Enzo Traverso: Δια πυρός και Σιδήρου. Περί του ευρωπαϊκού εμφυλίου πολέμου 1914-1945

Οι εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου έχουν εκδώσει μέχρι σήμερα τρία σημαντικά κείμενα του ιταλού στοχαστή Έντσο Τραβέρσο και το "Δια Πυρός και Σιδήρου"  (Τίτλος πρωτοτύπου: A feu et a sang. De la guerre civile europeenne 1914-1945. Mετάφραση: Γιάννης Ευαγγέλου, Επιμέλεια: Νίκος Κούρκουλος).

που είναι απ' αυτά πραγματεύεται όψεις της πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών, του παρατεταμένου εμφυλίου πολέμου που στην ιστορία χαρακτηρίζεται με την ονομασία Α και Β Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Έντσο Τραβέρσο

Έντσο Τραβέρσο

 θήτευσε σε διάφορα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια προτού ενταχθεί στο ακαδημαϊκό δυναμικό του Πανεπιστημίου Κορνέλ των ΗΠΑ στο Τμήμα των Ρωμανικών Σπουδών όπου και διδάσκει ως σήμερα. Για τον Τραβέρσο το πρωτεύον πρόταγμα είναι η εξήγηση των φρικαλεοτήτων που σημάδεψαν την ευρωπαϊκή ήπειρο το πρώτο ήμισυο του 20ου αιώνα. Δηλώνοντας μετριοπάθεια και ταπείνωση απέναντι τα γεγονότα στην ουσία προσφέρει στον αναγνώστη μια περιήγηση στον χώρο των ιδεών που , αναπτύχθηκαν σ' αυτά τα ταραγμένα χρόνια και λειτούργησαν ανταγωνιστικά, πολεμικά, όπως και λαοί. ως φορείς συγκεκριμένων κοσμοθεωριών, αναμεταξύ τους. Όπως αναφέρει στην Εισαγωγή του: "Οι ηττημένοι του ευρωπαϊκού εμφυλίου πολέμου ανήκουν σε όλα τα μέτωπα: ονομάζονται Ρόζα Λούξεμπουργκ, Αντόνιο Γκράμσι, Μανουέλ Αθάνια, Λέον Τρότσκι, Βάλτερ Μπένγιαμιν αλλά και Ερνστ Γιούνγκερ ή Καρλ Σμιτ. Γι' αυτό και οι ιδέες τους κατέχουν περίοπτη θέση σ' αυτό το έργο". Η έννοια του ευρωπαϊκού εμφύλιου πολέμου ανάγεται στον γερμανό ζωγράφο Φραντς Μαρκ (σ. 38), όπου σε μια επιστολή του κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου αναφέρει πως ο "ευρωπαϊκός εμφύλιος πόλεμος είναι ένας πόλεμος ενάντια στον αόραρο εχθρό του ευρωπαϊκού πνεύματος".Υπενθυμίζει ο Τραβέρσο τον ισχυρισμό του ιστορικού  Έρνστ Νόλτε

Έρνστ Νόλτε

πως ο 20ος αιώνας μπορεί να ερμηνευτεί ως μια σύγκρουση ανάμεσα στην υπερβατικότητα και την αντίσταση στην υπερβατικότητα, όπου στην πρώτη τοποθετεί τον κομμουνισμό και στη δεύτερη τον φασισμό. Ανατρέχοντας στους προφήτες της ευρωπαϊκής κρίσης του 20ου αιώνα, ο Νόλτε επισημαίνει (και αυτό είναι κοινός τόπος σε πολλούς ερμηνευτές) πως ο Νίτσε είχε ήδη αρκετές δεκαετίες πριν προβλέψει την έλευση του ευρωπαϊκού μηδενισμού, που για τον Νόλτε στο ηθικό επίπεδο εκφράζεται μέσω της εξέγερσης των σκλάβων, δηλαδή του πιο σκλαβωμένου λαού στον κόσμο, των Εβραίων που ηγούνται του κόμματος των Μπολσεβίκων. Την πνευματική διχοτόμηση της Ευρώπης θα υπογραμμίσει και ο Έρικ Χομπσμπάουμ ο οποίος χρησιμοποιεί την έννοια του "διεθνούς ιδεολογικού εμφυλίου πολέμου" (σ. 45) για να απεικονίσει το μέγα χάσμα ανάμεσα στους κληρονόμους του Διαφωτισμού (εδώ ανήκει η Ρώσικη Επανάσταση) και των υποστηρικτών του αντιδιαφωτισμού (φασισμός). Ο Φρανσουά Φυρέ

Φρανσουά Φυρέ

αντίθετα δεν ξεχωρίζει δύο διαφορετικά στρατόπεδα, αλλά τοποθετεί εξίσου τον κομμουνισμό και τον φασισμό στην ίδια πλευρά εκείνου του φάσματος ιδεών που προέκυψαν μετά την κατάρρευση του δημοκρατικού φιλελευθερισμού κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, "ένα από τα πιο αινιγματικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας" (σ.46).
Ο Τραβέρσο θεωρεί πως η κατάσταση σύγκρουσης στην Ευρώπη από το 1914 έως το 1945 έχει τα χαρακτηριστικά εμφυλίου πολέμου καθώς δεν διεξάγεται με τους κανόνες και τις αρχές του jus ad bellum και του jus in bello,αλλά με την αγριότητα, τη βαναυσότητα και τον ολοκληρωτικό πόλεμο που είναι ίδιον της εμφύλιας διαμάχης. Δεν είναι όμως κάτι νέο, διότι "οι σφαγές που στιγμάτισαν την ιστορία της αποικιοκρατίας δημιούργησαν ένα μοντέλο για τους ολοκληρωτικούς πολέμους του 20ου αιώνα" (σ. 98). Φόβος, βία, εξολόθρευση του εχθρού. Ο Τραβέρσο παραθέτει τις απόψεις του αυτόπτη μάρτυρα στα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 1917 και εξής Βίκτωρ Σερζ "σάμπως το κενό που δημιουργείται όταν καταρρέουν οι νόρμες να γεμίζει με νέο υπαρξιακό περιεχόμενο". Με ανάλογους όρους ομιλεί και ο Καρλ Σμιτ θεωρώντας πως κάθε πλευρά που συμμετέχει σ' έναν εμφύλιο πόλεμοτοποθετεί τον εχθρό εκτός του δικαίου, τα λόγια του χρησιμοποιεί ερμηνεύουν ανάγλυφα την πραγματικότητα: "η εχθρότητα γίνεται τόσο απόλυτη, που ακόμη και η πανάρχαια ιερή διάκριση μεταξύ εχθρού και εγκληματία εξαλείφεται μέσα στον παροξυσμό και την αυτοδικαίωση" (σ. 103). Είναι ενδιαφέρον που ο Τραβέρσο φέρνει σ' έναν αόρατο διάλογο μεταξύ τους τις απόψεις που διατυπώθηκαν από τα αντίθετα στρατόπεδα. Για την έννοια της δικτατορίας η οποία στον 20ο αιώνα μεταβάλλει το περιεχόμενο της και μετατρέπεται σε συνώνυμο του αυταρχισμού και του τρόμου, ο Τραβέρσο συνδυάζει τις απόψεις του Σμιτ και του Τρότσκι, όπου για τον δεύτερο η επαναστατική τρομοκρατία που άσκησαν οι μπολσεβίκοι ήταν αναγκαίο εργαλείο μιας νέας εξουσίας. Ο Σμιτ στο πρόσωπο του Χίτλερ έβλεπε εκείνον τον κυρίαρχο που επειδή μπορούσε να αποφασίζει για την κατάσταση εξαίρεσης νομιμοποίησε την τρομοκρατία και την τακτική του εμφύλιου πολέμου. Σε συνθήκες εξαιρετικά έκτακτης ανάγκης, έκτακτα μέτρα υιοθετούνται προκειμένου να εδραιωθεί η νέα εξουσία και να δημιουργήσει δικό της δίκαιο. Στον ολοκληρωτισμό της βίας που βυθίστηκε η Ευρώπη η διαμάχη μπολσεβικισμού-φασισμού έλαβε υπαρξιακές διαστάσεις και γι' αυτό η βία ήταν άμμετρη και ανελέητη καθώς ενέπλεξε και κινητοποίησε όλη την κοινωνία, ένστολη και άμαχη, άνδρες και γυναίκες, βία που ασκούνταν σε κάθε κατεύθυνση. Ο μηδενισμός αυτής της βίας φαινόταν από τα χαρακτηριστικά του ολοκληρωτικού πολέμου, το βασικότερο του οποίου ήταν ο βομβαρδισμός των αμάχων. Η κάθαρση στο τέλος του πολέμου θα δινόταν σε δύο επίπεδα: αφενός στο όνομα της πολιτικής δικαιοσύνης (οι δίκες στη Νυρεμβέργη), όπου γινόταν επίκληση από τους νικητές κατήγορους των αρχών του φυσικού δικαίου και δίχως προσφυγή στην έννοια της συλλογικής ευθύνης (η χάρη της ιστορίας έναντι του γερμανικού έθνους), και με την πρακτική της αμνηστίας που για τον Καρλ Σμιτ αποτελεί το μοναδικό μέσο για να τερματιστεί νε ανθρώπινο τρόπο ο εμφύλιος πόλεμος (σ. 197).

Βίκτωρ Σερζ

για τον οποίο ο εμφύλιος πόλεμος συνδυάζει την ανομία με την ακραία έξαρση των παθών
Ο Τραβέρσο φέρνει στο προσκήνιο τις ιδέες εκείνες που κυριάρχησαν το κρίσιμο διάστημα στην Ευρώπη, το διάστημα της κρίσης του πολιτισμού διαπιστώνοντας πως "τα άκρα δεν συναντιούνται, αλλά η αντίθεση τους μπορεί να ξεκινάει από την ίδια διαπίστωση: την κρίση της Ευρώπης, την οριστική κατάρρευση μιας πολιτικής τάξης πραγμάτων και την ανάγκη να βρεθεί μια ριζοσπαστική λύση για το μέλλον" (σ. 308). Σ' αυτό το πλαίσιο, και αυτό κατά τη γνώμη μου είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια του βιβλίου, ο Τραβέρσο συζητά τις απόψεις, αντιπαραθέτοντας τις, του Καρλ Σμιτ και του Βάλτερ Μπένγιαμιν. "σχέση μεταξύ Μπένγιαμιν και Σμιτ απεικονίζει την πόλωση που άσκησε στο πνευματικό πεδίο του Μεσοπολέμου ο ευρωπαϊκός εμφύλιος πόλεμος" (σ. 318).

Καρλ Σμιτ

Για τον Σμιτ η ανάγκη να υπάρχει κράτος και έννομη τάξη (γράφει κατά την περίοδο της ασταθούς δημοκρατίας της Βαϊμάρης) προϋποθέτει την παρουσία ενός κυρίαρχου όπου μπορεί να αποφασίσει για την κατάσταση εξαίρεσης. Απηχώντας τον υπαρξιακό φόβο του Χομπς, ο κυρίαρχος του Σμιτ πρέπει να ενδυθεί απεριόριστη εξουσία και να επιζητήσει την υποταγή των υπηκόοων του. Μόνο έτσι θα καταστεί δυνατή η υπέρβαση της αδυναμίας των κοινοβουλευτικών θεσμών.

Βάλτερ Μπένγιαμιν

Αντίθετα, για τον Μπένγιαμιν ο κυρίαρχος ενσαρκώνει μια άδεια κυριαρχία, είναι περισσότερο τραγική μορφή που αδυνατεί να διαφύγει από τη μόνιμη κρίση. Ποιητική αδεία ο Μπένγιαμιν μιλά για τη βία από την σκοπιά του εβραϊκού μεσσιανισμού, μια βία δηλαδή που δεν γεννά το δίκαιο (όπως για τον Σμιτ) αλλά είναι καταστροφική γι' αυτό και γι' αυτό λυτρωτική, βαθιά επαναστατική. Ο μεσσιανισμός του Μπένγιαμιν αντιλαμβάνεται την έλευση του Μεσσία (με τους όρους της πολιτικής θεολογίας είναι το προλεταριάτο) σαν νικητή επί του αντιχρίστου (δηλαδή του ναζισμού). Οι διαφορετικές κοσμοαντιλήψεις και θεωρήσεις της βίας για τον Σμιτ και τον Μπένγιαμιν είναι πλέον διακριτές: για το Σμιτ η κατάσταση εξαίρεσης επενεργεί εναντίον της λυτρωτικής βίας του Μπένγιαμιν. Ο αντίχριστος με δύο δηλαδή πρόσωπα: αυτό του ναζισμού και εκείνο του άθεου μπολσεβικισμού. Η πνευματική διχόνοια της Ευρώπης που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο. Το τελευταίο κεφάλαιο με το οποίο κλείνει το βιβλίο του Τραβέρσο τιτλοφορείται "Οι αντινομίες του αντιφασισμού" , ενός ρεύματος σκέψης που δεν είναι φυσικά ενιαίο αλλά διασπασμένο σε μαρξιστικό, χριστιανικό, φιλελεύθερο και ρεπουμπλικανικό, αλλά οριοθετείται από την παρουσία του κοινού εχθρού όλων , του φασισμού. Σ' αυτό το πλαίσιο πρέπει να νοηθεί και η εμβέλεια της αποδοχής από ένα μέρος των διανοουμένων του φαινομένου του σταλινισμού. Στο όνομα του κοινού εχθρού και του καταστροφέα του πολιτισμού που υπήρξε ο φασισμός και ο ναζισμός, ανατιμήθηκε πολιτικά και θεωρητικά το εγχείρημα της κομμουνιστικής ουτοπίας το οποίο, βέβαια, μόλις εξοντώθηκε ο κοινός εχθρός, άρχισε να αποκαλύπτει το πραγματικό του πρόσωπο.  Ευθύνη γι΄αυτό έχει η κληρονομημένη από τον 19ο αιώνα ιδέα της προόου που χρησιμοποιήθηκε ως πολεμικό όπλο κατά του ναζισμού. Ωστόσο, το Άουσβιτς και το Ολοκαύτωμα, όπως αναφέρει ο Τεοντόρ Αντόρνο, δεν μπορούν να ειδωθούν εκτός από αυθεντικά προϊόντα της Δύσης, πολιτικά εργαλεία του ναζισμού, ο οποίος θεωρείται γέννημα της εποχής του Διαφωτισμού, της έκπτωσης προφανώς του Διαφωτισμού από απελευθερωτικό πρόταγμα σε πρόταγμα κυριαρχίας (σ. 360). Οι φρικτές πράξεις απαιτούν εξήγηση, μας λέει στην εισαγωγή του ο Τραβέρσο. Ο διαρκής στοχασμός πάνω σ' αυτές είναι η μόνη προϋπόθεση που υπάρχει προκειμένου να τις αναγνωρίσουμε μόλις τις ξαναδούμε, και το βιβλίο του ιταλού συγγραφέα είναι μια καλή αφορμή γι' αυτό.

Πρόβλεψη για την 26η Ιανουαρίου 2015

Θέσεις για τις πολιτικές εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015

1. Τα πολιτικά κόμματα είναι έκφραση της πνευματικής εξέλιξης ενός λαού. Προϊόντα της διαπαιδαγώγισης του.Μ' αυτή την έννοια δεν είναι θεμιτό να λέμε γιατί τα ελληνικά πολιτικά κόμματα δεν έχουν άμεση σχέση με τα αντίστοιχα όμοια τους στην δυτική Ευρώπη: γιατί η Νέα Δημοκρατία δεν έχει σχέση με τα αντίστοιχα λαϊκά δεξιά ή κεντροδεξιά ευρωπαϊκά κόμματα, ή ο ΣΥΡΙΖΑ με τα αντίστοιχα αριστερά κόμματα, ή γιατί δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο με τη Χρυσή Αυγή ή το ΚΚΕ. Η μορφοποίηση αυτών των κομματικών σχηματισμών συνιστά την ιδιαιτερότητα της κοινωνίας, του τρόπου με τον οποίο αυτή αντιλαμβάνεται τον κόσμο και πως τοποθετείται έναντι αυτού.

2. Η πνευματική εξέλιξη του λαού δεν ευνοεί τη δημιουργία ή την ύπαρξη κομμάτων που μιλάνε τη γλώσσα της αλήθειας σ' αυτόν. Στο επίπεδο αυτής της κοινωνίας αντιστοιχούν αυτά τα κόμματα που στην καλύτερη των περιπτώσεων πολιτεύονται διαφορετικά απ' ότι διακηρύσσουν μόλις έρχονται σε επαφή με την πραγματικότητα. Στη χειρότερη, οδηγούν την κοινωνία στο βάραθρο. Αλλά και στις δύο περιπτώσεις η παιδαγωγική που άσκησαν ριζώνει βαθιά στη συνείδηση του λαού, εντείνοντας την παραμορφωτική εικόνα του κόσμου.

3. Μια κοινωνία συνέρχεται, συνήθως, μετά από καταστροφή. Για λόγους που αφορά το δικό του συμφέρον, ο διεθνής παράγοντας δεν οδήγησε την ελληνική κοινωνία στην φυσική εξέλιξη των πραγμάτων το 2011 αποτρέποντας την καταστροφή της, δίνοντας της (έστω αν εξυπηρετούσε τα δικά του συμφέροντα) μια παράταση ζωής. Αυτό δεν έγινε κατανοητό στο εσωτερικό της χώρας καθώς επικρατεί η παραμορφωτική αντίληψη του κόσμου. Συνέπεια ήταν να μην γίνουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να χαθεί πολύτιμος χρόνος.

4. Οι μεταρρυθμίσεις όμως δεν μπορούσαν να γίνουν γιατί η κοινωνία, παρά τα αντιθέτως νομιζόμενα, δεν καταστράφηκε αλλά τραυματίστηκε. Η παραμορφωτική αντίληψη του κόσμου συντέλεσε ώστε τον τραυματισμό και τις αμυχές που αυτός δημιούργησε να εκληφθούν ως καταστροφή. Το σύμπτωμα εκλήφθηκε ως αιτία και όχι το αντίθετο.

5. Αν οι εκλογές αυτές διαμορφώσουν συνθήκες που η καταστροφή έλθει τότε ίσως δημιουργηθούν κάποιες προϋποθέσεις για την μεταβολή του παραμορφωτικού καθρέφτη όπου κόμματα και λαός αντικρίζουν τον εαυτό τους. Αν όχι, θα δημιουργηθούν και πάλι ελπίδες ψευδαισθήσεων.

6. Εφόσον δεν αλλάζει ο τρόπος που αντικρίζουμε τον εαυτό, ό,τι και αν ψηφίσουμε, πάλι θα μετανιώσουμε.

Οι εκδόσεις Wordsworth

Όσοι θέλουν να διαβάσουν κλασική λογοτεχνία στην αγγλική γλώσσα έχουν αρκετές επιλογές. Η πιο γνωστή είναι φυσικά οι εκδόσεις Penguin που εδώ και δεκαετίες προσφέρουν εκατοντάδες τίτλους, με συνεχόμενες εκδόσεις και επανεκδόσεις κλασικών έργων, αναθεωρήσεις μεταφράσεων αλλά και σύγχρονα έργα αναφοράς. Υπάρχουν όμως και οι εκδόσεις Wordsworth, ένας μικρός αγγλικός εκδοτικός οίκος που ναι μεν δεν διαθέτει εκείνον τον εντυπωσιακό κατάλογο των Penguin, όμως διαθέτει αξιοπρεπέστατες εκδόσεις και, το κυριότερο, σε εντυπωσιακά χαμηλές τιμές. Μια παραγγελία στο www.bookdepository.co.uk του βιβλίου του Ντίκενς "Τα έγγραφα του Πίκγουϊκ" 5,31€ ενώ στον δεύτερο 13,04€. Σημαντική διαφορά για κάποιον που αξιολογεί το βιβλίο το ίδιο σημαντικά όσο την τροφή.

κοστίζει πολύ λιγότερο αν παραγγείλεις το βιβλίο από τον Wordsworth παρά από τον Penguin.

Αλλά μήπως αυτή η διαφορά τιμής συνεπάγεται και διαφορά ποιότητας; Όσον αφορά την πρώτη άμεση εικόνα του βιβλίου, την καλλιτεχνική διάσταση του εξώφυλλου, νομίζω πως τα Penguin είναι σαφώς πιο προσεγμένα σε γενικές γραμμές, διότι υπάρχουν και αρκετά Wordsworh που χαίρεσαι να τα βλέπεις.Η βασική διαφορά τιμής οφείλεται, σύμφωνα με τον εκδότη, στο ότι είναι μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση η οποία διακατέχεται από παλαιομοδίτικες αξίες που αντανακλούν και στο χαμηλό προϋπολογισμό που διαθέτουν. Σημαντικό είναι ακόμα πως οι εκδόσεις Wordsworth δεν είναι βαρυφορτωμένες με πολυσέλιδες εισαγωγές από ειδήμονες στο έργο ή τον συγγραφέα (πλέον τις πληροφορίες αυτές μπορεί κανείς να τις αντλήσει από το διαδίκτυο), ενώ σε πολλά βιβλία τους απουσιάζουν και οι σημειώσεις -παραπομπές στο τέλος. Αυτό είναι πρόβλημα βέβαια όταν διαβάζουμε βιβλία που γράφτηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα και προϋποθέτουν γνώση πραγματολογικών στοιχείων που καθιστούν πιο εύκολη την ανάγνωση. Είναι ζήτημα επιλογής. Ο αναγνώστης που διακατέχεται από ιερό πάθος για το βιβλίο βρίσκει έναν φτηνό θησαυρό στα Wordsworth. Ένας αξιοπρόσεκτος εκδοτικός οίκος που αξίζει τα λεφτά που ξοδεύει κανείς για τα βιβλία του.

Γιώργος Β. Δερτιλής: Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες

Όσοι είχαν την τύχη να ζήσουν και να παρακολουθήσουν τις διαλέξεις του καθηγητή Γ.Β. Δερτιλή,

έχουν να θυμούνται κάποια ουσιώδη χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του τα οποία, έπειτα από τόσα χρόνια, δεν είναι δυνατό να λησμονηθούν: αρχοντιά, ήθος, επιστημονική επάρκεια και ακεραιότητα, έλλειψη φανατισμού, ηπιότητα, πάθος για την παιδεία και, ειδικότερα, για την ιστορία. Επίσης, κι αυτό δεν ξέρω αν έχει επισημανθεί, τα βιβλία του εκτός από χαρά που αισθάνεται κανείς όταν τα διαβάζει γιατί βλέπει το πάθος του ερευνητή για την ιστορική αλήθεια, είναι γραμμένα σε πολύ καλά ελληνικά με λογοτεχνικές αξιώσεις μάλιστα. Ακόμα κι αυτό το συστηματικό και πολύ εξειδικευμένο σε περιεχόμενο "Το Ζήτημα των Τραπεζών" (έκδοση Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, 1980) διαβάζεται σαν μυθιστόρημα, κι αυτή είναι η μεγάλη επιτυχία του Δερτιλή ως συγγραφέα που λίγοι μπόρεσαν να μιμηθούν.


Με το έργο "Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση" (εκδόσεις Εξάντας) επιχειρεί να δείξει τον ρόλο του στρατού στην πολιτική και πως οι επεμβάσεις του καθόρισαν τις εξελίξεις, η αποκορύφωση των οποίων ήταν το κίνημα στο Γουδί το 1909 που οδήγησε στον  πολιτικό εκσυγχρονισμό.

Φυσικά το magnum opus του Δερτιλή είναι η "Ιστορία του Ελληνικού Κράτους 1830-1920" , δίτομο ογκώδες έργο, βιβλία που πρέπει να διαβάζονται ειδικά σε περιόδους προεκλογικές. Αν δεν γνωρίζει κανείς ιστορία πώς του επιτρέπεται να ψηφίζει;
Το αυτοβιογραφικό με στοιχεία ιστορίας "Συνειρμοί, μαρτυρίες, μυθιστορίες" εκδόθηκε το 2013 από τις εκδόσεις Πόλις.  Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον Πρόλογο: "Τα κείμενα είναι συνειρμικά. Το καθένα έφερνε στη μνήμη μου, την ώρα της γραφής, κύματα αναμνήσεων, βιωμάτων και συναισθημάτων, συνδέοντας έτσι το σήμερα με το παρελθόν-όχι μόνο το δικό μου παρελθόν, όχι μόνο της οικογένειάς μου αλλά και του τόπου μας". Έτσι λοιπόν αναδύονται οι μνήμες του συγγραφέα από την παιδική και εφηβική του ζωή οι οποίες συμπλέκονται με τα μεγάλα γεγονότα που κατέγραφε η ιστορία: κατοχή, απελευθέρωση, εμφύλιος, αργότερα δικτατορία, μεταπολίτευση. Προσωπικά γεγονότα, ψηφίδες ατομικού βίου στο μεγάλο πίνακα της πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας, οικογένεια αστών αλλά και μέλη που οδηγούνται στην αγροτική ή εργατική τάξη και συμπεριφέρονται ανάλογα.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το βιβλίο για κάποιον που έχει ζήσει και γνωρίσει τον καθηγητή Γ.Β. Δερτιλή. Όμως είναι εξαιρετικά επίκαιρες οι παρατηρήσεις του για την κρίση, καθώς αποτελούν γνώμονα για την όποια επιλογή στις επικείμενες εκλογές. Φωνή βοώντος εν τη ερήμω; Άλλη μια φωνή προφητική, σαν κι αυτή του Παναγιώτη Κονδύλη όταν περιέγραφε τις μυθολογίες της ελληνικής πολιτικής https://kondylis.wordpress.com/2010/08/02/illusions/.
Ο Δερτιλής είναι το ίδιο οξύς: "Σε μια Ελλάδα ανιστόρητη και αμνησιακή, η Ιστορία δεν μπορεί να διδάξει τίποτα-ούτε καν το πως μπορεί ν' αποφύγει τα σφάλματα του παρελθόντος για ν' αλλάξει το μέλλον της". (σελ. 405) Δεν αφήνει κανένα περιθώριο εφησυχασμού ο καθηγητής Δερτιλής, ομιλεί εκ πείρας ιστορικής: "Σήμερα, Μάρτιος του 2013, συμπληρώνω ότι οι νέοι πολιτικοί, όσοι και όσες προσχώρησαν ή θα προσχωρήσουν στα παλιά και φθαρμένα κόμματα, όσοι και όσες θα σχηματίσουν τα κόμματα του μέλλοντος δεν αρκεί να αντιστέκονται σε όλα. Έχουν την υποχρέωση να αναστοχάζονται τα αίτια της κρίσης και να φαντάζονται νέες θεσμίσεις της κοινωνίας χωρίς να ισχυρίζονται ότι μπορούν να τις εφαρμόσους μόλις πάρουν την εξουσία. Αλλιώς είναι ολόιδιοι με τους ηγέτες της συμφοράς: μωροφιλόδοξοι δημαγωγοί που ψεύδονται για να ικανοποιήσουν τον ναρκισσισμό τους, διακινδυνεύοντας την καταστροφή της χώρας". (σελ. 403) Λίγες είναι οι ελπίδες που υπάρχουν για να εισακουστεί αυτή η μετριοπαθής αλλά σοφή φωνή.

Βασίλι Γκρόσμαν: Ζωή και Πεπρωμένο

"Σε όλο το διάστημα της ανθρώπινης ιστορίας, οι άνθρωποι προσπάθησαν, εις μάτην, να δικαιώσουν εαυτούς" (Β. Γκρόσμαν).

Αρκετός χρόνος αφιερώθηκε για την ανάγνωση του "Ζωή και Πεπρωμένο" του Βασίλι Γκρόσμαν στην αγγλική μετάφραση του Robert Chandler από τις αξεπέραστες σε ποιότητα, όχι μόνο όσον αφορά την έκδοση αλλά και τον κατάλογο βιβλίων που διαθέτουν, εκδόσεις New York Review of Books. Στα ελληνικά κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο από τις εκδόσεις Γκοβόστη

σε μετάφραση Γιώργου Μπλάνα. Διαφορά τιμής: 35 ευρώ η ελληνική έκδοση, 24 ευρώ από τον αμερικάνικο εκδοτικό οίκο, άρα δεν συζητείται ποιά έκδοση οφείλει κανείς να προτιμήσει όταν η ανάγνωση είναι γι' αυτόν σαν την καθημερινή τροφή.
Ο Βασίλι Γκρόσμαν

είναι από τους συγγραφείς εκείνους που ένας κομμουνιστής δύσκολα μπορεί να αγαπήσει, πόσο μάλλον να τον διαβάσει. Αυτή ήταν η τύχη του βιβλίου του στην κομμουνιστική Ρωσία. Ο ίδιος είχε παραδώσει το χειρόγραφο του βιβλίου τον Οκτώβριο του 1960 στον εκδοτικό οίκο Znamya. Ήταν η περίοδος της αποσταλινοποίησης, αλλά οι πάγοι δεν έλιωναν όσο γρήγορα πίστευ ο Γκρόσμαν. Η KGB κατάσχεσε το χειρόγραφο, και όπως αναφέρει ο Robert Chandler στην εισαγωγή του, ήταν η μία από τις δύο φορές που οι σοβιετικές αρχές "συνέλαβαν" το βιβλίο παρά τον συγγραφέα, και φυσικά αναφέρεται στο "Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ" του Σολτζενίτσιν. Παρά τις απέλπιδες προσπάθειες του Γκρόσμαν, το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε στη Ρωσία όσο εκείνος ζούσε. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Σουσλώφ, του κυριώτερου ιδεολογικού εκπροσώπου επί εποχής Χρουστσώφ και Μπρέζνιεφ, πως το βιβλίο δεν μπορούσε να εκδοθεί για τα επόμενα εκατό ή διακόσια χρόνια! Δίχως καμιά ελπίδα ν αδει το βιβλίο τυπωμένο όσο ζούσε, ο Γκρόσμαν, ο σπουδαίος αυτός ουκρανο-εβραίος συγγραφέας, θα πεθάνει στις 14 Σεπτεμβρίου 1964. Έπρεπε να έλθει ο Γκορμπατσώφ και η πολιτική της "διαφάνειας" προκειμένου οι σοβιετικοί πολίτες να διαβάσουν το βιβλίο το 1988.
Το βιβλίο συγκρίνεται συχνά με το έπος της ρωσικής λογοτεχνίας του 19ου αιώνα "Πόλεμος και Ειρήνη"

του Τολστόι. Σαφέστατα το "Ζωή και Πεπρωμένο" είναι έργο επικών διαστάσεων, όχι μόνο για τον όγκο του, αλλά και για το περιεχόμενο του, τη μάχη των Ρώσων στο Στάλινγκραντ. Ωστόσο, θεωρώ πως οι πολεμικές σκηνές όπως αυτές απεικονίζονται λογοτεχνικά από τον Τολστόι στο δικό του έπος δεν μπορούν να συγκριθούν μ' αυτές του Γκρόσμαν. Αυτό που συνδέει τους δύο συγγραφείς είναι η φιλοσοφικοπολιτική ανάλυση που επιχειρούν στα θέματα που τους απασχολούν με αφορμή τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που αντιμετώπισαν: ο Τολστόι την εισβολή του Ναπολέοντα στη Ρωσία και ο Γκρόσμαν την εισβολή των Ναζί στη Ρωσία, ειδικότερα τη μάχη του Στάλινγκραντ. Ωστόσο ο Γκρόσμαν επειδή θέλει να μιλήσει εξ ονόματος του ανθρωπισμού, δεν καταφέρεται μονάχα ενάντια στο απάνθρωπο ναζιστικό καθεστώς, αλλά με αφορμή την άμυνα των Ρώσων στο Στάλινγκραντ προβαίνει σε ολοκληρωτική κριτική του σοβιετικού μοντέλου εξουσίας και ανθρώπου που οδήγησε στον αφανισμό εκατομμύρια απλών ανθρώπων στο όνομα της κομμουνιστικής ουτοπίας. Οι σελίδες αυτές στον Γκρόσμαν είναι που μένουν στη μνήμη και όχι τόσο η λογοτεχνική του πλοκή ή οι περιπέτειες των χαρακτήρων του. Σ' αυτό το επίπεδο η λογοτεχνική αξία του "Πόλεμος και Ειρήνη" είναι σαφώς ανώτερη. Όμως παρά τη λογοτεχνική του αδυναμία, η πολιτική αξία του "Ζωή και Πεπρωμένο" είναι αδιαμφισβήτητη και ισάξια του Σολτζενίτσιν ως κριτική του σοβιετικού συστήματος εξουσίας και πολιτισμού. Το έργο περιλαμβάνει πλειάδα χαρακτήρων και σκηνών που εναλλάσονται γρήγορα. Ας πούμε πως κεντρικός χαρακτήρας είναι ο σοβιετικός επιστήμονας, εβραϊκής καταγωγής Βίκτωρ Στρουμ ο οποίος φθάνει στο έσχατο σημείο ταπείνωσης υπογράφοντας, κατόπιν έμμεσων απειλών, κείμενο κατηγορίας εις βάρος άλλων επιστημόνων ύστερα από "συμβουλές" των κομματικών κομισσαρίων. Οι υπόλοιποι χαρακτήρες αποτελούν φορείς των ιδεών και της πολιτικής τραγωδίας που έπληξε τη Ρωσία από το 1917 και εξής. Μιλάει ένας παλιός μπολσεβίκος, της παλιάς φρουράς που έζησε τα γεγονότα του '17 και τώρα βρίσκεται σε σταλινικό στρατόπεδο συγκέντρωσης: "Δεν καταλάβαμε την ελευθερία. Την συντρίψαμε. Ακόμα και ο Μαρξ δεν τη θεωρούσε άξια- είναι όμως η βάση, το νόημα, το θεμέλιο όλων των θεμελίων....δίχως ελευθερία δεν υπάρχει προλεταριακή επανάσταση.....και έτσι οι κομμουνιστές δημιούργησαν είδωλα, φόρεσαν στρατιωτικές στολές και επωμίδες, άρχισαν να κηρύττουν τον εθνικισμό και να επιτίθενται στην εργατική τάξη". Διπλός είναι ο στόχος του Γκρόσμαν στο βιβλίο: να καταγγείλει τον απάνθρωπο χαρακτήρα τόσο του Φασισμού όσο και του Σταλινισμού. Μιλώντας για τον Φασισμό σε ένα σημείο αναφέρει: "το ένστικτο της αυτοσυντήρησης υποστηρίζεται από την υπνωτική δύναμη των οικουμενικών ιδεολογιών. Αυτές προκαλούν τους ανθρώπους να επιτελέσουν κάθε θυσία, να αποδεχτούν κάθε μέσο προκειμένου να ικανοποιήσουν τον ύψιστο των στόχων: τη μελλοντική υπεροχή της πατρίδας, την παγκόσμια πρόοδο, την μελλοντική ευτυχία της ανθρωπότητας, ενός έθνους, μιας κοινωνικής τάξης".

Ο Γκρόσμαν δεν διακρίνει μεταξύ Φασισμού και Κομμουνισμού, καθώς μιλά εξ ονόματος της αξιοπρέπειας του ανθρώπου που συνθλίβεται από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Η παρακάτω διατύπωση είναι, κατά την άποψη μας, θεμελιακή: "Υπόκειται σε μεταλλαγή η ανθρώπινη φύση στο καζάνι της ολοκληρωτικής βίας; Χάνει ο άνθρωπος τούτη τη εγγενή λαχτάρα για ελευθερία; Το πεπρωμένο τόσο του ανθρώπου όσο και του ολοκληρωτικού κράτους εξαρτάται από την απάντηση σ' αυτό το ερώτημα. Αν η ανθρώπινη φύση αλλάζει, τότε ο αιώνιος και ο παγκοσμίων διαστάσεων θρίαμβος του δικατορικού Κράτους είναι διασφαλισμένος. Αν η λαχτάρα για ελευθερία παραμένει σταθερή, τότε το ολοκληρωτικό Κράτος είναι προορισμένο να εξαφανιστεί..... Η λαχτάρα του ανθρώπου για ελευθερία μπορεί να καταπιεστεί αλλά δεν καταστρέφεται ποτέ. Ο ολοκληρωτισμός δεν μπορεί ποτέ ν' απαρνηθεί τη βία. Αν το κάνει, τότε εξαφανίζεται. Η αιώνια, ατελεύτητη βία, φανερή ή κεκαλυμμένη, είναι το θεμέλιο του ολοκληρωτισμού. Ο άνθρωπος δεν απαρνιέται εθελούσια την ελευθερία. Αυτό το συμπέρασμα προσφέρει ελπίδα για την εποχή μας, ελπίδα για το μέλλον".

Η φιλοσοφία της ιστορίας για τον Γκρόσμαν δεν είναι απάνθισμα αφηρημένων ιδεών ή κάποιων μεταφυσικών αληθειών, είναι πιο ταπεινή και γι' αυτό προσφέρει κάποια ελπίδα: "Η ανθρώπινη ιστορία δεν είναι η μάχη του καλού που παλεύει για να υπερνικήσει το κακό. Είναι η μάχη που δίνει το μέγιστο κακό να καταπνίξει έναν ελάχιστο πυρήνα ανθρώπινης καλοσύνης. Αλλά αν αυτό που είναι ανθρώπινο στα ανθρώπινα πλάσματα δεν έχει, ακόμα και σήμερα, καταστραφεί, τότε το κακό δεν θα θριαμβεύσει ποτέ".
 Αυτό το μάθημα ελευθερίας και αξιοπρέπειας προσφέρει ο Βασίλι Γκρόσμαν στο επικό του βιβλίο.

Ο κιρκεγκαρντιανός εφιάλτης μπροστά στην κάλπη

Υπάρχουν δύο σταθερές που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ενόψει των εκλογών. Να μη δίνει κανείς σημασία στα όσα λένε οι υποψήφιοι πολιτικοί και κόμματα, να δίνει σημασία στα όσα ισχυρίζεται ο διεθνής παράγοντας.  Μ' αυτές τις σταθερές πρέπει να γίνει η επιλογή κόμματος, στην περίπτωση που κάποιος αποφασίσει να προσέλθει να ψηφίσει, διότι η ακόμα καλύτερη επιλογή είναι να έχει ήδη μεταναστεύσει και να παρακολουθεί από μακρόθεν, μ' ένα ανεπαίσθητο χαμόγελο, τις εξελίξεις. Παραφράζοντας τον Κίρκεγκωρ

: είτε ψηφίσεις, είτε δεν ψηφίσεις, πάλι θα μετανιώσεις. Αυτό δεν μπορεί ν' αλλάξει.

Αλέξανδρος Δουμάς: Κόμης Μοντεχρήστος

Αποτελεί εκδοτικό παράδοξο που ένα από τα εμβληματικά έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, ο "Κόμης Μοντεχρήστος" του Αλέξανδρου Δουμά δεν υπάρχει μεταφρασμένο στην ολότητα του στα ελληνικά παρά το βρίσκουμε σε διάφορες συντομεύσεις. Είναι γεγονός πως είναι βιβλίο ποταμός, μια έκδοση θα ήθελε πάνω από 1000 σελίδες, ίσως σε δύο τόμους, αλλά αυτά τα βιβλία είναι για τολμηρούς εκδότες που θα ήθελαν να ρισκάρουν και για αναγνώστες που ξενυχτούν πάνω από τις σελίδες αγωνιώντας για την εξέλιξη του έργου και των περιπετειών των πρωταγωνιστών του, όσο κι αυτές είναι εν πολλοίς γνωστές από τις παιδικές εκδόσεις του έργου ή από τις αρκετές μεταφορές του στην κινηματογραφική οθόνη. Ας είναι καλά τα "Κλασικά Εικονογραφημένα"

που μύησαν αρκετά παιδιά στη σοβαρή και κλασική λογοτεχνία, κι έτσι, αν και έχουν περάσει αμέτρητες δεκαετίες από τότε που εμείς, ως νεοσσοί της ανάγνωσης, κλέβαμε χρόνο από τα ασήμαντα μαθήματα του σχολείου για να διαβάσουμε έργα λογοτεχνικά ή φιλοσοφικά που προσπάθησαν να ανοίξουν, έστω για λίγα, τα μάτια μας στον κόσμο, ήταν τόσο έντονη αυτή η ιστορία του Εδμόνδου Νταντές που όταν πιάσαμε την αγγλική μετάφραση του βιβλίου (900 πυκονογραμμένες σελίδες), οι μνήμες ξύπνησαν και λαχανιασμένες έτρεξαν να συναντήσουν εκείνες τις λεπτομέρειες και λεπτές αποχρώσεις της ιστορίας προκειμένου να αισθανθούν ότι βρίσκονται ξανά στα χρόνια της νεότητας.

Ο Δουμάς έγραψε τον Κόμη Μοντεχρήστο ταυτόχρονα με το άλλο έπος, τους Τρεις Σωματοφύλακες και δημοσιευόταν σε συνέχειες, όπως συνηθιζόταν τότε, μεταξύ 1844 και 1846. Από τα έργα που επηρέασαν τον Δουμά και ρίχνουν την σκιά τους στον Κόμη Μοντεχρήστο είναι οι "Χίλιες και Μια Νύχτες" στις οποίες γίνεται αναφορά αρκετές φορές στο βιβλίο του. Η ιστορία είναι γνωστή, ο Εδμόνδος Νταντές βρίσκεται θύμα μιας πλεκτάνης των φίλων του, κατηγορείται άδικα πως συμμετέχει σε συνωμοσία υπέρ του εξόριστου Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Η πορεία που θ' ακολουθήσει από την φυλάκιση στο κάστρο του Ιφ μέχρι την δραπέτευση, την εύρεση του μυθικού θησαυρού στην νησίδα του Μοντεχρήστου, και η μετέπειτα δρομολόγηση της εκδίκησης συνιστούν ανάγνωσμα που δικαιώνει τον ορισμό της περιπέτειας, της ανατροπής και της ίντριγκας. Από τις μορφές που μένουν αξέχαστες στο βιβλίο, για τα δικά μου γούστα, είναι ο αββάς Φαρία, αιχμάλωτος κι αυτός στο κάστρο του Ιφ που θα μυήσει τον Νταντές στη γνώση και στα μυστικά της επιστήμης. Σε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές του βιβλίου ο Νταντές λέει στον Φαρία "....αλλά ο πραγματικός θησαυρός δεν είναι αυτός, αγαπημένε μου φίλε, που με αναμένει πίσω από τα μουντά βράχια του Μοντεχρήστου, αλλά είναι η παρουσία σου, η κοινή μας ζωή πέντε ή έξι ώρες καθημερινά, παρά τους δεσμοφύλακές μας....είναι οι ακτίνες της ευφυίας που απέσπασες από το μυαλό μου, οι γλώσσες που εμφύτευσες στη μνή μου, και οι οποίες ρίζωσαν εκεί μέσα με όλες τις φιλολογικές διακλαδώσεις τους.....Χρωστώ σε σένα το αληθινό μου αγαθό, την τωρινή μου ευτυχία....και όλοι οι ηγεμόνες του κόσμου, ακόμα και αυτού του Καίσαρα Βοργία, δεν θα μου τη στερήσουν". Βρίσκω αναλογίες με την άλλη μεγάλη μορφή των γαλλικών γραμμάτων, του επισκόπου Μαγδαληνή, υπόδειγμα χριστιανού ανθρώπου, όπως τον απεικονίζει ο Βίκτωρ Ουγκώ στην "Παναγία των Παρισίων". Το ερώτημα που τίθεται στην ψυχή του Κόμη Μοντεχρήστου κατά τη διάρκεια των περιπετειών του, στο δρόμο της εκδίκησης, είναι κατά πόσο ο εκδικητικός του οίστρος αποτελεί και έργο της Θείας Πρόνοιας. Αυτό το ερώτημα θα απασχολεί τον Νταντές όσο φθάνει στην κορύφωση του δράματος.

Όχι στον Ισλαμοφασισμό

Αγία Ρωσία

Βιβλία ρώσικης λογοτεχνίας με δύο εικονίσματα....

Οι εκδόσεις Πανοπτικόν και ο ηρωικός εκδότης Κώστας Δεσποινιάδης

Εδώ και 14 χρόνια, αθόρυβα, δίχως εκδοτικές τυμπανοκρουσίες, λες και καθοδηγείται από την αόρατο χειρ του πνεύματος, εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη το περιοδικό "Πανοπτικόν" http://www.panopticon.gr/ που καθοδηγείται από τον Κώστα Δεσποινιάδη (εχει φθάσει ήδη τα 19 τεύχη, ένας μικρός άθλος για μια τέτοια εκδοτική προσπάθεια δίχως επαρκή μέσα) ο οποίος, όπως αναφέρει στη σελίδα του στο Facebook κάνει τα πάντα: "Το «Πανοπτικόν» είναι ένας μονοπρόσωπος οίκος εντατικής εργασίας. Τα κάνω σχεδόν όλα μόνος μου. Σελιδοποιώ, διορθώνω, επιμελούμαι, μεταφράζω, επιλέγω τα εξώφυλλα, διαβάζω τα χειρόγραφα που καταφτάνουν, κάνω τον αποθηκάριο, τον λογιστή, εκτελώ τις παραγγελίες". Ο ορισμός του εραστή του βιβλίου και της πνευματικής παραγωγής που πρέπει να γίνει γνωστός ευρύτερα. Εκτός όμως από την έκδοση του περιοδικού ο Κώστας Δεσποινιάδης εκδίδει και μια σειρά σημαντικών βιβλίων, αντιεμπορικών εκ πρώτης όψεως, αλλά με ποιό άλλο επίθετο μπορεί να χαρακτηριστεί η συμπλήρωση των Απάντων του Φρειδερίκου Νίτσε σε μετάφραση (όλων των τόμων!) του Ζήση Σαρίκα πέρα από το αξιοθαύμαστο; Και πάλι με τα λόγια του ίδιου του Δεσποινιάδη από τη σελίδα του στο Facebook:
"Φίλοι,
Μόλις κυκλοφόρησαν από το Πανοπτικόν, σε μετάφραση Ζήση Σαρίκα, οι "Παράκαιροι Στοχασμοί" του Φρίντριχ Νίτσε.
Πρόκειται για τα τέσσερα κείμενα που έγραψε και κυκλοφόρησε ο μεγάλος γερμανός φιλόσοφος από το 1873 ως το 1876.

Τα περιεχόμενα του τόμου:
1.Νταβίντ Στράους, ο ομολογητής και ο συγγραφέας
2. Ωφέλεια και μειονεκτήματα της Ιστορίας για τη ζωή
3. Ο Σοπενχάουερ ως εκπαιδευτής
4. Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ στο Μπαϋρόυτ
Με τον τόμο αυτό ολοκληρώνεται η έκδοση των Απάντων του μεγάλου γερμανού φιλοσόφου σε 15 τόμους.
Ένα μεταφραστικό επίτευγμα του Ζήση Σαρίκα, που για πρώτη φορά ολοκληρώνεται στην Ελλάδα (σημειωτέον, σε όποιες ευρωπαϊκές γλώσσες κυκλοφορούν τα Άπαντα του Νίτσε, χρειάστηκε να δουλέψει ένα ολόκληρο επιτελείο μεταφραστών)
Ο Ζήσης Σαρίκας, αθόρυβα και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, δίχως καμία βοήθεια από πουθενά, σε ένα άκρως αντιπνευματικό κλίμα, εδώ και πάνω από 25 χρόνια πραγματοποίησε και ολοκλήρωσε έναν από τους σημαντικότερους μεταφραστικούς άθλους στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων (το σύνολο των 15 τόμων φτάνει τις 5.000 πυκνοτυπωμένες σελίδες).
Το έχουμε ξαναπεί, η επίσημη κριτική και οι στήλες των βιβλίων σε περιοδικά και εφημερίδες κάνουν πως δεν έχουν πάρει χαμπάρι τούτο το μοναδικό γεγονός (μας λείπουν βλέπετε τα διαφημιστικά εκατομμύρια των εργολάβων-εκδοτών και οι γλοιώδεις δημόσιες σχέσεις), αλλά εμείς λογαριάζουμε για τίτλο τιμής τούτη τη σκανδαλώδη αποσιώπηση.
Η πλήρης σειρά των 15 τόμων περιλαμβάνει τους εξής τίτλους:
1. Η γέννηση της τραγωδίας
2. Κείμενα για την Ελλάδα
3. Τα κείμενα της νεότητας
4. Παράκαιροι στοχασμοί
5. Ανθρώπινο, πάρα πολύ ανθρώπινο
6. Χαραυγή
7. Η χαρούμενη επιστήμη
8. Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα
9. Πέρα από το καλό και το κακό
10. Γενεαλογία της Ηθικής
11. Το λυκόφως των ειδώλων
12. Ο αντίχριστος
13. Ecce Homo (Ίδε ο άνθρωπος)
14. Η περίπτωση Βάγκνερ – Νίτσε εναντίον Βάγκνερ – Οι διθύραμβοι του Διόνυσου
15. Η θέληση για δύναμη
Κ. Δεσποινιάδης".
Παραφράζοντας τα λόγια του αειμνήστου Παναγιώτη Κονδύλη, πόσο θα συνέβαλε κάθε εκδοτικός οίκος στην πνευματική ζωή του τόπου αν εξέδιδε τα άπαντα έστω ενός μεγάλου ευρωπαίου στοχαστή. Ο Κονδύλης στον δικό του λόγο μιλούσε για τους καθηγητάδες στα Πανεπιστήμια, αλλά ένα αόρατο νήμα πνευματικής νωχέλειας συνδέει τις εκδόσεις και τη συγγραφή ή μετάφραση στον παρηκμασμένο αυτό τόπο, αλλά οι εκδόσεις "Πανοπτικόν" και οι Κώστας Δεσποινιάδης και Ζήσης σαρίκας δεν εντάσσονται στον κοινό τόπο της ήσσονος εκδοτικής προσπάθειας καθώς πραγμάτωσαν έναν άθλο.
Αφιέρωμα στον εκδότη εδώ: http://pandoxeio.com/2014/03/28/aithrio150despoiniadis/

Ντήτριχ Μπονχόφερ: Το Κόστος της Μαθητείας

Ο αμετάφραστος, δυστυχώς, ακόμα στην Ελλάδα Γερμανός θεολόγος Ντήτριχ Μπονχόφερ (1906-1945) συνιστά υπόδειγμα αγωνιστή χριστιανού, ακαδημαϊκού ανθρώπου, ανθρώπου που επειδή πίστεψε στο Ευάγγελιο του Χριστού και έλαβε σοβαρά υπόψη του την πίστη, έζησε έτσι εφαρμόζοντας το χριστιανικό μήνυμα στη ζωή του. Συναντήσαμε για πρώτη φορά το όνομά του κατά

την ανάγνωση του βιβλίου του αειμνήστου καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Αθηνών Κωνσταντίνου Παπαπέτρου "Προσβάσεις : Ζητήματα ἀπολογητικῆς θεολογίας καὶ φιλοσοφικῆς κριτικῆς τοῦ καιροῦ μας." Ο Παπαπέτρου έτσι ή αλλιώς ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του,, γνώριζε τα σημαντικά θεολογικά ρεύματα του 20ου αιώνα και συνδιαλεγόταν μαζί τους. Σ' αυτό το βιβλίο υπήρχε και ένα κεφάλαιο για τον Μπονχόφερ. Αργότερα θα έλθει και η στιγμή που θα μελετήσουμε, όσο μπορούμε καλύτερα, τα ίδια τα κείμενα του με πρώτο και καλύτερο το πιο συγκινητικό αλλά αρκούντως αποκαλυπτικό για τη σκέψη του "Επιστολές και Έγγραφα από τη Φυλακή". Κατόπιν ήρθε και η σειρά της "Ηθικής" του, και λίγο προτού εκπνεύσει το 2014 το "Κόστος της Μαθητείας" (στα αγγλικά, με τίτλο "The Cost of Discipleship", εκδ. Simon & Schuster ενώ το γερμανικό πρωτότυπο φέρει τον τίτλο "Nachfolge".)

Ο ελληνικής καταγωγής Eric Metaxas έγραψε το 2010 μια βιογραφία του Μπονχόφερ, η οποία μάλιστα βραβεύτηκε ως το χριστιανικό βιβλίο της χρονιάς από τον σύλλογο εκδοτών ευαγγελιστών χριστιανών στην Αμερική, με τίτλο "Bonhoeffer: Pastor, Martyr, Prophet, Spy". Διαβάζουμε στον Πρόλογο του G.K.A.Bell, πρώην επισκόπου του Chichester: "Όταν ο Χριστός καλεί έναν άνθρωπο, λέει ο Μπονχόφερ, τον προσκαλεί να έλθει και να πεθάνει Υπάρχουν διαφορετικές μορφές θανάτου, είναι αλήθεια, αλλά η ουσία της μαθητείας εμπερικλείεται σ' αυτές τις λέξεις. Και αυτό το θαυμάσιο βιβλίο είναι ένα υπόμνημα σ' αυτό το κόστος. Ο Ντήτριχ υπήρξε μάρτυρας πολλές φορές προτού πεθάνει. Ήταν ένας από τους πρώτους, ένας από τους γενναιότερους μάρτυρες εναντίον της ειδωλολατρίας". Αναφέρεται, φυσικά, στην ειδωλολατρεία της εποχής του, αυτής του Ναζισμού. Ο Μπονχόφερ ήταν από τους λίγους ηρωικούς Γερμανούς που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ και την ιδεολογία του, και αυτή η αντίσταση εκπορευόταν από την σοβαρή εκ μέρους του αντιμετώπιση της χριστιανικής πίστης, της σημασίας που είχε για τη ζωή του το μήνυμα του Χριστού, το Ευαγγέλιο. Γι' αυτή του την αντιστασιακή του δράση συνεληφθήκε και οδηγήθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου την 9η Απριλίου του 1945, λίγο πριν τη συντριβή του Τρίτου Ράϊχ, με προσωπική εντολή του Χίμλερ εκτελέστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Φλόσενμπουργκ. Το βιβλίο που διαβάσαμε αφορά τη σημασία να είναι κανείς σήμερα μαθητής του Χριστού, τι σημαίνει ν' ακολουθεί τα βήματα του Χριστού. Ακολουθώντας τα σημεία της Επί του Όρους Ομιλία, ο Μπονχόφερ στοχάζεται πάνω στα λόγια του Χριστού."Ο μόνος άνθρωπος που δικαιούται να λέει πως έχει δικαιωθεί δια της πίστεως μόνο, είναι ο άνθρωπος που τα άφησε όλα πίσω του για να ακολουθήσει το Χριστό. Ένας τέτοιος άνθρωπος γνωρίζει πως η κλήση της μαθητείας είναι δωρεά της χάριτος, και πως η κλήση αυτή είναι αξεχώριστη από τη χάρη" (σ. 51). Ο Μπονχόφερ ορθοτομεί το λόγο της αληθείας: "Πώς μπορείς να ελπίζεις να εισέλθεις εις κοινωνία μαζί Του, όταν σε κάποια στιγμή της ζωής σου φεύγεις μακριά απ' Αυτόν; Ο ανυπάκουος άνθρωπος δεν μπορεί να πιστέψει, διότι μονάχα αυτός που υπακούει μπορεί να πιστέψει" (σ. 67). Είναι πολλά τα σημεία μέσα στα βιβλίο όπου μπορεί να βρει ανάπαυση ένας ορθόδοξος χριστιανός, διότι αν και ενταγμένος στη λουθηρανική παράδοση ο Μπονχόφερ, επειδή είναι γνήσιος και αληθινός χριστιανός, είναι ορθόδοξος. Σημειώνουμε ακόμα έναν λόγο του που αφορά τη μετάνοια: "Η εξομολόγηση είναι η εκ Θεού προερχόμενη θεραπεία από την πλάνη του νοός και την φιλαυτία. Όταν εξομολούμαστε τις αμαρτίες μας ενώπιον ενός αδελφού Χριστιανού, ταπεινώνουμε την υπερηφάνεια της σαρκός και την προσάγουμε στην ντροπή και τον θάνατο δια του Χριστού... Η εξομολόγηση είναι επομένως μια αυθεντική πλευρά της ζωής των αγίων, και μια από τις δωρεές της χάριτος". (σ. 289) Δίπλα στα συναξάρια των αγίων πατέρων της ερήμου, αυτή τη συλλογή υπαρξιακού στοχασμού και βίου, πολύ αυθεντικότερη από το ρεύμα της φιλοσοφίας που ονομάστηκε ευρωπαϊκός υπαρξισμός, ας βάλουμε και τα έργα του Ντήτριχ Μπονχόφερ. Μελετώντας τη ζωή και το έργο του, νιώθουμε πως μελετούμε τη ζωή ενός σύγχρονου αγίου, δηλαδή κάποιου που εξέλαβε σοβαρά το χριστιανικό μήνυμα του Ευαγγελίου και προσπάθησε να το εφαρμόσει στη ζωή του.