Ρούτα Σεπέτις: Ανάμεσα σε αποχρώσεις του γκρι

Το βιβλίο της λιθουανικής καταγωγής Ρούτα Σεπέτις μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις "Ψυχογιός" με τίτλο "Παγωμένες Σκιές". Προτιμώ να διατηρήσω τον πρωτότυπο τίτλο, αν και μπορεί να θυμίζει τις διαβόητες 50 αποχρώσεις του γκρι, είναι όμως πιο πιστό στον αυθεντικό τίτλο, ίσως και στο περιεχόμενο. Πρόκειται για εφηβική λογοτεχνία, είναι γραμμένο μέσα από την μαρτυρία μιας 16χρονης κοπέλας, της Λίνα Βίλκας, η οποία εκτοπίζεται από τη χώρα της, τη Λιθουανία, μαζί με τον αδελφό και την μητέρα της προς την παγωμένη Σιβηρία, αυτή και άλλοι ομοεθνείς της, κατά την σταλινική κατάκτηση της Λιθουανίας και των άλλων χωρών της Βαλτικής το 1940, ύστερα από το σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ. Τον επόμενο χρόνο όμως οι Βαλτικές δημοκρατίες άλλαξαν δυνάστη καθώς εισέβαλαν οι ορδές του Χίτλερ, για να αποτελέσουν τελικά τμήμα της ΕΣΣΔ ύστερα από την ήττα των Ναζί, ως το 1991 που απέκτησαν ξανά την ανεξαρτησία τους. Επομένως, αυτό που χαρακτηρίζει τη νοοτροπία των Λιθουανών και των υπόλοιπων πολιτών στη Βαλτική είναι ο αντιρωσισμός, ενώ θεωρούν τους ναζιστές περίπου ως ελευθερωτές τους από την σλαβική δεσποτεία των Ρώσων. Το αντιρωσικό, αντισταλινικό κλίμα είναι έντονο στο πρώτο βιβλίο που έγραψε η Ρούτα Σεπέτις, ένα βιβλίο που έλαβε βραβεία και θετικές κριτικές κυρίως από τον αμερικάνικο τύπο. Αυτό είναι ερμηνεύσιμο, και όχι δυσάρεστο για μένα, λατρεύω να διαβάζω αντισταλινική, αντικομμουνιστική φιλολογία, είτε πρόκειται για εφηβική λογοτεχνία, είτε για υψηλού επιπέδου γραφή όπως οι σπαρακτικές αναμνήσεις του Βαρλάμ Σαλάμοφ. Στο βιβλίο της Σεπέτις

Ρούτα Σεπέτις

κυριαρχεί η απόγνωση του ξεριζωμού, της αδικίας, αλλά και της ελπίδας. Μέσα στα κάτεργα της Σιβηρίας οι ανθρώπινες σχέσεις δεν ισοπεδώνονται τελείως, είτε μεταξύ των συγκρατούμενων, είτε μεταξύ των δεσμοφυλάκων της μυστικής σοβιετικής αστυνομίας και των φυλακισμένων. Αυτές είναι οι αληθινές αποχρώσεις του γκρι, όπου διασώζεται σε στιγμές ακραίας απελπισίας κάποια ελπίδα, ένα φως που αχνοφέγγει. Για να αντιμετωπίσει την απειλή του θανάτου και την αδικία που υφίσταται από μια τρομερή εξουσία, η 16χρόνη ηρωίδα θα καταφύγει στην τέχνη, είναι ταλαντούχος ζωγράφος, σκιτσάρει με κίνδυνο της ζωής της διάφορες εικόνες που την εμπνέουν και, στις απέραντες στιγμές της μοναξιάς της διαβάζει ένα μυθιστόρημα, μεταφρασμένο στα ρωσικά, μια γλώσσα που δεν γνωρίζει καλά, του Ντίκενς. Είναι διδακτικό το μυθιστόρημα της Σεπέτις και σίγουρα μιλά στις καρδιές των κατοίκων των Βαλτικών χωρών που έζησαν την εθνική κάθαρση που επιχείρησε ο Στάλιν. Αλλά όπως γράφει η Σεπέτις στο υστερόγραφο του βιβλίου: "Το 1991, ύστερα από 50 χρόνια βάρβαρης κατάκτησης, οι τρεις Βαλτικές χώρες ξανακέρδισα την ανεξαρτησία τους, ειρηνικά και με αξιοπρέπεια. Επέλεξαν την ελπίδα αντί του μίσους και έδειξαν στον κόσμο πως ακόμα και κατά τη διάρκεια της πιο σκοτεινής νύχτας, υπάρχει φως. Παρακαλώ ερευνήστε αυτά που γράφω. Πείτε τα στους ανθρώπους. Αυτά τα τρία μικροσκοπικά έθνη μας δίδαξαν πως η αγάπη είναι ο πιο ισχυρός στρατός. Είτε πρόκειται για την αγάπη προς τον φίλο, την αγάπη προς τη πατρίδα, την αγάπη προς τον Θεό, ή ακόμα την αγάπη προς τον εχθρό- η αγάπη μας αποκαλύπτει την αληθινά θαυμαστή φύση του ανθρώπινου πνεύματος". Τούτη την αγάπη την συναντά η Λίνα Βίλκας στο μυθιστόρημα της Ρούτα Σεπέτις ακόμα και εκεί που δεν την αναμένει. Μια γραφή που δεν διεκδικεί λογοτεχνικές αξιώσεις, δεν παύει όμως να συγκινεί ακριβώς γιατί είναι διδακτική.