Κώστα Κυριαζή: Ηράκλειος

Βιβλιοπωλείο της Εστίας (1998)

Το 1968 για το βιβλίο του "Ηράκλειος" ο Κώστας Κυριαζής τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο μυθιστορήματος. Δεν είχα ξαναδιαβάσει Κώστα Κυριαζή, αλλά μετά αυτή την ανάγνωση θα το ξαναδιαβάσω, ελπίζω σύντομα. Δεν υστερεί σε τίποτα από άλλους Ευρωπαίους συγγραφείς ιστορικών μυθιστορημάτων- ειδικά για την περίοδο του Βυζαντίου, δεν πρέπει να υπάρχει άλλος καλύτερος ή πιο γλαφυρός. Υπάρχει βέβαια η "Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ" του Τερζάκη, αλλά αυτός δεν είναι συγγραφέας αποκλειστικά ιστορικών έργων για το Βυζάντιο, υπάρχει και ο Φινλανδός Μίκα Βαλτάρι, αλλά ο "Αιγύπτιος" με είχε απογοητεύσει και δεν προχώρησα πάρα πέρα.  Τον Γκάβριελ Κέι με το "Σαραντινό Ψηφιδωτό" δεν θέλω να τον αναφέρω καν καθώς κατά τη γνώμη μου πρόκειται για φαιδρή περίπτωση μιμητή, στην πρώτη του συγγραφική περίοδο, του Τόλκιν, ενώ στη συνέχεια έφτιαχνε δήθεν εναλλακτικούς κόσμους στηριζόμενος σε ιστορικά γεγονότα.

Ο Κυριαζής είναι παραστατικός, γλαφυρός, δεξιοτέχνης στη χρήση της γλώσσας, ξέρει και μπορεί να σε μεταφέρει πειστικά στην εποχή του Βυζαντίου, να σε κάνει παρατηρητή των μεγάλων γεγονότων που σημάδεψαν τη βασιλεία του Ηρακλείου. Δεν είναι όμως ένας απλός χρονικογράφος. Τα ιστορικά γεγονότα που όλοι γνωρίζουμε, τη νίκη επί των Αβάρων, τη σύνθεση του Ακάθιστου Ύμνου εξαιτίας αυτού του γεγονότος, τις μάχες με τους Πέρσες και τους μουσουλμάνους Άραβες, όλα αυτά παρουσιάζονται με ζωντανό τρόπο ενώπιον του αναγνώστη, όμως ο Κυριαζής μπαίνει βαθιά μέσα στην ψυχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου καταγράφοντας τους ενδοιασμούς, την αμφιταλάντευση και την αμφιβολία του για την εξουσία του και τη στρατηγική του. 

Κώστας Κυριαζής

Ο Ηράκλειος, στα μάτια του Κυριαζή, είναι ένας αυτοκράτορας βαθιά ανθρώπινος με πάθη και αδυναμίες- το μεγαλύτερο πάθος του είναι η Μαρτίνα, η ανηψιά του την οποία παντρεύεται σε πείσμα των αρχών της Εκκλησίας και ιδίως του Πατριάρχη Σεργίου ο οποίος, ωστόσο, επειδή διασθανόταν πως τα συμφέροντα της Εκκλησίας εξυπηρετούνται καλύτερα με τον Ηράκλειο στο θρόνο, κάνει τα στραβά μάτια δίνοντας έτσι προτεραιότητα στην πολιτική και όχι στην πνευματική διάσταση του θέματος, και τελικά δικαιώνεται. Ο Κυριαζής σκιαγραφεί θαυμάσια την πολιτική και εξουσιαστική σχέση που αναπτύσσει ο Ηράκλειος τόσο με την Εκκλησία όσο και με τα παιδιά που αποκτά με τη Μαρτίνα.  Τα πάντα είναι πολιτική.

-Σωστά το είπε ο Σέργιος, λέει ο Ηράκλειος. Ο Αύγουστος δεν φεύγει. Ο Αύγουστος θα πολεμήση τους εχθρούς της Πίστης μας!
-Ηράκλειε, η υπόσχεσή σου, φώναξε και η Μαρτίνα.
-Αύγουστε, δουλειές ανδρών είναι τούτες, έκανε αυστηρά ο Σέργιος......Αύγουστε, ντροπή σου, ύψωσε τη φωνή του ο Πατριάρχης. Δεν είσαι γεννημένος για να κυβερνιέσαι αλλά για να κυβερνάς! 

Από τις πιο χαρακτηριστικές, και ίσως επίκαιρες, σελίδες του βιβλίου είναι αυτές που ο Ηράκλειος έρχεται αντιμέτωπος με τη νέα θρησκεία που εμφανίζεται στο προσκήνιο, το Ισλάμ.  Οι πρώτες περιγραφές που παίρνει από τη νέα θρησκεία ανταποκρίνονται σ' αυτό που η κοινή συνείδηση των χριστιανών θεωρεί για την ουσία του Ισλάμ, ότι δηλαδή είναι ένας συγκερασμός δογμάτων και θεολογιών από διάφορες θρησκείες προσαρμοσμένες στην ψυχοσύνθεση του νομαδικού λαού των Αράβων. Διαβάζω με μεγάλη ευχαρίστηση τις εξής περιγραφές για τον ψευτοπροφήτη Μωάμεθ: "Κλέβει ό,τι τον συμφέρει από τα λόγια του Ιησού, ό,τι του κάνει από την Παλαιά Διαθήκη....Παίρνει απ' τους Οβρηούς το μονοθεϊσμό, από τους Αρειανούς το λόγο και το πνεύμα, από τους Νεστοριανούς την ανθρωπολατρεία". Την ίδια στιγμή όμως που παρουσιάζεται με τα αρνητικότερα χρώματα η νέα θρησκεία, εξαίρεται η πολεμαχαρής φύση της, ένα είδος προειδοποίησης για τους κατοπινούς αιώνες:  
"Αύγουστε, το θάνατο δεν τον φοβούνται. Σκοτώνονταν με το χαμόγελο στα χείλη. Φώναζαν το Θεό τους . Είναι βαθειά η πίστη τους, και στην πίστη, μόνο με πίστη μπορείς ν' αντιβγής".

Αναζητώντας σε κάθε βιβλίο πέρα από την αναγνωστική απόλαυση και ένα ηθικό θεμέλιο, η διαπίστωση αυτή του Κυριαζή που ασφαλώς απηχεί τις απόψεις εκείνης της εποχής έχει αξία και για τις μέρες μας καθώς το Ισλάμ φαίνεται πιο επιθετικό από ποτέ. Η αντιμετώπισή του ασφαλώς δεν μπορεί να γίνει μονάχα με την επίκληση αντιμεταφυσικών αρχών και εννοιών όπως τα "ανθρώπινα δικαιώματα", η "δημοκρατία", ή εμμένοντας στην πολιτική της "πολυπολιτισμικότητας". Στην εποχή του Ηρακλείου αυτό το γνώριζαν, πως η μάχη κατά των άρθρων της μεταφυσικής πίστης που διέπει το Ισλάμ δεν μπορεί να γίνει, ούτε να εμπνεύσει, δίχως την αντίστοιχη επίκληση της πατρώας πίστης. Αυτό το μάθημα, προς το παρόν, δείχνει η Δύση να το λησμονεί.