές απόψεις. Ζούσαν σ΄ένα διανοητικό κελί που το όριζαν ολόγυρα οι τοίχοι του δικούς τους σπιτιού....".

Κυριαρχεί λοιπόν στη ζωή του μικτού Γκος η θρησκεία και η Βίβλος, και μάλιστα η κατά γράμμα ερμηνεία αυτής σύμφωνα με την διδαχή των Αδελφών του Πλύμουθ, η απουσία λατρευτικής ζωής έτσι όπως την βίωνε η επίσημη αγγλικανική εκκλησία. Ο σκοπός των δύο γονιών ήταν η διαμόρφωση μιας τέλειας θρησκευτικής προσωπικότητας: "μου μιλούσαν μόνο για ιεραπόστολους, ποτέ για πειρατές". Μέσα σ' ένα τέτοιο περιβάλλον υπήρχε, όπως ήταν αναμενόμενο, ασφυκτικός έλεγχος στα διαβάσματα του νεαρού Γκος- δεν είναι τυχαίο πως δεν γνώρισε παρά σε μεγάλη σχετική ηλικία τα αριστουργήματα της κλασικής αγγλικής λογοτεχνίας. Τηρουμένων των αναλογιών, η θρησκευτική εμπειρία του Γκος θυμίζει τα όσα περιέγραψε ο Χρήστος Γιανναράς στο "Καταφύγιο Ιδεών", αν και τον ρόλο του Πατέρα στη δική του περίπτωση τον έπαιζε η οργάνωση "Ζωή". Πάντως οι τεχνικές και οι μέθοδοι ήσαν οι ίδιες. 

Edmund Gosse

Ο Γκος έζησε τηνν παιδική και την πρώτη εφηβική ηλικία του στον απομονωμένο κόσμο της θρησκευτικής αίρεσης των Αδελφών του Πλύμουθ. Ακόμα και μετά τον θάνατο της μητέρας του όπου το κύριο βάρος, πλέον, της ανατροφής του το είχε ο Πατέρας, συνεχίστηκε αυτή η ιδιάζουσα μορφή πνευματικής ανάπτυξης: "με έτρεφε με θεολογικό κρέας που εγώ ήταν αδύνατο να χωνέψω".

H επανάσταση του Γιού υπήρξε σταδιακή, οφειλόμενη τόσο στην ιδιαίτερη κράση της ψυχής του, όσο και σε διάφορα σκόρπια ερεθίσματα από τον χώρο του διαβάσματος και του βιβλίου που άνοιξαν απρόοπτες ρωγμές στον γρανιτένιο κόσμο που έχτιζε δίπλα του ο Πατέρας. Παρά την εμμονή του Πατέρα, και την καλοπροαίρετη διάθεση του Γιού να τον σεβαστεί και τον ακούσει, η ιδιαίτερη φύση του θα του μιλήσει με την δική της φωνή: "Όσο δεχόμουν πίεση από το περιβάλλον μου παραιτούμουν από οτιδήποτε άλλο, από τις σκέψεις μου, τα λόγια μου, τις προσδοκίες μου, τις βεβαιότητεςμου, υπήρχε όμως κάτι από το οποίο δε παραιτούμουν ποτέ, τον εσώτερο και επίμονο εαυτό μου". Η υποκειμενική ερμηνεία της Βίβλου, η μοναδική αυτή αίσθηση πως υπάρχεις μόνο εσύ και το γραπτό κείμενο της θεόπνευσης γραφής και ως εκ τούτου δεν υπάρχει ανάγκη μεσολαβητών, όρισε ,αλλά για άλλους σκοπούς, την αίσθηση της ατομικότητας του Έντουντ Γκος. Κάπως έτσι θα προκύψουν και τα ατομικά διαβάσματα, εκείνα που ξέφευγαν από την θρησκευτική εκπαίδευση, που άνοιξαν το νου και τους πνευματικούς ορίζοντες του νεαρού Γκος, αλλά και το γεγονός της ύπαρξης μιας μητριάς στο σπίτι που δεν είχε τόσο αυστηρές αρχές όσες η μητέρα του.

Το βιβλίο είναι σπαρακτικό δίχως να φθάνει σε μελοδραματικές εξάρσεις, είναι σπαρακτικό λόγω της ειλικρίνειας του συγγραφέα και της ψύχραιμης αποτίμησης της σχέσης με τον Πατέρα του, για τον οποίο πέρα από την κριτική που τον ασκεί δείχνει και τον απερίγραπτο σεβασμό προς το πρόσωπο του. Το βιβλίο όμως μπορεί να διαβαστεί και ως κριτική ενός θρησκευτικού φαινομένου, μιας τελείως υποκειμενικής προσέγγισης του μυστηρίου του Θεού η οποία βασίζεται στο θεμελιώδες αξίωμα πως η Βίβλος είναι η πηγή κάθε αυθεντίας και αλήθειας, την οποία όμως δεν χρειάζεται κάποιος άλλος έξω από τον εαυτό σου για να την κατανοήσεις. Αυτή η λατρεία του γραπτού κειμένου, με κάποιο τρόπο, οδήγησε τον Έντμουντ Γκος στην ανακάλυψη και άλλων βιβλίων, όχι μόνο θρησκευτικών, που έμελλε να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του. Αν έγινε κάποιο όνομα στο χώρο των αγγλικών γραμμάτων το χρωστά ο Γκος και στην εμμονή του Πατέρα στην θρησκευτική παιδεία του Γιού του μέσω της λατρείας της ανάγνωσης της Αγίας Γραφής.

Ο Πατέρας Γκος

Ο Έντμουντ μιλά σκληρά για την άκαμπτη ευσέβεια του Πατέρα του, αυτή που ορθωνόταν σαν εμπόδιο ανάμεσα στις απαιτήσεις της παιδικής του ψυχής και στην αγάπη του Πατέρα του γι' αυτόν. Διαβάζοντας το βιβλίο δεν αποκόμισα την αίσθηση πως ο Πατέρας δεν νοιαζόταν γι' αυτόν ή πως ήταν απόμακρος- στην ουσία, πρόκειται για την σχέση δύο διαφορετικών ιδιοσυγκρασιών. Σαν τον άσωτο υιό της ευαγγελικής παραβολής, ο Πατέρας δίνει τα πάντα στον υιό και εκείνος φεύγει μακριά του. Στην ευαγγελική διήγηση ο υιός θα επιστρέψει πάλι κοντά του αφού δοκίμασε τον εμπειρικό κόσμο και του φάνηκε άσχημος και αισχρός συγκρινόμενος με την οικία του πατέρα του. Στην περίπτωση του Γκος, αυτός δεν θα επιστρέψει πίσω, ο εμπειρικός κόσμος του φάνηκε πολύ πιο όμορφος από τον κόσμο που είχε χτίσει ο Πατέρας του. Και οι δύο γιοί ασκούν το δικαίωμα στην ατομικότητα- αλλά το γεγονός πως ο Έντμουντ βρήκε τον έξω κόσμο πιο θελκτικό γι' αυτόν και δεν επιθύμησε την επιστροφή στον Πατέρα σημαίνει πως αυτός δεν είχε ποτέ μπορέσει να καταλάβει τον Γιο του, ή μάλλον να τον προσεγγίσει ερχόμενος στο δικό του επίπεδο. Όπως λέει κάπου ο Έντμουντ, και νομίζω αυτό δίνει το κλειδί για την κατανόηση της σχέσης τους, "ο Πατέρας μου, χωρίς να το συνειδητοποιεί, μιλούσε στο δικό του επίπεδο, όχι στο δικό μου....επιδίωξε να χτίσει επιστεγάσματα και επάλξεις χωρίς να προνοήσει να θέσει θεμέλια κάτω από αυτά".