Αλέξανδρος Κοζέβ: Λατινική Αυτοκρατορία

Εκδόσεις Εξάρχεια, μετάφραση Ιφ. Καμτσίδου

 "Η εποχή ανήκει στις αυτοκρατορίες, δηλαδή σε υπερεθνικές πολιτικές ενώσεις , αποτελούμενες όμως από έθνη συγγενή μεταξύ τους".- Αλ. Κοζέβ

Από τις εκδόσεις "Εξάρχεια" κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα από τα σημαντικότερα κείμενα γεωπολιτικής των τελευταίων ετών, ένα κείμενο ξεχασμένο καθώς γράφτηκε το 1945, αλλά ήρθε ξανά στην επικαιρότητα λόγω ενός κειμένου που έγραψε ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν σχετικά με την αναγκαιότητα ενός αντίβαρου στην γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη, αντλώντας επιχειρήματα από το κείμενο του Κοζέβ για τη "Λατινική Αυτοκρατορία".

Ο Κοζέβ γράφει το 1945 ένα σχέδιο δόγματος για τη γαλλική πολιτική έχοντας στο νου δύο πράγματα. Πώς μπορεί να επιβιώσει ένα έθνος, και σε ποιό συνασπισμό εξουσίας ("Αυτοκρατορία") πρέπει να εισέλθει. Για τον Κοζέβ το έθνος αν επιθυμεί να συνεχίσει να υπάρχει οφείλει να αποτελέσει μέρος μιας ευρύτερης ολότητας την οποία αποκαλεί "αυτοκρατορία". Υπάρχουν ήδη, γράφει ο Κοζέβ το 1945, δύο ήδη σχηματισμές αυτοκρατορίες: αυτή των Αγγλοσαξώνων, στην οποία αναγκαστικά συμπεριλαμβάνει τη Γερμανία λόγω του Προτεσταντικού χαρακτήρα της ο οποίος είναι κυρίαρχος, και αυτή των Σλαβοορθοδόξων, με κυρίαρχη δύναμη φυσικά τη Ρωσία (ως Σοβιετική Ένωση τότε). Για τη Γαλλία επιφυλάσσει την ηγεμονική θέση εντός της Λατινικής Αυτοκρατορίας την οποία θα συναπαρτίσουν η Ιταλία και η Ισπανία.

Αλέξανδρος Κοζέβ

Ο Κοζέβ θεωρεί πως μια Γαλλία εκτός της "Λατινικής Αυτοκρατορίας" δεν μπορεί να επιβιώσει, όπως δεν μπορεί να επιβιώσει εντασσόμενη σε μια από τις υπόλοιπες δύο αυτοκρατορίες λόγω της ιδιαίτερης συνθήκης που γεννά η ιδιάζουσα λατινική της καταγωγή καθώς και η Ρωμαιοκαθολική της παράδοσης. 

Η Γαλλία οφείλει να λειτουργήσει ως εξισορροπητική δύναμη, ως μια σύνθεση ανάμεσα στις δύο αντιμαχόμενες αυτοκρατορίες. Η λατινική ιδέα είναι εντελώς διαφορετική τόσο από τον τεχνοκρατικό προτεσταντισμό με την εμμονή στην παραγωγική βελτιστοποίηση όσο και στον κολλεκτιβιστικό χαρακτήρα της σλαβικής ορθοδοξίας. Η λατινική θέαση του κόσμου βασίζεται στην υπερτίμηση της "σχόλης", "αυτή τη γλυκιά απραξία η οποία δεν εκφυλίζεται σε σκέτη τεμπελιά παρά μόνον εάν δεν επακολουθήσει μια παραγωγική και γόνιμη εργασία". Αλλά πέρα απ' αυτές τις ανθρωπολογικές διαπιστώσεις, η θέση του Κοζέβ είναι βαθιά πολιτική: κανένα έθνος δεν μπορεί πλέον να σταθεί αυτόνομα παρά μόνο στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας. Ίσως η λέξη ξενίζει σήμερα, ας την αντικαταστήσουμε με την λέξη "Ευρωπαϊκή Ένωση". Ο Κοζέβ θα ασχοληθεί αργότερα στον πολιτικό του βίο, δρώντας κυρίως από το παρασκήνιο, για την θεμελίωση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, τον πρόδρομο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αναγνωρίζοντας λοιπόν τον υποδέεστερο ρόλο που θα έπαιζε η Γαλλία στον μεταπολεμικό κόσμο και φοβούμενος ιδιαίτερα την προοπτική μιας επαναξοπλισμένης και αχαλίνωτης Γερμανίας, ο Κοζέβ στοχάστηκε πάνω στην ιδέα υπέρβασης του κράτους-έθνους και την δυνατότητα θέσπισης ομοειδών αυτοκρατοριών πάνω στη βάση ενός ελάχιστου κοινού πολιτισμού. Η Λατινική Αυτοκρατορία θα μπορούσε κανείς να πει σήμερα πως αποτελεί μια διέξοδο από την ατελέσφορη νομισματική ένωση που επιχειρήθηκε στην Ευρώπη με  την επικυριαρχία του μεταμφιεσμένου γερμανικού μάρκου σε ευρώ. Δεν απαντά όμως στο γενικότερο πρόβλημα της ενότητας του Δυτικού Κόσμου (μέρος του οποίου είναι η Γαλλία και η Γερμανία) απέναντι στις πολυποίκιλες προκλήσεις τόσο από την οικονομική υπεροχή της Κίνας και των λοιπών ασιατών, όσο και από την αλαζονική επίδειξη δύναμης του Ισλάμ.  Η γεωπολιτική αρχιτεκτονική που πρότεινε ο Κοζέβ το 1945 διασπά τη Δύση, και σ' αυτό το σημείο δεν δικαιώθηκε από τις κατοπινές εξελίξεις. Βέβαια η οικονομική καχεξία των λατινινογενών χωρών σήμερα ίσως γεννά στα μυαλά ορισμένων κάποιες σκέψεις, και σ' αυτό το σημείο η εξέλιξη της ιστορίας παραμένει διάπλατα ανοιχτή για νέες επεξεργασίες και ανατροπές. 

Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο (με αναφορά στην γενικότερη σκέψη του Κοζέβ στα "Επιλεγόμενα" από τον Γιώργο Μερτίκα), το οποίο καλεί σε προβληματισμό και για τη θέση της Ελλάδας στον κόσμο.