Παντελής Πρεβελάκης: Ο Άγγελος στο Πηγάδι

Εκδόσεις Εστία (1998)

Στην αρχή ήθελα να παρατήσω το βιβλίο, τη μικρή αυτή νουβέλα του Πρεβελάκη καθώς με ξένιζε η γλώσσα της και το ιδιότυπο ιδίωμα της, αλλά επέμενα και καλά έκανα, γιατί η νουβέλα "Ο Άγγελος στο Πηγάδι" είναι ένα πραγματικό κομψοτέχνημα με νοήματα και συμβολισμούς- αξίζει ο χρόνος που αφιερώνει κανείς στην ανάγνωσή του.

Ο δόκιμος μοναχός πρώην δάσκαλος Λουκάς αναζητά την προσωπική του σωτηρία σ' ένα κρητικό μοναστήρι αφού προηγουμένως ,στην κοσμική του ζωή, βίωσε δύο προσωπικές τραγωδίες: την εγκατάλειψη και απιστία της αρραβωνιαστικιάς του και μάλιστα με τον πατέρα του, και τη συμμετοχή του στην εκστρατεία στη Μικρασία όπου εκεί "μια αόμματη δύναμη του στέρησε το αυτεξούσιο του και τον έριξε ν' αδικεί σε ξένο τόπο". Ο δόκιμος μοναχός Λουκάς πασχίζει να βρει την λύτρωση και ν' ακολουθήσει οδό μετανοίας, αλλά το απόθεμα αγάπης που είχε μέσα του και δεν βρήκε δικαίωση στην κοσμική ζωή ανάμεσα στους ανθρώπους θα βρει εδώ στο πρόσωπο ενός νεογέννητου πουλαριού το οποίο ο ίδιος ξεγεννά και φροντίζει τις πρώτες μέρες συνεπαρμένος από το θαύμα της ζωής και της συντροφικότητας που ανακαλύπτει στην παρουσία ενός αλόγου ζώου το οποίο στα δικά του μάτια ομοιάζει με κατάλευκο άγγελο. 

Η αίσθηση της δια Χριστόν σαλότητας που αναδύει το διήγημα του Πρεβελάκη δεν πρέπει να μας ξεγελάσει: κινούμενος μεταξύ των ορίων που θέτει η ασκητική μορφή ενός αγίου σαν τον Φραγκίσκο της Ασσίζης και την επιδίωξη της σωτηρίας μιας μορφής σαν τον Αλιόσα Καραμαζόβ, ο δόκιμος μοναχός Λουκάς τεντώνει τα όρια της αγάπης ως τα σύνορα της τρέλας. Διωγμένος από την κοινωνία των ανθρώπων, αποσυνάγωγος στο ίδιο το μοναστήρι δεχόμενος το επικριτικό βλέμμα του ηγουμένου του, ο Λουκάς φροντίζει και περιθάλπει το πουλάρι του ως έσχατο κριτήριο της σωτηρίας του: "Δεν είπαν τις βουλές του Κυρίου ανεξερεύνητες; Ένας νεκρός μου διδαξε τη συγγνώμη και την αγάπη, κι ένα πουλάρι μ' έκανε ικανό να καταλαβαίνω το Ευαγγέλιο". Τούτη την μαρτυρία δεν την ανέχεται η κρίση του ηγουμένου ο οποίος αποφαίνεται ex cathedra : "Θεολόγος δεν είμαι, αλλά οι κατά Χριστόν σαλοί ήταν άγιοι κι όχι βλαμμένοι".

Παντελής Πρεβελάκης

Ο δόκιμος μοναχός Λουκάς του Παντελή Πρεβελάκη είναι μια από τις πιο ξεχωριστές φιγούρες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Θεωρώ συνοδευτικό, αυτό το διήγημα, των μεγάλων και ξακουστών σελίδων που έγραψε ο Ντοστογιέφσκι, αντάξιο συμπλήρωμα τους. Μ' ένα συνταρακτικό τέλος αφήνει όλα τα ενδεχόμενα ανοικτά για το μέλλον του δόκιμου μοναχού, αφού προηγουμένως μας ταξίδεψε στα ακριτικά όρια της αγάπης ή της τρέλας. 

"Να ελπίσει στην ανάσταση ή να παραδεχτεί το θάνατο για την οριστική καταδίκη του"; Είναι ένα ερώτημα στο οποίο ανάλογα με την απάντηση που επιλέγει κανείς, ανασύρει από την βιβλιοθήκη του και διαβάζει είτε το τέλος της "Καρδιάς του Σκότους" του Κόνραντ, είτε τις τελευταίες σελίδες των "Αδελφών Καραμαζόβ" του Ντοστογιέφσκι. Η επιλογή παραμένει ανοιχτή ως το τέλος του κόσμου.