Αθηνά Κακούρη: Πριμαρόλια

Το πετυχημένο ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να είναι καρπός βαθιάς μελέτης από τον συγγραφέα της ιστορικής περιόδου που πρόκειται να ζωντανέψει. Κυριολεκτικά, πρέπει να καταβροχθίσει βιβλιοθήκες για να μεταφέρει τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής. 

Η Αθηνά Κακούρη με το προλογικό της σημείωμα στην "Πριμαρόλια" (Πρώτη Έκδοση 1999) απαριθμεί τα έργα εκείνα που την βοήθησαν να μπει στο κλίμα της εποχής, στην Πάτρα στα τέλη του 19ου αιώνα. Κάτι ανάλογο, από τα έργα που διάβασα πρόσφατα, είχε κάνει και ο Πετσάλης Διομήδης με τα δύο έπη του 'Οι Μαυρόλυκοι" και "Ελληνικός Όρθρος"- προτού ο αναγνώστης εισέλθει στην ανάγνωση του μυθιστορήματος έχει ήδη κατατοπιστεί για το εύρος της βιβλιογραφίας και του μόχθου του συγγραφέα που απαιτήθηκε για τη συγγραφή του βιβλίου. Στην ουσία λειτουργεί και ως κίνητρο για περαιτέρω μελέτη, αν μας ενδιαφέρει να μάθουμε περισσότερα για τη συγκεκριμένη εποχή.

Αθηνά Κακούρη

Το βιβλίο είναι ογκώδες, αλλά η γραφή της Αθηνάς Κακούρη είναι κλασική, οι προτάσεις είναι καλοδουλεμένες, δεν κουράζει τον αναγνώστη, οι χαρακτήρες της είναι μελετημένοι, ζωντανοί, η εποχή του τέλους του 19ου αιώνα στην κοσμοπολίτικη Πάτρα παρουσιάζεται ανάγλυφη με έμφαση στην λεπτομέρεια των σχέσεων και των ηθών, των αντικειμένων, του φυσικού περιβάλλοντος. Ένα αστικό μυθιστόρημα μιας άλλης εποχής και μιας κουλτούρας που λόγω του εμπορικού  εξαγωγικού προσανατολισμού της οικονομίας της είχε ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. 

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στον πρόλογό της η Κακούρη, η βασική πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος είναι η σταφίδα. Το βασικό προϊόν που αποτέλεσε τον παράγοντα πλούτου και εξαστισμού της Πάτρας τον 19ο αιώνα, αλλά κι αυτό που όταν οι συνθήκες στην ευρωπαϊκή οικονομία άλλαξαν, συνέβαλε στην πτώση του βιοτικού επιπέδου και στην αναγκαστική μετανάστευση στο εξωτερικό εργατικών χεριών. Γύρω από τη σταφίδα, και τον πλούτο που αυτή κομίζει στην πατρινή κοινωνία, η Κακούρη στήνει μια ολόκληρη τοιχογραφία με καλούς και κακούς χαρακτήρες, όχι όμως μονόχνωτους ή γραμμικούς στην εξέλιξη τους, αλλά με τις αντιφάσεις τους και τον συνεχή επαναπροσδιορισμό της θέσης τους στον κόσμο. Από τους χαρακτήρες που μένουν στο νου, και μετά το πέρας της ανάγνωσης, είναι οι γυναικείες μορφές της Έλλης και της Φρόσως που εκπροσωπούν τον ρομαντισμό και τον κυνισμό αντίστοιχα, με τη δεύτερη ειδικά να έχει τα χαρακτηριστικά μιας ελληνίδας "Λολίτας", σύλληψη ευφάνταστη αλλά αρμονικά δουλεμένη και τοποθετημένη στο οικείο περιβάλλον. Σημαντική είναι επίσης η πολιτική διάσταση του σταφιδικού προβλήματος που παραθέτει η Κακούρη με την διαμάχη Τρικούπη και Δηλιγιάννη η οποία με σημερινούς όρους αποτελεί τη σύγκρουση ευρωπαϊστών και λαϊκιστών- τα πράγματα, τελικά, δεν έχουν αλλάξει και πολύ από τότε. 

Τελειώνοντας την "Πριμαρόλια" έφερα στο νου μου αυτό που ο Νίκος Δήμου έγραφε για τη "Χαμένη Τάξη" εννοώντας την χαμένη αστική τάξη, τον κοινωνικό παράγοντα που είναι ο κατ' εξοχήν φορέας πολιτισμού αλλά που λόγω της ιδιόμορφης συγκρότησης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, και του ρόλου του άτεχνου κράτους, δεν μπόρεσε να ηγεμονεύσει. Παρέμεινε περισσότερο ως επαναστατική φαντασίωση των αντιπάλων της ή ως θεωρητική κατασκευή παραμόρφωσης της πραγματικότητας. Έχουμε όμως κάποια μυθιστορήματα, όπως την "Πριμαρόλια", για να υπενθυμίζουν ότι κάποτε αναπτύχθηκε, έστω πρόσκαιρα, ένας ενδιαφέρων αστισμός.