Αλέξανδρος Κοζέβ: Λατινική Αυτοκρατορία

Εκδόσεις Εξάρχεια, μετάφραση Ιφ. Καμτσίδου

 "Η εποχή ανήκει στις αυτοκρατορίες, δηλαδή σε υπερεθνικές πολιτικές ενώσεις , αποτελούμενες όμως από έθνη συγγενή μεταξύ τους".- Αλ. Κοζέβ

Από τις εκδόσεις "Εξάρχεια" κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα από τα σημαντικότερα κείμενα γεωπολιτικής των τελευταίων ετών, ένα κείμενο ξεχασμένο καθώς γράφτηκε το 1945, αλλά ήρθε ξανά στην επικαιρότητα λόγω ενός κειμένου που έγραψε ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν σχετικά με την αναγκαιότητα ενός αντίβαρου στην γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη, αντλώντας επιχειρήματα από το κείμενο του Κοζέβ για τη "Λατινική Αυτοκρατορία".

Ο Κοζέβ γράφει το 1945 ένα σχέδιο δόγματος για τη γαλλική πολιτική έχοντας στο νου δύο πράγματα. Πώς μπορεί να επιβιώσει ένα έθνος, και σε ποιό συνασπισμό εξουσίας ("Αυτοκρατορία") πρέπει να εισέλθει. Για τον Κοζέβ το έθνος αν επιθυμεί να συνεχίσει να υπάρχει οφείλει να αποτελέσει μέρος μιας ευρύτερης ολότητας την οποία αποκαλεί "αυτοκρατορία". Υπάρχουν ήδη, γράφει ο Κοζέβ το 1945, δύο ήδη σχηματισμές αυτοκρατορίες: αυτή των Αγγλοσαξώνων, στην οποία αναγκαστικά συμπεριλαμβάνει τη Γερμανία λόγω του Προτεσταντικού χαρακτήρα της ο οποίος είναι κυρίαρχος, και αυτή των Σλαβοορθοδόξων, με κυρίαρχη δύναμη φυσικά τη Ρωσία (ως Σοβιετική Ένωση τότε). Για τη Γαλλία επιφυλάσσει την ηγεμονική θέση εντός της Λατινικής Αυτοκρατορίας την οποία θα συναπαρτίσουν η Ιταλία και η Ισπανία.

Αλέξανδρος Κοζέβ

Ο Κοζέβ θεωρεί πως μια Γαλλία εκτός της "Λατινικής Αυτοκρατορίας" δεν μπορεί να επιβιώσει, όπως δεν μπορεί να επιβιώσει εντασσόμενη σε μια από τις υπόλοιπες δύο αυτοκρατορίες λόγω της ιδιαίτερης συνθήκης που γεννά η ιδιάζουσα λατινική της καταγωγή καθώς και η Ρωμαιοκαθολική της παράδοσης. 

Η Γαλλία οφείλει να λειτουργήσει ως εξισορροπητική δύναμη, ως μια σύνθεση ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες αυτοκρατορίες. Η λατινική ιδέα είναι εντελώς διαφορετική τόσο από τον τεχνοκρατικό προτεσταντισμό με την εμμονή στην παραγωγική βελτιστοποίηση όσο και στον κολλεκτιβιστικό χαρακτήρα της σλαβικής ορθοδοξίας. Η λατινική θέαση του κόσμου βασίζεται στην υπερτίμηση της "σχόλης", "αυτή τη γλυκιά απραξία η οποία δεν εκφυλίζεται σε σκέτη τεμπελιά παρά μόνον εάν δεν επακολουθήσει μια παραγωγική και γόνιμη εργασία". Αλλά πέρα απ' αυτές τις ανθρωπολογικές διαπιστώσεις, η θέση του Κοζέβ είναι βαθιά πολιτική: κανένα έθνος δεν μπορεί πλέον να σταθεί αυτόνομα παρά μόνο στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας. Ίσως η λέξη ξενίζει σήμερα, ας την αντικαταστήσουμε με την λέξη "Ευρωπαϊκή Ένωση". Ο Κοζέβ θα ασχοληθεί αργότερα στον πολιτικό του βίο, δρώντας κυρίως από το παρασκήνιο, για την θεμελίωση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, τον πρόδρομο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αναγνωρίζοντας λοιπόν τον υποδέεστερο ρόλο που θα έπαιζε η Γαλλία στον μεταπολεμικό κόσμο και φοβούμενος ιδιαίτερα την προοπτική μιας επαναξοπλισμένης και αχαλίνωτης Γερμανίας, ο Κοζέβ στοχάστηκε πάνω στην ιδέα υπέρβασης του κράτους-έθνους και την δυνατότητα θέσπισης ομοειδών αυτοκρατοριών πάνω στη βάση ενός ελάχιστου κοινού πολιτισμού. Η Λατινική Αυτοκρατορία θα μπορούσε κανείς να πει σήμερα πως αποτελεί μια διέξοδο από την ατελέσφορη νομισματική ένωση που επιχειρήθηκε στην Ευρώπη με  την επικυριαρχία του μεταμφιεσμένου γερμανικού μάρκου σε ευρώ. Δεν απαντά όμως στο γενικότερο πρόβλημα της ενότητας του Δυτικού Κόσμου (μέρος του οποίου είναι η Γαλλία και η Γερμανία) απέναντι στις πολυποίκιλες προκλήσεις τόσο από την οικονομική υπεροχή της Κίνας και των λοιπών ασιατών, όσο και από την αλαζονική επίδειξη δύναμης του Ισλάμ.  Η γεωπολιτική αρχιτεκτονική που πρότεινε ο Κοζέβ το 1945 διασπά τη Δύση, και σ' αυτό το σημείο δεν δικαιώθηκε από τις κατοπινές εξελίξεις. Βέβαια η οικονομική καχεξία των λατινινογενών χωρών σήμερα ίσως γεννά στα μυαλά ορισμένων κάποιες σκέψεις, και σ' αυτό το σημείο η εξέλιξη της ιστορίας παραμένει διάπλατα ανοιχτή για νέες επεξεργασίες και ανατροπές. 

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο (με αναφορά στην γενικότερη σκέψη του Κοζέβ στα "Επιλεγόμενα" από τον Γιώργο Μερτίκα), το οποίο καλεί σε προβληματισμό και για τη θέση της Ελλάδας στον κόσμο. 

Σωλ Μπέλοου: Ραβελστάϊν

Ο νομπελίστας Σωλ Μπέλοου είχε ήδη υπερβεί το 80ο έτος της ηλικίας του όταν έγραψε το "Ραβελστάϊν", και όσο και αν δεν μπορείς να το πεις αριστούργημα, η διαύγεια πνεύματος και οι δηκτικές παρατηρήσεις για όψεις της αμερικάνικης πνευματικής ζωής καθώς και γενικότερες παρατηρήσεις για τη ζωή, την φιλοσοφία και τον θάνατο αφθονούν σ' αυτό το μάλλον άνισο βιβλίο.

Ο καθηγητής σε ένα διάσημο πανεπιστήμιο των μεσοδυτικών πολιτειών Έιμπ Ραβελστάϊν, πλέον σε μεγάλη ηλικία, σκιαγραφείται από τον φίλο του Τσικ. Όπως αναφέρουν οι μελετητές του έργου του Μπέλοου, πίσω από τη λογοτεχνική μορφή του Ραβελστάϊν βρίσκεται ο αμερικάνος στοχαστής Άλαν Μπλουμ, μια ιδιόμορφη προσωπικότητα των αμερικανικών γραμμάτων, ο οποίος έγινε γνωστός εξαιτίας της βαθιάς κριτικής του στο αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα ("The Closing of the American Mind"), ιδιαίτερα της πανεπιστημιακής παιδείας η οποία παραγνωρίζει τη σημασία των μεγάλων κειμένων για την εξέλιξη της ηθικής και πνευματικής καλλιέργειας των σπουδαστών της, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον της σε μια αποδομητική κριτική η οποία, τελικά, δεν παράγει ωφέλιμους καρπούς. Φημολογείται πως ο Μπλουμ, που ήταν ομοφυλόφιλος, πέθανε από επιπλοκές που οφείλονταν στο AIDS, κάτι ανάλογο που συμβαίνει και στον ίδιο τον Ραβελστάϊν, αλλά αυτή είναι μια εικασία απλώς.

Allan Bloom

Φίλος λοιπόν του Μπλουμ και γνώστης των απόψεων του και του τρόπου ζωής του, ο Μπέλλου γράφει ένα μυθιστόρημα που έχει ενδιαφέρον ως καταγραφή απόψεων ενός σημαντικού στοχαστή της Αμερικής, ιδιαίτερα αν συγκρίνουμε την ζωή και τη σκέψη του με τον επαρχιώτικο τρόπο ζωής και σκέψης Ελλήνων συναδέλφων του. Τι ήταν ο Ραβελστάϊν-Μπλουμ; Γράφει ο Μπέλλου: "Τα βιβλία του σε πήγαιναν από την Αρχαιότητα στον Διαφωτισμό, και μετά- μέσω του Λοκ, του Μοντεσκιέ και του Ρουσό στον Νίτσε και τον Χάιντεγγερ- στη σημερινή εποχή, για να ενσωματώσει την τεχνολογικά προηγμένη Αμερική, τον πολιτισμό και τις διασκεδάσεις της, τον τύπο της, το εκπαιδευτικό της σύστημα, τα μεγάλα κεφάλια, την πολιτική της. Σου έδινε μια εικόνα αυτής της μαζικής δημοκρατίας και των πλέον χαρακτηριστικών -αξιολύπητων-ανθρώπινων προϊόντων της". Ό,τι δηλαδή επιχείρησε να κάνει ο Παναγιώτης Κονδύλης στην "Παρακμή του αστικού πολιτισμού" καθολικά ερμηνεύοντας το φαινόμενο της μαζικής δημοκρατίας, και της νεοελληνικής καρικατούρας στο διάσημο πια επίμετρο του βιβλίου του.

Saul Bellow

Διατρέχοντας το βιβλίο του Μπέλοου, βρίσκω σημειωμένες διαφόρες αναφορές του Ραβελστάϊν σε πνευματικά, πολιτικά, και ηθικά ζητήματα (τι απόλαυση θα ήταν να είχες καθηγητή τον Άλαν Μπλουμ!), και προς τέρψη μου θέλω να τις επαναλάβω:

"Ο ερωτικός εναγκαλισμός δίνει μια προσωρινή λήθη του εαυτού σου αλλά η οδυνηρή γνώση του ακρωτηριασμού είναι μόνιμη".

"Οι τολμηροί άνδρες και γυναίκες, οι νέοι πάνω απ' όλα, ήταν αφοσιωμένοι στην αναζήτηση της αγάπης. Σε αντίθεση η μπουρζουαζία δυναστευόταν από τις φοβίες ενός βίαιου θανάτου".

"Έλεγε στους σπουδαστές πως είχαν έρθει στο πανεπιστήμιο για να μάθουν κάτι και αυτό σήμαινε πως έπρεπε να απαλλαγούν από τις απόψεις των γονιών τους".

"Ένας άνθρωπος με ιδιορρυθμίες και παραξενιές, με αρπακτική βουλιμία για φθηνά εδέσματα ή για παράνομα κουβανέζικα πούρα, ήταν ο ίδιος ένα ομηρικό παιδί-θαύμα".

Απολαυστικό το βιβλίο, θέλει το χρόνο του για να το νιώσεις, κυρίως όμως λειτουργεί ως μια εισαγωγή στο έργο και στη σκέψη του Άλαν Μπλουμ.  

Νίκος Μπακόλας: Η Μεγάλη Πλατεία

Εκδόσεις Κέδρος, 2014

Η Μεγάλη Πλατεία του Νίκου Μπακόλα βραβεύτηκε το 1988 με το πρώτο κρατικό βραβείο μυθιστορήματος και αισίως έχει φθάσει στην 10η έκδοση. 

Η δομή και το περιεχόμενο ξαφνιάζουν, δεν πρόκειται για ένα τυπικό ελληνικό μυθιστόρημα. Ο Μπακόλας έχει επηρεαστεί από τον Φώκνερ, και αυτό φαίνεται από τον τρόπο που εξιστορεί, κυρίαρχο στοιχείο είναι η διάσπαση του χρόνου, η κατάτμηση της αφήγησης σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας με χαρακτήρες που εναλλάσσονται πάντα στην πόλη της Θεσσαλονίκης, κάπου διασταυρώνονται, αλλά ο καθένας με τα δικά του στοιχεία, αναμετρώνται στον μικρόκοσμο τους και στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο που ορίζεται από τις μεγάλες στιγμές του Μεσοπολέμου, της Κατοχής, του Εμφυλίου.

Πρωτοποριακό στη σύλληψη του, αλλά η χαλαρότητα της δομής του και ιδίως η απουσία μιας συνεκτικής αφήγησης, δηλαδή μια ιστορία που να έχει αρχή, μέση και τέλος θα ξενίσει αρκετούς και ίσως κουράσει καθώς ακόμα και οι διάλογοι ακολουθούν μια συνειρμική ροή μέσα σε άλλες παρατηρήσεις και σκέψεις που αναπτύσσουν οι χαρακτήρες του βιβλίου. 

Παρά τον υπνωτικό, κάποιες φορές, χαρακτήρα του λόγου που ακολουθεί ο Μπακόλας, εξακολουθώ να εκφράζω αντιρρήσεις όσον αφορά την νεωτερική γραφή που πιστεύω δεν θ' αντέξει στο χρόνο και την κριτική της αξίας του κλασικού. Ο Μπακόλας δεν είναι και θα γίνει ποτέ κλασικός.  Πως μπορώ να το αποδείξω αυτό; Βλέποντας πως δεν κράτησα ούτε μια σημείωση, πως δεν έκανα ούτε μια υπογράμμιση πάνω στο βιβλίο όταν το ολοκλήρωσα. Διότι την "Μεγάλη Πλατεία" μονάχα ως μια πειραματική γραφή μπορείς να τη δεις, όχι ως μια ιστορία που σου αφήνει δυνατότητα να την ξανα-αφηγηθείς. Αυτή η έλλειψη, η μη δυνατότητα που σου δένει τα χέρια, ή μάλλον τη γλώσσα και τη σκέψη να επαναλάβεις το κείμενο σ' έναν άλλον ακροατή, εν δυνάμει αναγνώστη του βιβλίου, δεν εξυψώνει το βιβλίο στην περιωπή του κλασικού αναγνώσματος. 

Όταν με αποθαρρύνει η δομή, νιώθω πως το περιεχόμενο μου διαφεύγει επίσης. Παρ' όλ' αυτά, αυτό που αποκομίζει κανείς είναι μια αίσθηση μάλλον, της συντριπτικής δύναμης των ιστορικών γεγονότων που σημάδεψαν την πορεία της Θεσσαλονίκης, και όλης της Ελλάδας στον 20ο αιώνα, στη ζωή των ηρώων του βιβλίου. Η αποσπασματικά ποιητική γραφή του Μπακόλα, τούτη την αίσθηση μπορεί να την μεταδώσει, και καθώς γυρνάς τις σελίδες φθάνοντας ως το τέλος έχεις βιώσει την ακαταγώνιστη ισχύ της Ιστορίας καθώς συντρίβει τους πρωταγωνιστές.

Otfried Hofius: Η αλήθεια του Ευαγγελίου. Συναγωγή Καινοδιαθηκικών Μελετών

Ευτυχώς που υπάρχουν οι εκδόσεις του "Άρτου Ζωής" (υπεύθυνος ο Σταύρος Ζουμπουλάκης) (καθώς και, φυσικά, οι εκδόσεις "Εν Πλω") για να διαβάζουμε καλά θεολογικά βιβλία.

Ο Ότφρηντ Χόφιους είναι Γερμανός θεολόγος, ειδικός στην Καινή Διαθήκη, ο οποίος όπως διαβάζουμε στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου "στο ανθρωπιστικό σχολείο στο οποίο φοίτησε (έως το 1957) διδάχθηκε αρχαία ελληνικά, λατινικά και εβραϊκά σε υψηλότατο επίπεδο". Η πρώτη παρατήρηση είναι πως δίχως αυτόν τον εξοπλισμό δεν μπορείς να κάνεις επιστημονική θεολογία, ίσως ούτε καν κατηχητικό κήρυγμα- αλλά εδώ μιλάμε για γερμανικά σχολεία. Μάλιστα, όπως φαίνεται ο Χόφιους είναι γνώστης και της Ορθόδοξης Παράδοσης, καθώς ορισμένες από τις μελέτες που εμπεριέχονται στον τόμο φανερώνουν μια λεπτομερειακή γνώση θεμάτων που κανονικά θα αναλύονταν από ορθόδοξους θεολόγους, όπως φερ' ειπείν το άρθρο με θέμα "Η ανάσταση του Λαζάρου στους λειτουργικούς ύμνους της Ορθόδοξης Εκκλησίας", ή ακόμη και το "Άνθρωπος και κτίση. Ρωμ 8,18-25 και η ερμηνεία του ιερού Χρυσοστόμου".

Από τα κείμενα του βιβλίου, εκείνο που μου έκανε την  περισσότερη εντύπωση και μ' άφησε σε σκέψεις ήταν "Η Ανάσταση των νεκρών ως γεγονός σωτηρίας. Σκέψεις στο 15ο κεφάλαιο της Α' Προς Κορινθίους Επιστολής", όπου ο Χόφιους θεωρεί πως το γεγονός της εκ νεκρών ανάστασης δεν είναι ένα καθολικό γεγονός αλλά αφορά τους χριστιανούς και μόνο. Γράφει συγκεκριμένα: "Επομένως θα καταστούν ζωντανοί "οι του Χριστού", δηλα΄δη αυτοί που ανήκουν στον Χριστό, και αυτοί είναι, σύμφωνα με την κατά τα λοιπά χρήση της γλώσσας του αποστόλου, εκείνοι οι οποίοι πιστεύουν στον Χριστό. Για μια ανάσταση των ανθρώπων που δεν πιστεύουν στον Χριστό δεν γίνεται λόγος ούτε σε σύνδεση με το στ. 23, αλλά ούτε και σε κάποιο άλλο τμήμα του κεφαλαίου μας.....Μπορούμε λοιπόν να θεωρήσουμε βέβαιο ότι ο Παύλος στο 15ο κεφάλαιο της Α' Προς Κορινθίους Επιστολής μιλάει μόνο για την ανάσταση αυτών που πιστεύουν στον Χριστό".

Αναμφισβήτητα η εκ νεκρών ανάσταση είναι μια χριστιανική ελπίδα η οποία ομολογείται στο Σύμβολο της Πίστεως, μια εσχατολογική προσδοκία. Όμως πως θα αποδοθεί τότε δικαιοσύνη αν δεν υπάρχει καθολική εκ νεκρών ανάσταση; Η έσχατη κρίση των μη χριστιανών είναι η παραμονή τους στον άδη, η βύθιση στην απελπισία του μηδενός; Ακόμα και ο πλούσιος στην παραβολή με τον φτωχό Λάζαρο είχε συνείδηση του χάσματος ανάμεσά τους. Βέβαια, υπάρχει η ανάσταση κρίσεως που αφορά αυτούς που δεν έζησαν εν Χριστώ (Πράξεις 24,15), αλλά ως προοπτική η εν σώματι εκ νεκρών ανάσταση είναι καθολική, αφορά όλους. 

Ο N.T.Wright, αυτός ο σπουδαίος αγγλικανός θεολόγος αλλά με ρίζες στην ορθόδοξη παράδοση, προειδοποιεί πως το το να μην ομιλεί κανείς για ανάσταση υποδηλώνει εξουσιαστικές βλέψεις και τυραννική νοοτροπία: "No wonder the Herods, the Caesars and the Sadducees of this world, ancient and modern, were and are eager to rule out all possibility of actual resurrection. They are, after all, staking a counter-claim on the real world. It is the real world that the tyrants and bullies (including intellectual and cultural tyrants and bullies) try to rule by force, only to discover that in order to do so they have to quash all rumours of resurrection, rumours that would imply that their greatest weapons, death and deconstruction, are not after all omnipotent". (σ. 737, N.T.Wright : The Resurrection of the Son of God, 2003)

Το Προσδοκώ Ανάσταση Νεκρών μπορεί να σημαίνει , λοιπόν, προσδοκώ την δικαιοσύνη του Θεού- κι αυτή είναι μια καθολική ελπίδα. 

Ηλίας Βενέζης: Έξοδος- Το βιβλίο της Κατοχής

Το 1950 εκδίδει ο Βενέζης αυτό το καταθλιπτικό, τραγικό αλλά τόσο ανθρώπινο και ρεαλιστικό αφήγημα γύρω από την κάθοδο, στην ουσία, μιας οικογένειας Καστοριανών προς την Αθήνα, κατά τη διάρκεια της εισβολής των Γερμανών κατακτητών στην Ελλάδα το 1941.

Ο Βενέζης εμπνέεται από τους αρχαίους μύθους, από την τραγική ποίηση υποδηλώνοντας τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης και των αξιών της. Η Αντιγόνη, ο Οιδίποδας, ο Λέων της Χαιρώνειας, οι αναστενάρηδες της Θράκης, όλη η ελληνική παράδοση συμπλέκεται και καθοδηγεί τις πράξεις και το ήθος του ηρώων του Βενέζη προς την έξοδο από τα δεσμά στην ελευθερία.

Γραμμένο σε ύφος κοφτό, απότομο, δίχως περιττά στολίδια, μια οδοιπορία στην έρημο θυμίζει περισσότερο η κάθοδος αυτή από τη Βόρεια Ελλάδα προς την Αθήνα. Ο Βενέζης έχει γράψει από τις πιο συγκλονιστικές σελίδες γύρω από τα παθήματα του πολέμου, γι' αυτό και η ανάγνωση των έργων του προϋποθέτει εθνική συνείδηση, αλλά όχι εθνικισμό. Ο Βενέζης δεν είναι εθνικιστής γιατί είναι δίκαιος, αναγνωρίζει την ίδια τραγική μοίρα και σ' αυτούς που πράττουν το άδικο σε βάρος των Ελλήνων.

Χάρπερ Λη: Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια

Η αναγνώριση των μαύρων ως ανθρώπων και πολιτών στην Αμερική είναι μια διαδικασία που δεν έχει ολοκληρωθεί. Οι συχνές δολοφονίες, κάποιες για ψύλλου πήδημα, των αφροαμερικανών από τους λευκούς αστυνομικούς, η φτώχεια και η παρακμή της ζωής μέσα στην πρέζα, η έλλειψη εκπαίδευσης είναι κάποια συστατικά που αναδεικνύουν το έργο της Χάρπερ Λη, ακριβώς γι' αυτούς τους λόγους, επίκαιρο και σήμερα. Η Αλαμπάμα της εποχής της, η ψευδής κατηγορία περί βιασμού μιας λευκής κοπέλας από έναν νέο αφροαμερικάνο, έναν νέγρο, επαναλαμβάνεται με παραλλαγές και σήμερα. 

Ο Τραμπ μπορεί να καταφεύγει για χαμερπείς ψηφοθηρικούς λόγους στην απελπισία των μαύρων όταν τους καλεί να τον ψηφίσουν γιατί στην κατάσταση που βρίσκονται δεν έχουν τίποτα να χάσουν, αλλά αυτή η διαπίστωση όσο κυνική κι αν ακούγεται, έχει κάποια αλήθεια μέσα της.

Πέρα από τις οφθαλμοφανείς αυτές καταστάσεις, το μεγαλείο στο βιβλίο της Λη είναι, δίχως περαιτέρω συζήτηση, ο Άττικους. Είναι η ευγενής εκείνη μορφή που θα παρουσιαστεί όταν δεν το περιμένεις, όταν οι θεσμικές κατοχυρώσεις δεν ισχύουν ή είναι αδρανείς, όταν σύνολη η κοινωνία βρίσκεται με το μέρος του θύτη και όχι του θύματος, τότε θα αναδειχθεί ένας και μόνο άνθρωπος για ν' αναμετρηθεί με την αδικία και το αιώνιο ψεύδος. 

Ο Άττικους, στα δικά μου μάτια, μόνο με την προσωπικότητα του επισκόπου Μυριήλ των "Αθλίων" του Ουγκώ δύναται να συγκριθεί, ένα ανεπανάληπτο ηθικό πρότυπο. Ένα πρότυπο που φαίνεται όχι μόνο από τις ιδέες που υποστηρίζει αλλά και τον τρόπο της ζωής του: "Δεν έκανε εκείνα τα πράγματα που έκαναν οι πατεράδες των συμμαθητών μας: δεν πήγαινε ποτέ για κυνήγι, δεν έπαιζε πόκερ, δεν ψάρευε, δεν έπινε, δεν κάπνιζε. Καθόταν στο σαλόνι και διάβαζε".

Harper Lee

Ο Άττικους υπερβαίνει την κοινή νοοτροπία των πολιτών της Αλαμπάμα επειδή έλαβε σοβαρά τις επιταγές του Ευαγγελίου. "Αυτή η υπόθεση, η υπόθεση του Τομ Ρόμπινσον, είναι κάτι που πηγαίνει μέσα στην ουσία της συνείδησης του ανθρώπου- Σκάουτ, δεν θα μπορούσα να πηγαίνω στην Εκκλησία και να λατρεύω τον Θεό αν δεν προσπαθούσα να βοηθήσω αυτόν τον άνθρωπο". 

Τοποθετώντας την ακεραιότητα της συνείδησης του στις ευαγγελικές προσταγές, ο Άττικους διασώζει την αξιοπρέπεια όλης της μικρής κοινότητας που καταδίκαζε τον Τομ Ρόμπινσον.  Μπορεί τελικά ο Τομ να καταδικάστηκε, δεν θα μπορούσε εκείνη την εποχή άλλωστε να συμβεί αλλιώς, αλλά είναι ο αγώνας του Άττικους για την αλήθεια που διασώζει την ελάχιστη ανθρώπινη αξιοπρέπεια των ελαχίστων αδελφών του Χριστού. Η δικαιοσύνη των ανθρώπων όμως είναι σκληρή, άδικη, απεχθής. Ο Άττικους χρησιμοποίησε κάθε δυνατό μέσο για να σώσει τον Τομ, όμως "στα απόκρυφα δικαστήρια των ανθρώπινων καρδιών, ο Άττικους δεν μπορούσε να δικαιωθεί". Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο δικαστήριο που υπάρχει.

Στήβεν Κινγκ: Δόκτωρ Ύπνος

Εκδόσεις Bell, 2013

Η λογοτεχνία τρόμου είναι το καλύτερο αγχολυτικό φάρμακο, εκεί όπου όλα φαίνονται μαύρα (όπως να το εννοήσει κανείς), λίγες εκατοντάδες σελίδες ατόφιου τρόμου ή θρίλερ αρκούν για να ξανάρθει η ελπίδα στην καρδιά και το χαμόγελο στα χείλη. Το υπερφυσικό σε καλές δοσολογίες είναι η απάντηση στην μαυρίλα του φυσικού.

Ο Στήβεν Κινγκ δεν μπορούσε να αφήσει τους φανατικούς αναγνώστες του δίχως τη συνέχεια της "Λάμψης". Η στοιχειωμένη "Θέα" επιστρέφει λοιπόν ως ιδέα, ως τόπος συνάντησης του αρχετυπικού κακού της κανούργιας φοβερής σύναξης που ακούει στο όνομα "Αληθινός Δεσμός" η οποία ζει από την καταβρόχθιση της ουσίας των προικισμένων παιδιών- αντίπαλο τους θα έχουν τον ενήλικα πλέον, αλλά κατεστραμμένο από το αλκοόλ μικρό πρωταγωνιστή της "Λάμψης" Νταν Τορανς που ως κάτοχος κι αυτός υπερφυσικών και διορατικών ικανοτήτων θα αναλάβει να διασώσει από την παμφάγο μανία του "Αληθινού Δεσμού" τη μικρή Άμπρα. 

Stephen King

Όπως κάθε βιβλίο του μαιτρ, είναι κι αυτό ένα page turner, προσφέρει στιγμές χαλάρωσης μέσω της εγρήγορσης που δημιουργεί στην καρδιά η εξέλιξη της ιστορίας, και κυρίως οι πολλαπλές όψεις του κακού που μπορεί να σκεφθεί και απλόχερα να προσφέρει η φαντασία του Κινγκ. Η διαστροφή του "Αληθινού Δεσμού", το πως να ζει κανείς καταναλώνοντας την ουσία των άλλων, η πάλη με το πάθος του αλκοολισμού μέσω της αναζήτησης κάποιου νοήματος ζωής, η συντροφικότητα γύρω από έναν κοινό στόχο ή μια αξία, αποτελούν θέματα του Κινγκ σ' αυτό το βιβλίο που ναι μεν δεν φθάνει στην πρωτοτυπία της "Λάμψης", αλλά δικαιώνει τις συνεχείς ώρες ατελείωτου διαβάσματος που του αφιέρωσα.

Π. Ντ. Τζέημς: Μια ακατάλληλη δουλειά για γυναίκα

Ξαναδιάβασα μετά από αρκετό καιρό ένα αστυνομικό μυθιστόρημα της P.D.James, το τελευταίο ήταν το "Death in Holy Orders" που αποδόθηκε στα ελληνικά ως "Θάνατος στην Ιερατική Σχολή" και τότε μου είχε αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις αφενός για το αργό τέμπο του μέχρι την ολοκλήρωση του δράματος αλλά και για την λεπτομέρεια με την οποία ύφανε τις θεολογικές πτυχές της υπόθεσης της.

P.D.James

Δεν μπορώ να πω το ίδιο και για το "An unsuitable job for a woman" που πρωτοκυκλόφορησε το 1972, συγκρίνοντας το φυσικά με το προηγούμενο και πιο ώριμο έργο της. Σ' αυτό η ερευνήτρια που αναλαμβάνει δράση είναι Κορντέλια Γκρέι, στην ουσία είναι η πρώτη της υπόθεση καθώς ο προϊστάμενος της ντετέκτιβ Πράιντ έχει εγκαταλείψει τον μάταιο τούτο κόσμο αφήνοντάς της το γραφείο ερευνών του. 

Η υπόθεση που αναλαμβάνει έχει να κάνει με την αιτία του θανάτου του γιου του Σερ Ρόναλντ Κάλλεντερ Μαρκ , ο οποίος βρίσκεται απαγχονισμένος κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες. Η Κορντέλια αναλαμβάνει να σκαλίσει το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον του Μαρκ και ανακαλύπτει πράγματα που επιβαρύνουν τον ίδιο τον πατέρα. 

Ομολογουμένως η Τζέημς επιτυγχάνει να προσδώσει χαρακτήρα αδεξιότητας και κάποιου ελαφρού ερασιτεχνισμού στην ερευνητική προσπάθεια της Κορντέλια, μιας κοπέλας που πέφτει στα βαθιά νερά ενός καλά κρυμμένου οικογενειακού μυστικού και με μεθοδικότητα προσπαθεί να το βγάλει στο φως. Δεν υπάρχουν υπερφυσικές αναγωγικές ικανότητες αλλά μόνο στέρεοι λογικοί συμπερασμοί που απορρέουν από την λεπτοδουλειά στα ευρήματα και στις συνομιλίες με τους βασικούς χαρακτήρες της υπόθεσης. Η Κορντέλια Γκρέι είναι συμπαθής γιατί είναι αμήχανη και αντιμέτωπη με μια υπόθεση οι προεκτάσεις και οι συνέπειες της οποίας φαίνεται πως την υπερβαίνουν: 

"Cordelia sat alone and waited. She was suddenly overcome with tiredness. She longed for nothing but to put down her head on the hall table and sleep....". (σ. 227)

Τα μυθιστορήματα της James είναι καλά να συνοδεύονται από καυτό τσάι και μπισκότα. Το αργό τέμπο τους, ίδιον της αγγλικής υπαίθρου, θέλει και τον κατάλληλο εξοπλισμό για να μεγιστοποιήσει την απόλαυσή τους. 

Μιχ. Περάνθη: Ο Αμαρτωλός

Ο Μιχάλης Περάνθης είναι γνωστός αφενός για το βραβευμένο του έργο "Οι Σουλιώτες", μια τοιχογραφία εποχής, αφετέρου για τις μυθιστορηματικές βιογραφίες που έγραψε για σημαντικές προσωπικότητες του νεοελληνικού πολιτισμού όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Κρυστάλλης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο Καβάφης. Είναι συγγραφέας τον οποίο θα χαρακτήριζε κανείς γλαφυρό, με καλογραμμένες προτάσεις και στρωτό ύφος που δεν κουράζει, με αίσθηση της εποχής και του υλικού που πραγματεύεται. 

Στον "Αμαρτωλό" γράφει, με ειλικρίνεια, στον πρόλογό του, για τις προθέσεις του: "'Αλλωστε αυτή καθ' εαυτή η ζωή του Καβάφη δεν ενδιαφέρει παρά μόνο ως πηγή ερμηνείας του έργου του- που αποτελούσε και την τελική μου επιδίωξη. Είναι τούτο ένα στοιχείο που ξεχωρίζει τον "Αμαρτωλό" από τον "Τσέλιγκα" και τον "Κοσμοκαλόγερο". Στον Κρυστάλλη στάθηκα με κατανόηση και συμπάθεια. Στον Παπαδιαμάντη με αγάπη και σεβασμό. Στον Καβάφη με θαυμασμό- αλλά σε απόσταση".

Μιχάλης Περάνθης

Από τη ζωή του Καβάφη, γράφει ο Περάνθης, έλειπε ο φυσιολογικός έρωτας που ομορφαίνει όχι μόνο τη ζωή αλλά και τα βιβλία. Διαπίστωση που σήμερα ηχεί παράταιρη και μοιάζει "εκτός εποχής". Αν ζούσε ο Καβάφης σήμερα θα ήταν ευτυχισμένος, καθώς το πάθος που τον κατέπνιγε θα έβρισκε διέξοδο , είτε υπογράφοντας κάποιο σύμφωνο συμβίωσης, είτε ζώντας με λιγότερο άγχος με κάποιον σύντροφο- θα έγραφε όμως την ποίηση που έγραψε;

Όλα λοιπόν στην ερμηνεία του Περάνθη περιστρέφονται γύρω από το ομοφυλοφιλικό πάθος του Καβάφη, της αγάπης που δεν τολμά να πει το όνομά της σύμφωνα με τον Όσκαρ Ουάιλντ, πνεύμα συγγενές με τον Αλεξανδρινό.  Αλλά πέρα από το πάθος, ο Περάνθης επισημαίνει και το ενδιαφέρον που έδειχνε ο Καβάφης για την αναγνώριση από τους ομότεχνους του και για την υστεροφημία του. Η σύγκρουση με τον Παλαμά και κάποιες αρνητικές κριτικές προβάλλονται στη μυθιστορηματική βιογραφία του ως αντίβαρο στην ευμενή κριτική άλλων.

Ο Περάνθης διαγνώσκει πως ο Καβάφης είχε επίγνωση του αυτοεξευτελισμού που του δημιουργούσε το άνομο ερωτικό πάθος. Στέκεται όμως ως μαθητής μπροστά στην διδαχή ζωής του ποιητή: "Η εγκατάλειψη στο ευτελές και η έφεση για το τέλειο συμβαδίζουν στο έργο του. Η πρώτη αποτελεί την αδυναμία του, η δεύτερη το ιδανικό του". Τελικά με τον τρόπο του, και ειδικά τη ζωή του, ο Καβάφης διδάσκει την ακεραιότητα της ύπαρξης. Τούτη τη διαχρονική διδαχή ο Περάνθης την επισημαίνει, και γι' αυτό η μυθιστορηματική βιογραφία του διαβάζεται ευχάριστα ακόμα και σήμερα.