Για τον Χρήστο Γιανναρά

Μετά τον θάνατο του Χρήστου Γιανναρά το διαδίκτυο κατακλύστηκε, δικαιολογημένα, από απόψεις και θέσεις για το έργο του κι αυτό θα συνεχιστεί για ακόμα μεγαλύτερο διάστημα δίχως να υπάρξει ομοφωνία ως προς την σημασία και το περιεχόμενο του έργου του. Τα δύο στρατόπεδα, οι οπαδοί του δυτικοτροπου διαφωτισμού (αριστερά και δεξιά) και οι οπαδοί του αντιδυτικισμου (αριστερού και δεξιού) θα συνεχίσουν να συγκρούονται γύρω από το έργο του φιλοσόφου. Για να κατανοήσει κανείς πάντως το θεμέλιο λίθο του γιανναρικου έργου δεν έχει παρά να κοιτάξει τα δύο πορτραίτα που κρέμονται στον τοίχο του γραφείου του δίπλα στις οικογενειακές φωτογραφίες. Από τη μια ο Φιοντόρ Ντοστογέφσκι και από την άλλη ο Ζήσιμος Λορεντζάτος. Ο Γιανναράς στην ουσία συνθέτει τις βασικές ιδεολογικές γραμμές των δύο όπως εκφράστηκαν κυρίως στον "Θρύλο του Μεγάλου Ιεροεξεταστή" και στο δοκίμιο "Το χαμένο κέντρο". Σ αυτά τα δύο θεμελιώδη, και εν πολλοίς συγγενικά κείμενα, θα πατήσει ο Γιανναράς για να οικοδομήσει το φιλοσοφικοθεολογικο του έργο. Είναι δε τελείως ανόητη η συζήτηση για το αν υπήρξε σημαντικός στοχαστής, φιλόσοφος κυρίως, ο Γιανναράς. Το περί Θεού ερώτημα είναι το μόνο ερώτημα άξιο για το φιλοσοφείν και ο Γιανναράς υπήρξε αξεπέραστος διάκονος του. Όλα τα άλλα έπονται. Από το πώς θα προσεγγίσεις το περί Θεού ερώτημα, θα μιλήσεις καταλλήλως για την πολιτική, την θεολογία, το νόημα, τον έρωτα, την λογοτεχνία κλπ.

 

"Συνομιλίες με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες" (Ηριδανός, 1985) του Ρίτσαρντ Μπάρτζιν

 Ένα από τα τελευταία βιβλία της περασμένης χρονιάς που διάβασα ήταν και οι "Συνομιλίες με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες" που πήρε ο κριτικός λογοτεχνίας και αρθρογράφος Ρίτσαρντ Μπάρτζιν τη δεκαετία του 1960 όταν ο Μπόρχες είχε επισκεφθεί τις Ηνωμένες Πολιτείες για μια σειρά διαλέξεων σε διάφορα Πανεπιστήμια.

Ενδιαφέρουσα έκδοση, αν και η μετάφραση δεν με άφησε αρκετά ικανοποιημένο, όμως ότι υπάρχει από Μπόρχες (ακόμα και παιδικά σημειωματάρια) θέλω να το διαβάζω, ειδικά και τις συνεντεύξεις όπου , ανάλογα και με τις ικανότητες του ερωτώντα, μαθαίνουμε ακόμα περισσότερα για τις απόψεις και τις συνήθειές του.

Λατρεύω την αγγλοφιλία του Μπόρχες, και το εγκώμιο που πλέκει διαρκώς στη μεγάλη αγγλική λογοτεχνία. Πως να μην σημειώσω μέσα στο βιβλίο την ακόλουθη διαπίστωσή του: "όμως αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στην αγγλική και ρωσική λογοτεχνία, ή ας πούμε ανάμεσα στον Ντίκενς και στον Ντοστογιέφσκι, θα διάλεγα τον Ντίκενς. Γιατί νομίζω πως ο Ντίκενς είναι πειστικότερες ως προς την απόδοση της ζωής, ίσως και το φάσμα του είναι ευρύτερο από αυτό της ζωής". Απλά, υπέροχο! 

Και ένα ακόμα απόσπασμα προς το τέλος του βιβλίου για την προσφορά της λογοτεχνίας: "Γι' αυτό πιστεύω ότι η λογοτεχνία πλούτισε τον κόσμο, όχι μόνο μέσα από τα βιβλία της αλλά και μέσω ενός καινούργιου τύπου ανθρώπου, του ανθρώπου των γραμμάτων".

Θα επανερχόμαστε στον Μπόρχες διαρκώς.

Αξιολόγηση της αναγνωστικής χρονιάς 2023

 Το 2023 ξεπέρασα άνετα, όπως ήταν αναμενόμενο, την ανάγνωση 100 βιβλίων.  Λέω όπως ήταν αναμενόμενο, καθώς προσπαθώ τον ελεύθερο χρόνο μου να ασχολούμαι με το παιδικό μου πάθος που είναι το διάβασμα. Τώρα οδεύοντας προς την 6η δεκαετία της ζωής μου, το πάθος αυτό αντί να σβήνει, όλο και φουντώνει περισσότερο. 

Η πανδημία έπαιξε κάποιο ρόλο και σ' αυτό, στην υποδαύλιση του αναγνωστικού μου πάθους, διότι έστρεψα το ενδιαφέρον μου και σε μια άλλη κατηγορία γνώσης την οποία είχα παραμελήσει, αυτή των φυσικών επιστημών (ιστορία της επιστήμης, επιστημολογία, εκλαϊκευμένη φυσική, βιολογία, μαθηματικά, φιλοσοφία της επιστήμης, ιατρική) ως προσωπική μου αναζήτηση και απάντηση στη λαίλαπα του ανορθολογισμού που κυρίευσε ένα μέρος του κόσμου στην προσπάθεια του να ερμηνεύσει το φυσικό γεγονός της πανδημίας. Δεν αντέχω τη μαγική σκέψη, όπως αυτή εκφράστηκε από θρησκευτικούς κυρίως κύκλους ή άλλους αρνητές της επιστημονικής προσπάθειας κατανόησης του κόσμου. Έτσι βιβλία της εκλαϊκευμένης και όχι μόνο επιστήμης εντάχθηκαν στα αναγνωστικά μου ενδιαφέροντα τα τελευταία χρόνια μαζί με τα υπόλοιπα γνωστά, όπως λογοτεχνία, θεολογία (ακαδημαϊκή και όχι βιωματική), φιλοσοφία και λοιπές ανθρωπιστικές επιστήμες.

Από τα βιβλία ελληνικής λογοτεχνίας ξεχώρισα κυρίως την "Εξαφάνιση" του Αριστοτέλη Νικολαϊδη, μυθιστόρημα που αναφέρεται στην εποχή του εμφυλίου, ανάγνωσμα με νεωτερικά στοιχεία που θα έπρεπε να διαβάζεται ακόμα και σήμερα. Και το βιβλίο του Γιάννη Πάνου "Από το στόμα της παλαιάς Remington" είναι στα ελάχιστα ελληνικά βιβλία που μου τράβηξαν το ενδιαφέρον- δυστυχώς όσο και να προσπαθώ δεν βρίσκω κάποιο ενδιαφέρον για μένα στη νεώτερη ελληνική λογοτεχνία, η γενιά του 30 παραμένει αξεπέραστη σε ποιότητα. Κατέγραψα αρκετούς τίτλους από τη μελέτη του Δημ. Κούρτοβικ "Η Ελιά και η Φλαμουριά" για να δω τι μπορώ να διαβάζω απ' αυτά, κυρίως από τη δημόσια βιβλιοθήκη, εφόσον υπάρχουν οι τίτλοι. 

Διάβασα αρκετά από Κωστή Παπαγιώργη, ο σημαντικότερος δοκιμιογράφος στην ελληνική γλώσσα τα τελευταία χρόνια, και αυτή ήταν από τις καλύτερες αναγνωστικές μου απολαύσεις. Είχα και στο παρελθόν διαβάσει αρκετό Παπαγιώργη αλλά τώρα κάλυψα κάποια κενά από τα δοκίμια του και θα επανέρχομαι σ' αυτόν. Κάπως έτσι οδηγήθηκα και στον Χρήστο Βακαλόπουλο η ζωή του οποίου με συγκίνησε περισσότερο από το έργο του.

Από τα θεολογικά, ο Ζηζιούλας και ο Γιαγκάζογλου ότι καλύτερο μπορούσα να διαβάσω δίχως να αγανακτήσω, γιατί πλέον οφείλω να προσέχω πολύ τους διάφορους θεολογούντες, αν ανήκουν στην μαγική σκέψη (άρα εξ ορισμού είναι θεομπαίχτες) ή διαπνέονται από οικουμενική προοπτική. Λέξη που για τους μαγικά φρονούντες παραπέμπει στον τρισκατάρατο "οικουμενισμό", αλλά αυτοί δυστυχώς αποτελούν τον ορισμό της σύγχρονης σέκτας εντός των ορίων της Εκκλησίας.

Τελικά, τα καλύτερα βιβλία ήταν πάλι ξένων συγγραφέων, απολαμβάνω μάλιστα να διαβάζω , όσο μπορώ, σε άλλη γλώσσα πέρα της ελληνικής, διότι όσο και αν έχουν βελτιωθεί οι μεταφράσεις είναι άπειρη η απόλαυση αν μπορούμε να κατανοήσουμε το βιβλίο στην πρωτότυπη γλώσσα γραφής του. Από τα ξένα λοιπόν βιβλία θα ξεχώριζα αυτά του Anthony Trollope για τη βικτωριανή εποχή, του Αμός Οζ ("Ιούδας") του Κούντερα ("Το γέλιο") και το κορυφαίο όλων , το "East of Eden" του Steinbeck. Ειδική μνείας ας κάνω , γιατί το καταευχαριστήθηκα, διαβάζοντας Χάρρυ Πότερ! Ξεχωριστή θέση επίσης και όλα τα βιβλία που ασχολούνται με το ξεμασκάρεμα των θεωριών συνωμοσίας, έτσι για να αποκτήσουμε τα κατάλληλα κλειδιά ερμηνείας των σύγχρονων φαινομένων.

Για το 2024 τώρα. Θα περιορίσω στον ελάχιστο δυνατό βαθμό τα βιβλία ελληνικής λογοτεχνίας, με εξαίρεση ξανά τον Αριστοτέλη Νικολαϊδη ("Οι Συνυπάρχοντες"), και θα επικεντρωθώ σε "βαριά" βιβλία της κλασικής ξένης λογοτεχνίας (διαβάζοντας για πρώτη φορά ή ξαναδιαβάζοντας), σε ελάχιστα θεολογικά βιβλία (πόσα αξίζουν άραγε πλέον;) , σε ικανό αριθμό επιστημονικών βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης και, φυσικά, σε πολλά ξενόγλωσσα.

Λίστα βιβλίων που διαβάστηκαν το 2023

 1. ΤΖ.Ρ.Ρ. ΤΟΛΚΙΝ: Το Σιλμαρίλιον

2. ΜΑΞ ΦΡΙΣ: Homo Faber

3. ΑΡΤΟΥΡΟ ΠΕΡΕΘ ΡΕΒΕΡΤΕ: Το τανγκό της παλαιάς φρουράς

4. RENE DESCARTES: Τα πάθη της Ψυχής

5. ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ: Πεζογραφήματα

6. ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ: Συριανά Διηγήματα

7. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΟΒΙΚ: Η ελιά και η φλαμουριά. Ελλάδα και Κόσμος, Άτομο και Ιστορία στην ελληνική πεζογραφία 1974-20220

8. ΜΑΚΗΣ ΤΣΙΤΑΣ: Μάρτυς μου ο Θεός

9. ΚΩΣΤΗΣ ΓΚΙΜΟΣΟΥΛΗΣ: Ανατολή

10. ΕΥΓΕΝΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ: Το έβδομο ρούχο

11. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Η τέχνη του μυθιστορήματος

12. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ: Σμιθ

13. ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΣ: Ο Λουσίας

14. ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ: Η Ανάκριση

15. ΧΡΙΣΤΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ: Κάτι θα γίνει, θα δεις

16. CARL SCHMITT: Στεριά και Θάλασσα

17. PETER HADTKE: Η κλέφτρα των φρούτων ή απλό ταξίδι στην ενδοχώρα

18. ΑΡΗΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗΣ: Δεν ήξερες...δεν ρώταγες!

19.G.H. HARDY: Η απολογία ενός μαθηματικού

20. DENTON WELCH: In Youth is Pleasure

21. ANTHONY KENNY: Θωμάς Ακυινάτης

22. JEFFREY HERF: Αντιδραστικός μοντερνισμός. Τεχνολογία, κουλτούρα και πολιτική στη Βαϊμάρη του Γ΄Ράιχ.

23. KAZUO ISHIGURO: An artist of the floating world

24. ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ - ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ: Ο Θεός της Βίβλου και ο Θεός των φιλοσόφων

25. ΧΡΙΣΤΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ: Κάτι καλο θαρθεί από τη θάλασσα

26. ΣΑΜΑΝΤΑ ΣΒΕΜΠΛΙΝ: Απόσταση ασφαλείας

27. ΕΤΑ ΧΟΦΜΑΝ: Βίος και Πολιτεία του Γάτου Μουρ

28. MARCUS AURELIUS: Meditations

29. JURGEN MOLTMANN: Ο Ερχόμενος Θεός- Χριστιανική Εσχατολογία

30. ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΡΤΙΛΗΣ: Αεί παίδες απαίδευτοι; 23 σχόλια περί εθνικισμού, πλούτου και παιδείας

31. ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ- ΕΞΑΝΤΑΣ: Μεγάλη ανθολογία επιστημονικής φαντασίας τ. 1 (1934-1950)

32. SENECA: Letters from a Stoic

33. RAY BRADBURY: Something wicked this way comes

34. JONATHAN BATE: English Literature- A very short introduction

35. ΕΠΙΚΤΗΤΟ: Εγχειρίδιον

36. HORST KRUGER: Το διαλυμένο σπίτι. Τα νεανικά μου χρόνια στη Γερμανία του Χίτλερ

37. ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ: Οι Πτυχιούχοι

38. ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ: Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης

39. LUDWIG WITTGENSTEIN: Περί βεβαιότητας

40. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Γειά σου Ασημάκη

41. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Περί μέθης

42. ΣΑΜΦΟΡ: Επιλογή από το έργο του

43. ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ: Το σοφό παιδί

44. ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ:  Επιλογή από το έργο του

45. ΝΤΑΝΙΕΛ ΜΕΝΤΕΛΣΟΝ: Μια Οδύσσεις, ένας πατέρας, ένας γιος, ένα έπος

46. ΒΙΤΓΚΕΝΣΤΑΪΝ: Επιλογή από το έργο του

47. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Σύνδρομο αγοραφοβίας

48. ΓΚΥ ΝΤΕΜΠΟΡ: Η κοινωνία του θεάματος

49. ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ (19501965) τ. 2

50. YEVGENY ZIAMATIN: Εμείς

51. ΧΡΙΣΤΟΣ ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ: Νέες αθηναϊκές ιστορίες

52. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Ίμερος και Κλινοπάλη

53. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Η κόκκινη αλεπού- Οι ξυλοδαρμοί

54. IAN McEWAN: The Chlidren Act

55. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Σωκράτης, ο νομοθέτης που αυτοκτονεί

56. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Σιαμαία και Ετεροθαλή

57. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Ζώντες και Τεθνεώτες

58. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Ο Χέγκελ και η γερμανική επανάσταση

59. ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ: Σικελικό ειδύλλιο

60. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΟΥ: Από το στόμα της παλιάς Ρέμινγκτον

61. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Ντοστογιέφσκι

62. STEPHEN KING: The Running Man

63. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Τα γελαστά ζώα

64. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Αλέξανδρος Αδαμαντίου Εμμανουήλ

65. ANTHONY TROLLOPE: The way we live now

66. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Λάδια Ξύδια

67. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Μυστικά της Συμπάθειας

68. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ: Όνειρο στο κύμα και άλλα διηγήματα

69. ROGER SCRUTON: KANT- A very short Introduction

70. ΙΩΑΝΝΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ: Η κτίση ως Ευχαριστία

71. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Η ομηρική μάχη

72. URSULA LE GUIN: The left hand of darkness

73. ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΓΙΩΡΓΗΣ: Κανέλλος Δεληγιάννης

74. GASTON BACHELARD: The Poetics of Space

75. CARLO ROVELLI: Helgoland. The strange and beautiful story of quantum physics

76. ΣΟΠΕΝΑΟΥΕΡ: Επιλογή από το έργο του

77. FRANK HERBERT: Dune

78. NIKOLAI LESKOV: Διηγήματα

79. ΙΩΑΝΝΟΥ  ΖΗΖΙΟΥΛΑ: Ελευθερία και ύπαρξη. Η μετάβαση από τον αρχαίο στον χριστιανικό ελληνισμό

80. ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ- ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ: Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση

81. IRIS MURDOCH: The sea, the sea

82. ANDRE TAGUIEFF: Ο μύθος των σοφών της Σιών

83. Μ. ΠΛΕΙΩΝΗΣ κ.α: Ψευδοεπιστήμες και Θεωρίες συνωμοσίας

84. ANDRE TAGUIEFF: Θεωρίες συνωμοσίας

85. CHRISTOPHER JANAWAY: Schopenhauer - A very short introduction

86. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΕΝΗΣ: Θεωρίες συνωμοσίας

87. PETER SINGER: Hegel- A Very short introduction

88. AGATHS CHRISTIE: Peril at End House

89. FERNADO PESSOA: Η παιδεία του Στωικού

90. STEPHEN MULHALL: Heidegger and Being and Time

91. CHARLES DICKENS: A Tale of Two Cities

92. ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ: Αυτή η διερώτηση

93. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Το αστείο

94. ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ: Μεταμορφώσεις

95. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Η γιορτή της ασημαντότητας

96. ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ: Σε αναζήτηση του α-διανόητου

97. ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ: Βίος και Λόγος στην Ησυχαστική Παράδοση

98. AGATHS CHRISTIE: Hickory, Dickory, Dock

99. ZOZE ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ: Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον

100. STEFAN ZWEIG: Λέων Τολστόη

101. FERNADO PESSOA: Η κλεμμένη περγαμηνή

102. FERNADO PESSOA: Υπόθεση Βάργκας

103. AGATHS CHRISTIE: Death in the Clouds

104. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι

105. GEORGES BATAILLE: Η λογοτεχνία και το κακό

106. MARGERY ALLINGHAM: Coroners's Pidgin

107. ΣΑΒΒΑΣ ΑΓΟΥΡΙΔΗΣ: Υπόμνημα στις επιστολές Α- Β-Γ του Αποστόλου Ιωάννη

108. SAMUEL BECKETT: The End

109. ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ: Στο μεταίχμιο της θεολογίας

110. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης

111. MAURICE NADEAU: Ιστορία του σουρρεαλισμού

112. ΦΙΛΙΠ ΣΕΡΡΑΡΝΤ: Θάνατος και Ανάσταση της Ιεράς Κοσμολογίας

113. DAVID LINDLEY: H αρχή της αβεβαιότητας

114. JOHN WILLIAMS: Augustus

115. STEPEHN HAWKING: Μαύρες τρύπες , σύμπαντα βρέφη και άλλα δοκίμια

116. NORBERT ELIAS: Η μοναξιά των ετοιμοθάνατων

117. JK ROWLING: Harry Potter and the chamber of secrets

118. ERWIN SCHRODINGER: Τί είναι η ζωή;

119. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ: Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου

120. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ: Διερχόμενοι δια του ναού. Μαθήματα κατήχησης για ενήλικους.

121. STEPEHN HAWKING: Σύντομες απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα

122. ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΑΡΑΜΠΟΥΡΟΥ: Πατρίδα

123.  JK ROWLING: Harry Potter and the prisoner of Azkaban

124.ΠΑΣΚΑΛ ΜΠΡΥΚΝΕΡ: Ένας σχεδόν τέλειος

125. ANTHONY TROLLOPE: Framley Parsonage

126. PHILIP PULLMAN: Northern Lights

127. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Κωμικοί έρωτες

128. ΜΙΛΑΝ ΚΟΥΝΤΕΡΑ: Η άγνοια

129. ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΤΡΩΝΟΣ: Η αποκάλυψη του Ιωάννη

130. PHILIP PULLMAN: The subtle knife

131. PETER HARISSON: Οι επικράτειες της επιστήμης και της θρησκείας

132. ΑΜΟΣ ΟΖ: Ιούδας

133. AGATHA CHRISTIE: The Hollow

134. ΑΒΡΑΑΜ ΓΕΟΣΟΥΑ: Φιλικά Πυρά

135. SHERIDAN LE FANU: In a glass darkly

136. PHILIP PULLMAN: The amber spyglass

137. ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗ: Όταν έπεσα στο μελανοδοχείο

138. KATIE MACK: Το τέλος των πάντων

139. ΑΛΕΞΑΝΤΕΡ ΣΚΟΡΟΜΠΟΓΚΑΤΟΦ: Ο διαβολικός λοχαγός Μπερτράν

140. ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ: Στο όνομα της ελευθερίας

141. ETTY HILLESUM: Ζωή γεμάτη νόημα, ναι γεμάτη νόημα

142. ΖΑΝ ΝΤΑΝΙΕΛ: Ο Θεός είναι φανατικός;

143. JK ROWLING: Harry Potter and the goblet of fire

144. E. A. POE: The unparalled adventure of one Hans Pfaal

145. DANIEL KEYES: Flowers for Algernon

146. OSAMU DAZAI: Δεν ήμουν πια άνθρωπος

147. ΧΟΣΕ ΘΕΛΑ: Η Κυψέλη

148. ANDRE TAFUIEFF: Σύντομη ιστορία περί συνωμοσιολογίας

149. KURT VONNEGUT: Slaughterhouse Five

150. JK ROWLING: Harry Potter and the order of the Phoenix

151. HANS FALLADA: Ο Πότης

152. ΤΖΑΚ ΛΟΝΤΟΝ: Ο ταξιδιώτης του ουρανού

153. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ: Η εξαφάνιση

154. JOHN STEINBECK: East of Eden

155. SARAH BAKEWELL: How to live- a life of Montaigne

156. CHARLES DICKENS: A Christmas Carol

157. ΡΙΤΣΑΡΝΤ ΜΠΑΡΤΖΙΝ: Συνομιλίες με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες

158. JOHN BRANDON: A scream in Soho

"Έννοιες του Χώρου" του Max Jammer

 

Δεν πρέπει να λείπουν τα επιστημονικά βιβλία, για να είμαι περισσότερο ακριβής τα βιβλία των θετικών επιστημών και της ιστορίας της επιστήμης ειδικότερα από την "αναγνωστική λίστα μου". Μόλις τελειώνω κάποιο λογοτεχνικό, ή έστω κοινωνικών επιστημών βιβλίο, θέλω να επανέρχομαι σε στέρεο έδαφος, στο έδαφος της επιστήμης. Βεβαιότητες δεν υπάρχουν φυσικά, αλλά και μόνο αυτό μου αρκεί: οτιδήποτε απομακρύνει τη μεταφυσική σκουριά, μου είναι ευπρόσδεκτο.

Σήμερα ξεκίνησα το βιβλίο που αγόρασα χθες, "Έννοιες του χώρου. Η ιστορία των θεωριών του χώρου στη Φυσική" ( Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του Max Jammer. Προλογίζει ο Άλμπερτ Αϊνστάϊν, τη βιογραφία του οποίου από τον Walter Isaacson διάβασα πρόσφατα. Ο Jammer κάνει μια ιστορική αναδρομή στην θεμελιώδη έννοια του χώρου στην φυσική, ξεκινώντας την αναδρομή του από τις αρχαιοελληνικές δοξασίες, στις ιουδαιο-χριστιανικές ως την σύγχρονη εποχή. Μέχρι στιγμής σημειώνω πράγματα που μου είναι γνωστά, αν και στη συνέχεια εμφανίζονται κάτι μαθηματικοί τύποι που για τους ειδήμονες θα είναι παιχνιδάκι, αλλά για μένα θα είναι μια επιπλέον προσπάθεια να μπω στο νόημα...τουλάχιστον!

Διδώ Σωτηρίου: Οι νεκροί περιμένουν

 

Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα γράφηκε το έτος 1959 και αποτελεί ένα ηθικο-ιστορικό μωσαϊκό που εκτείνεται χρονικά λίγο πριν τη Μικρασιατική καταστροφή έως και την εγκατάσταση των προσφύγων στον ελλαδικό χώρο.

Η οικογένεια Μάγη και οι πλησιέστεροι συγγενείς είναι μια οικογένεια, όπου κυριαρχούν η μορφή της πανέμορφης και ελκυστικής μητέρας – γυναίκας, ο εργοστασιάρχης πατέρας, τα 3 – στην αρχή – και μετέπειτα 4 παιδιά τους και η οικονομική τους ευρωστία. Φυσικά διανθίζονται από γιαγιάδες, θείους και θείες με διαφορετικές νοοτροπίες ο καθένας, άλλο πιο τίμιος, άλλος πιο ‘σφιχτός’ οικονομικά κ.ο.κ.

Ωστόσο, παρατηρώντας πιο προσεκτικά το  αφηγηματικό αυτό ‘μωσαϊκό’, βλέπουμε ξεκάθαρα τις ρωγμές του και κάποιους μικροοργανιασμούς που βρίσκουν χώρο να κατοικίσουν στο σπίτι της οικογένειας Μάγη.

Στην αρχή ο πατέρας φαίνεται ότι είναι ένας πλούσιος και χαρούμενος τύπος, ευτυχισμένος με την οικογένειά του και αιώνια ερωτευμένος με την καλλονή γυναίκα του. Υποβόσκει, ωστόσο, το αίσθημα της ζήλιας του και της κατωτερότητάς του, καθώς μάλιστα – όπως χαρακτηριστικά περιγράφει η συγγραφέας - υστερεί και σε ύψος  σε σχέση με τη γυναίκα του και ονειροβατεί μονίμως, προκειμένου να ωραιοποιεί δύσκολες καταστάσεις για να μην ταραχθεί η συνοχή και η καλοπέραση της οικογένειας. Προσπαθεί πάντα να κάνει τα χατήρια στη γυναίκα του, αποδεχόμενος τα διάφορα πάρτυ και – κάποιες φορές και τους μνηστήρες της - επισκέψεις, συνεστιάσεις κλπ, ώστε να την κρατά χαρούμενη, γιατί ξέρει σίγουρα πως αυτός από μόνος του δεν αρκεί.

Από την άλλη, η γυναίκα του είναι μια όμορφη κυρία, η οποία ξέρει την εντύπωση που προκαλεί στους γύρω της – και κυρίως στους άντρες όλων των ηλικιών - και κολακεύεται. Μάλιστα, κάποτε διαφαίνεται αμυδρά ο έρωτας κάποιου νεαρού προς αυτήν και ο κόπος που καταβάλει η μητέρα να μην τον ακολουθήσει. Την κρατάνε φυσικά τα παιδιά της.

Σιγά σιγά, αχνοφαίνεται η αρχή του τραγικού εκείνου πολέμου κι έτσι και στην οικογένεια Μάγη αρχίζει η οικονομική κρίση, με τον πατέρα να είναι εφιαλτικά και άνευ λόγου πια ακόμη πιο αισιόδοξος και τη μητέρα έντρομη να προσπαθεί να αφενός μεν να τον συνεφέρει όσο πιο κομψά γίνεται, αφετέρου δε να ζήσει όσο πιο φυσιολογικά γίνεται, μέσα στα πλαίσια που είχε μάθε. Ώσπου, τελικά η οικονομική τους καταστροφή και η φτώχεια τους, τους εξαναγκάζουν να δώσουν το ένα τους κορίτσι σε ένα ζευγάρι συγγενών που δεν έχουν παιδιά. Παρόλα αυτά, συνεχίζουν να προσπαθούν να έχουν κόσμο στο σπίτι τους σαν να μην τρέχει τίποτα. Η αγωνία και το γάντζωμα από την προηγούμενη ζωή τους δείχνει και το βαθμό της απελπισίας τους, η οποία είναι έντονη εσωτερικά, αλλά όχι ακόμη εξωτερικά.

Στη συνέχεια, περιγράφεται η αγωνία των μικρασιατών για το μέλλον τους και φυσικά η βιαιότητα και η φρίκη του πολέμου, με αποκορύφωμα το γεγονός του θανάτου όλων των μελών – πλην ενός – της οικογένειας του θείου Θανάση. Ένα βουβό μοιρολόγι διαρκείας.

Ακολουθεί η μικρασιατική καταστροφή και όλη η οικογένεια παίρνει το δρόμο του ξενιτεμού για την Ελλάδα – όπως κι άλλοι 1,5 εκατομμύριο μικρασιάτες – για να τους δούμε πάλι να ξανασμίγουν στον Πειραιά.

 

Ξεκινούν πάλι από την αρχή, ζώντας κυριολεκτικά σε μια παράγκα – σε σχέση με τα μεγαλεία τους στη Σμύρνη – και μέσα εκεί η μητέρα προσπαθεί από τα απομεινάρια μιας πολυτελούς εποχής να φτιάξει το νέο της σπιτικό. Ο πατέρας – αλκοολικός πια – και μετά από άπειρες αποτυχημένες προσπάθειες βρίσκει τελικά δουλειά. Η μητέρα ξεκινά κι αυτή να εργάζεται, εξαργυρώνοντας τις γνώσεις της ως καλλονής και φτιάχνει κρέμες και αρώματα. Ο γιος της οικογένειας – ο Στέφος - μπαρκάρει στα καράβια.

Στο τέλος του μυθιστορήματος, όλα τα παιδιά σμίγουν γύρω από τους γονείς και το έργο αυτό– παρά τις τραγικές στιγμές που περιγράφει – ολοκληρώνεται με τα παιδιά να μεγαλώνουν, να πολιτικοποιούνται, κάποια να ερωτεύονται, αλλά φαίνεται ότι η οικογένεια βρίσκει πάλι το δρόμο της.

Το ένστικτο της επιβίωσης των ανθρώπων και το ένστικτο των καλής επιβίωσης των Σμυρνιών τους βοηθά, ώστε να δημιουργήσουν νέες ισορροπίες, να βρουν και στην Ελλάδα όμορφα πράγματα, όπως μυρωδάτα λουλούδια, καλούς γείτονες, όμορφα ταίρια για τα παιδιά τους κι έτσι το μέλλον τους διαφαίνεται κάπως πιο αισιόδοξο.  Σίγουρα, δεν θυμίζει Σμύρνη, αλλά χτίζουν στην Ελλάδα μια νέα συνθήκη, με την οποία η ζωή τους γίνεται λιγάκι πιο γλυκιά – και για να μιλήσω στη γλώσσα της οικογένειας Μάγη -  όχι σαν τα σιροπιαστά της Σμύρνης, αλλά – τέλος πάντων – σαν ένα κομμάτι μπακλαβά του εμπορίου.

Ζαν Πωλ Σαρτρ: Η Ναυτία

 

«Η ναυτία» του Σαρτρ προκαλεί – χωρίς αμφιβολία – μεγάλη ναυτία σε κάθε αναγνώστη που θα τοποθετήσει τον εαυτό του στη θέση του ήρωα Ροκαντέν. Δεν είναι ένα μυθιστόρημα για συνηθισμένους ή εφησυχασμένους αναγνώστεςž ίσως, να μην πρόκειται καν για μυθιστόρημα με κλασική σημασία του όρου, αλλά για μια δοκιμή πάνω στην πραγματικότητα της ύπαρξης. Ο Σαρτρ χωρίς ενδοιασμό, μιμούμενος την τέχνη του χειρουργού, τοποθετεί το Ροκαντέν στη χειρουργική κλίνη της ύπαρξης – προς Θεού, όχι για να τον συγχωρήσει: το  μόνο που θέλει είναι να τον τυφλώσει με το άπλετο φως που θα πέφτει πάνω του από τις προβολές της Συνείδησης, μπας και μ’ αυτόν τον τρόπο ο «ασθενής» διαπιστώνει από μόνος του τη βαριά του ασθένεια. Ο Ροκαντέν πάσχει από τη βαρύτητα της ύπαρξης και από την χωρίς περιεχόμενο ζωής, χωρίς σκοπό μοναχικής παρουσίας του πάνω στη γη – χωρίς φίλους ή εχθρούς, χωρίς σταθερή ………………………., Ροκαντέν, και πίσω απ’ αυτόν ο Σαρτρ, κινείται στη σφαίρα του απόλυτου, όπου η συγχώρεση παραδίνεται ακόμη στην ………………… και αμείλικτη κριτική. Λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να διατηρήσουν μια τόσο απόλυτη στάση απέναντι στην απελπισία της  ύπαρξης, όπως ο Ροκαντέν. Η καταδίκη, όπως σημειώσαμε ήδη, είναι αμείλικτηž κάθε τι που περνά έστω και φευγαλέα από τα μάτια εξορκίζεται και ……………………… στην κόλαση της κριτική, εφόσον αναπαράγει την ……………., χωρίς νόημα, ύπαρξη. Πολλές κατηγορίες ανθρώπων κατανέμονται μ’ αυτόν τον τρόποž τίποτα δεν καταφέρνει να τους γλυτώσεις από τη χλεύη του Ροκαντέν, εκτός αν αναρωτιούνται περί της ύπαρξης τους. Και κάτι τέτοιο, σε καμία περίπτωση, δεν συμβαίνει. Αγέρωχα, εφησυχασμένα, ίσως και αδιάφορα, η πλειονότητα των ανθρώπων διασχίζει χωρίς συνειδησιακά ή υπαρξιακά προβλήματα το μονοπάτι της ζωής τους, την οποία ο Ροκαντέν έκρινε ως κενή και μονότονη.

Το βασικό μειονέκτημα του μυθιστορήματος του Σαρτρ δεν είναι η περιγραφή – με ειρηνικό ενίοτε τρόπο -  των αλλοτριωμένων, μη συνειδητοποιημένων μορφών ζωής συγκεκριμένων πόλεων της Μπουβίλ, παρά η χωρίς συμπόνια και δίχως ίχνος αγάπης ανάλυσής τους. Το καταδικαστικό αποτέλεσμα που ανακοινώνει το εσωτερικό δικαστήριο – ποιοι ήταν άραγε οι ……………..; - των Σαρτρ – Ροκαντέν μας αφήνει μια πικρή γεύση, απέχοντας από το να μας θυμίσει το άρωμα του δικαίουž όσο δίκιο κι αν έχουν, η απόφαση που παρουσιάζουν στερείται της δυνατότητας συμπαράστασης προς την «καταδικασμένη», οι οποίοι και μετά από αυτήν θα παραμείνουν ανάλλαχτοι και αδιόρθωτοι.

Η τραγωδία της Ναυτίας του Ροκαντέν έγκειται στο γεγονός ότι παραμένει μια αρκετά προσωπική ιστορία που δεν αγγίζει έστω κι έναν συγχωριανό του. Επομένως, θα μείνει αναξιοποίητηž ο Ροκαντέν δεν  μπορεί μόνος του να διαλύσει τα σύννεφα και να διώξει την καταχνιά, ούτε να βοηθήσει το φως να καταυγάσει τη συνειδησιακή πλάση των ανθρώπων. «Λοιπόν μπορεί κανείς να δικαιολογήσει την ύπαρξή του;» θα αναρωτηθεί προς το τέλοςž δεν περιμένουμε φυσικά από το Ροκαντέν επαναστατικής μορφής ζυμώσεις, πέρα από τη δική του προσωπική σκέψη – οι άλλοι μένουν στη μοναξιά της αμάθειας. Ο Ροκαντέν ελπίζει πως μόνος του πια μπορεί να σωθεί και να δικαιολογήσει την ύπαρξή τουž καιρός είναι να ξεχάσεις τους υπόλοιπους. Εναποθέτει την ελπίδα στη συγγραφή ενός βιβλίου: «Όμως, θα ερχόταν σίγουρα μια στιγμή όταν το βιβλίο θα είχε γραφτεί, θα ήταν πίσω μου και νομίζω πως κάτι από τη λάμψη του θα έπεφτε πάνω στο παρελθόν μου. Τότε ίσως θα μπορούσα ανάμεσα απ’ αυτό, να αναπολήσω τη ζωή μου χωρίς αποστροφή». Οι σελίδες ενός βιβλίου που θα έχουν προέλθει από την ψυχή του Ροκαντέν είναι η απόδειξη της σωτηρίας του – με άλλα λόγια, η απόπειρα δημιουργίας ενός κάτι, ενός βιβλίου, φτάνει να δικαιώσει το μοναχικό άνθρωπο απέναντι στο δύσπιστο και κριτικό εαυτό του. Η προσωπική κατάθεση, η μοναχική μαρτυρία που μπορεί να κομίσει ένας άνθρωπος διαμέσου ενός τυπωμένου βιβλίου σημαίνει τη βεβαιότητα ότι αυτός υπήρξε, που αυτό με τη σειρά του δεν μπορεί παρά να αποζημιώσει ότι δημιούργησε κάτι με το σπέρμα της ψυχής του.

Agatha Christie: At Bertram's Hotel

 

Ξεκινώντας για δεύτερη φορά την ανάγνωση όλου του έργου της Agatha Christie, τη φορά αυτή από το πρωτότυπο κείμενο, είχα την αίσθηση πως δεν είχα διαβάσει, ούτε καν την πρώτη φορά, το "At Bertram's Hotel". Την εποχή όπου κάθε καλοκαίρι πήγαινα στα περίπτερα της Πλατεία Κολιάτσου για να προμηθευτώ τα θρυλικά κίτρινα εξώφυλλα των εκδόσεων "Λυχνάρι", αυτό το βιβλίο δεν το είχα διαβάσει, δεν είχε γίνει μέρος της συλλογής μου με τα αριστουργήματα της "Βασίλισσας του Εγκλήματος", αλλά ούτε και παλιότερα από τις εκδόσεις τσέπης "Βίπερ".

Το βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1965, ανήκει στην τελευταία περίοδο των αστυνομικών περιπετειών της Christie, και είναι μια από τις τελευταίες επίσης υποθέσεις με πρωταγωνίστρια την γηραιά Μις Μαρπλ, όπου σε αντίθεση με άλλα έργα, ελάχιστα πράγματα κάνει σ' αυτό το έργο: δεν υπάρχει έρευνα από την πλευρά της, δεν υπάρχουν πολλοί διάλογοι, δεν υπάρχει η ατμόσφαιρα του μυστηρίου που συναντούσαμε στο μικρό χωριουδάκι της. Εδώ αντίθετα η δράση έχει μεταφερθεί στο Λονδίνο , στο ανακαινισμένο ξενοδοχείο Bertram όπου καταφεύγουν για ξεκούραση άτομα της ανώτερης βρετανικής κοινωνίας, αλλά και τουρίστες από το εξωτερικό που θέλουν να γευτούν τον παραδοσιακό βρετανικό τρόπο ζωής, με τα το απογευματινό τσάι και τα συνοδευτικά του , με την ήσυχη ατμόσφαιρα της εδουαρδιανής Αγγλίας, τα βαριά έπιπλα με τα πολυτελή καλύμματα και την πολυετή παράδοση.

Χαρακτηριστικό του έργου είναι οι λίγοι χαρακτήρες, η απουσία του σασπένς και η αποτυχημένη προσπάθεια συνδυασμού ενός αστυνομικού μυθιστορήματος με κατασκοπευτικά στοιχεία. Οι λίγοι χαρακτήρες σημαίνει πως η ανατροπή που συμβαίνει όπως πάντα σε κάθε βιβλίο της Christie στο τέλος της ιστορίας δεν εκπλήσσει τον αναγνώστη, είναι ίσως και η μοναδική αναλαμπή της Μις Μαρπλ που αν και ελάχιστα συμμετέχει σε όλο το έργο, στο τέλος ανατρέπει τα δεδομένα. Το υβρίδιο που προσπάθησε να πετύχει η Christie συνδυάζοντας την παραδοσιακή δομή του μυθιστορήματός της με κατασκοπευτικά στοιχεία δεν είναι πειστικός διότι απουσιάζει η δράση που συνοδεύει αυτό το ξεχωριστό είδος με ένα πιο δυναμικό σύνολο χαρακτήρων οι οποίοι στο συγκεκριμένο έργο, στο βαθμό που υπάρχουν, μόνο ως καρικατούρες μπορούν να χαρακτηριστούν. Για να μην αναφέρουμε και την απουσία οποιασδήποτε αξιόλογης πολιτικής αναφοράς.

Από τα τις πλέον συμπαθητικές φιγούρες που δημιούργησε η Christie σε όλο το της το έργο, που φέρνει κάπως (αν και ελάχιστα) στην γελοιογραφική προσέγγιση των χαρακτήρων του Ντίκενς, είναι η μορφή του αιδεσιμότατου Pennyfather που προσφέρει ένα ελάχιστο μειδίαμα ικανοποίησης κατά την περιγραφή της περιπέτειας του προς το θεολογικό σεμινάριο της Λουκέρνης.

Από τα πιο αδύναμα έργα της Christie, φανερώνει και την δημιουργική κόπωση της μεγάλης συγγραφέως που αναζητούσε στα γεράματα της, τα δικά της και της Μις Μαρπλ, ένα μέρος για να ξεκουραστεί και να απολαύσει την περιποίηση των άλλων, το Ξενοδοχείο Bertram, όπου "κανείς από τους παριστάμενους δεν ήταν φανταχτερός, κανείς δεν έμοιαζε παράταιρος με το περιβάλλον- οι περισσότεροι απολάμβαναν ένα πατροπαράδοτο αγγλικό απογευματινό τσάι".- Ας αντιμετωπιστεί έτσι αυτό το βιβλίο.

Οι απόψεις του David Herbert Lawrence για την λογοτεχνική κριτική

 Ανοίγοντας παλιά τετράδια που βρίσκονταν καταχωνιασμένα μέσα σε παλιές σακούλες σε ντουλάπια απρόσιτα αλλά ευρύχωρα ώστε να κρύβουν πολλούς και παλιούς θησαυρούς, βρήκα ένα κείμενο του μεγάλου Βρετανού συγγραφέα D.H. Lawrence το οποίο είχα ασπαστεί με ενθουσιασμό, και συμμερίζομαι ακόμα και σήμερα- δεν το έλιωσε η κριτική του χρόνου, αντίθετα η δική του κριτική για το λογοτεχνικό έργο παραμένει σημαντική και πνευματικά ορθή:

"Κρίνουμε ένα έργο τέχνης από τις επιπτώσεις του στα ειλικρινή και ζωτικά συναισθήματά μας, και από τίποτε άλλο. Όλες οι κριτικές ταχυδακτυλουργίες για το ύφος και τη μορφή, όλη αυτή η ψευδοεπιστημονική ταξινόμηση και ανάλυση των βιβλίων, σαν να πρόκειται για βότανα δεν είναι παρά αναίδεια, και τις περισσότερες φορές ανιαρή φρασεολογία".

Τα βιβλία που διάβασα το 2018

Ελάχιστοι ίσως πιστέψουν πως την περασμένη χρονιά διάβασα (στην ουσία ολοκλήρωσα!) 140 βιβλία. Βιβλία που ως επί το πλείστον τα διάβασα με το μολύβι ή το στυλό στο χέρι , υπογραμμίζοντας κάθε φορά που έβλεπα ένα ενδιαφέρον σημείο (κάποια απ' αυτά είναι εξ ολοκλήρου υπογραμμισμένα, όπως τα φιλοσοφικοπολιτικά ή τα θεολογικά), ενώ αρκετά έχουν και σημειώσεις ή παρατηρήσεις στο περιθώριο των σελίδων τους. 

Αλλά αυτός ο αριθμός μου φαίνεται φυσιολογικός. Αρκεί να κλείσουν, στο μέτρο του εφικτού, οι οθόνες, και να περιοριστούν οι άσκοπες έξοδοι από τον στόχο, ο οποίος ήταν ο ίδιος όπως  και κάθε χρόνο τώρα: η βύθιση στο γραπτό κείμενο, αυτός ο πρώτος έρωτας της νεότητας που διαρκεί αμείωτος και άσβεστος τόσες δεκαετίες πια. Ελάχιστες ήταν οι μέρες, λόγω κούρασης προφανώς ή κάποιων άλλων έκτακτων γεγονότων που δεν διάβασα ούτε γραμμή. Αυτές οι μέρες όμως ήταν σαν μην υπήρχαν, σαν να μην τις έζησα- έχουν πεθάνει στην αιώνια καταισχύνη της λήθης. Ήταν όμως και η πλειονότητα των ημερών που ξυπνούσα από τις 5 το πρωί, έφτιαχνα καφέ και διάβαζα το βιβλίο προτού ξεκινήσω για την πρωινή ζούγκλα του γραφείου- έτσι έπαιρνα δυνάμεις για ν' αντέξω τη μέρα. Κάπως έτσι θέλω να εξελιχθεί και η νέα χρονιά. Δεν έχω κάποιο αναγνωστικό πρόγραμμα, αν και η λίστα όσο πάει και μεγαλώνει ή τροποποιείται διαρκώς. Το τετριμμένο ισχύει: δεν βρίσκουμε τα βιβλία, εκείνα μας βρίσκουν.

Η λίστα των 140

                                                  

1.Ελίας Κανέτι: Auto da Fe

2. Daphne du Maurier: The Scapegoat

3. Albert Camus: Ο Πρώτος Άνθρωπος

4.David Bentley Hart: Οι αυταπάτες των αθεϊστών

5. Εμμανουέλ Καρέρ: Ο Εχθρός

6. Hans Fallada: Και τώρα ανθρωπάκο;

7. Michelle Kuo: Reading with Patrick

8. Μισέλ Ουελμπέκ: Πλατφόρμα

9. Κάρλος Ρουίθ Θαφόν: Το παιχνίδι του Αγγέλου

10. Ζαν Ζενέ: Η Παναγία των Λουλουδιών

11. S. Price- P. Thonemann: The Birth of Classical Europe

12. Henry Kissinger: World Order

13. Θανάσης Βαλτινός: Ορθοκωστά

14. Peter Lewis: Αρτούρ Σοπενχάουερ

15. Frances Yates: Ο Ροδοσταυρικός Διαφωτισμός

16. Ρος Μακντόναλντ: Κινούμενος Στόχος

17. Μισέλ Ουελμπέκ: Τα στοιχειώδη σωματίδια

18. Γκαστόν Φιόρδα: Η συνωμοσία Μπόρχες

19. Han Kang: The Vegeterian

20. E.M. Forster: A room with a view

21. Oliver Matuschek: Three Lives- A biography of Stefan Zweig

22. Anna Green: The Leavenworth Case

23. Μαργαρίτα Λυμπεράκη: Τα ψάθινα καπέλα

24. Γ. Βερίτης:  Ποιήματα

25. Antal Szerb: Journey by Moonlight

26. Toni Morisson: Beloved

27. Διονύσιος Σολωμός: Ποιήματα

28. Λεφ Σεστώφ: Ντοστογιέφσκυ- αγώνας ενάντια στις αυταπόδεικτες αλήθειες

29. Vladimir Nabokov: The Luzhin Defense

30. Edmund Crispin: Το κινητό παιχνιδάδικο

31. Georges Simenon: Ο Γάτος

32. Robert Walser: Γιάκομπ Φον Γκούντεν

33. Stefan Zweig: Μονταίνιος

34. Georges Simenon: Στριπτίζ

35. Έρβιν Πανόφσκυ: Γοτθική αρχιτεκτονική και σχολαστικισμός

36. Shirley Jackson: Hangsaman

37. Κωνσταντίνος Θεοτόκης: Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα

38. Walter Kaufmann: Nietzsche

39. Μήτσος Κασόλας: Ο Πρίγκιπας

40. John Mearsheimer: The Tragedy of the Great Power Politics

41. Μπραμ Στόουκερ: Το πετράδι των 7 αστεριών

42. D. Henderson: Mr Bowling buys a newspaper

43. Λεόντιεφ-Σολοβιόφ: Το Βυζάντιο στη Ρωσία

44. Τάσος Αθανασιάδης: Μεσαιωνικό Τρίπτυχο

45. William James: The Varieties of Religious Experience

46. Paco Ignacio Taibo II: Η ζωή η ίδια

47. Georges Simenon: O Κίτρινος Σκύλος

48. Ernest Hemingway: Fiesta, the Sun also Rises

49. Rudolf Otto: The Idea of the Holy

50. Stephen King: 22-11-63

51. Peter Berger: The Social Construction of Reality

52. Stephen Vizinczey: In Praise of Old Women

53. H. G. Wells: The Island of Dr Moreau

54. John Gray: The Soul of the Marionette

55. Somerset Maugham: Collected Stories, v. 4

56. Italo Svevo: Η Συνείδηση του Ζήνωνα

57. Αλέξανδρος  Ίσαρης: Ονειρολόγιο

58. Φίλιπ Ροθ: Το ζώο που ξεψυχά

59. Somerset Maugham: Collected Stories, v. 1

60. Κάλμαρ Σέντερμπεργκ: Δόκτωρ Γκλας

61. C.S.Lewis: Mere Christianity

62. G.K. Chesterton: St. Francis of Assisi

63.R.H.Tawney: Religion and the Rise of Capitalism

64. John Steinbeck: The Grapes of Wrath

65. Χ.Φ. Λάβκραφτ: Επιστολές

66.C.S.Lewis: Surprised by Joy

67. H. urs von Balthasar: A Theology of History

68. Jane Austen: Pride and Prejudice

69. Γρηγόριος Ξενόπουλος: Η αδελφούλα μου

70. Π. Δέλτα: Ο Μάγκας

71. Πέτρος Κουτσαμπασιάκος: Πόλη Παιδιών

72. Ιούλιος Βερν: Ο Δεκαπενταετής Πλοίαρχος

73. Χρήστος Χωμενίδης: Ο Φοίνικας

74.Ζωρζ Ρου: Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος

75. Γρηγόριος Ξενόπουλος: Φοιτηταί και Αρσακειάδες

76. Π. Δέλτα: Για την Πατρίδα

77. Κώστας Ουράνης: Ποιήματα

78. Agatha Christie: Five Little Pigs

79.H.P. Lovecraft: At the Mountains of Madness

80. Πλάτων : Φαίδων

81. Arthur Machen: The Great God Pan

82. Κ. Παλαμάς: Ασάλευτη Ζωή

83. Κ. Παλαμάς: Σημειώματα στο Περιθώριο

84. Οδ. Ελύτης: Η Μαγεία του Παπαδιαμάντη

85. Μαρία Πολυδούρη: Ποιήματα

86. Αρχιμ. Αιμιλιανός: Προσμονή Θεού

87. Π. Δέλτα: Πρώτες Ενθυμήσεις

88. Stefan Zweig: Μενορά, το θαμμένο κηροπήγιο

89. Arthur Conan Doyle: The adventures of Sherlock Holmes

90. Μπενζαμέν Κονστάν: Αδόλφος- Το Κόκκινο Τετράδιο – Σεσίλ

91. Joseph Roth: Job

92. Π. Δέλτα: Αναμνήσεις 1899

93. Κάλλιστος Ware: Πως να εισέλθω στην καρδιά;

94. G. Chesterton : The Everlasting Man

95. Rowan Williams: Ressurection

96. Γιάννης Μπεράτης: Ο Μαύρος Φάκελος

97. Ντίνο Μπουτζάτι: Η έρημος των Ταρτάρων

98. Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος: Τα πρόσωπα και τα κείμενα

99. Jules Verne: 20.000 leagues under the sea

100. David Bentley Hart: The Experience of God

101. Αρχιμ. Αιμιλιανός: Χαρισματική Οδός

102. Kazuo Ishiguro: The Unconsoled

103. Χάινριχ Μπελ: Οι απόψεις ενός κλόουν

104. Mary Roberts Rinehart: The Circular Staircase

105. N.T.Wright: The Day the Revolution Began

106.Αρχιμ. Αιμιλιανός: Περί Αγάπης

107. David Brewer: Ελλάδα 1453-1821 Οι Σκοτεινοί Αιώνες

108. Ernest Hemingway: For whom the Bell Tolls

109. Σταύρος Ζουμπουλάκης: Στ’ αμπέλια

110. Ζήσιμος Λορεντζάτος: Μελέτες Ι

111. Willa Cather: Ο Επίσκοπος του Σάντα Φε

112. Ζήσιμος Λορεντζάτος: Μελέτες ΙΙ

113. George Steiner: Errata

114. George Steiner: Τα μαθήματα των δασκάλων

115. Shakespeare: Άμλετ

116. Mark Lilla: The Reckless Mind

117. Terry Eagleton: The Gatekeeper

118. Martin Heidegger: Είναι και Χρόνος Ι

119. Henry James: Το θηρίο στη ζούγκλα

120. Έριχ Καίστνερ: Φαμπιάν, στο χείλος της αβύσσου

121. Amos Oz: Jews and Words

122. Henry James: The Ambassadors

123. Χαβιέρ Θέρκας: Ο Απατεώνας

124. Isaac Bashevis Singer: Collected Stories

125. Jack London: Μάρτιν Ήντεν

126.Georges Simenon: The Hanged Man of Saint-Pholien

127. Μπέρνχαρντ Σλινκ: Διαβάζοντας στη Χάννα

128. Voltaire: Candide

129. Αμός Οζ: Ιστορία Αγάπης και Σκότους

130. Michael Walzer: Έξοδος και Επανάσταση

131. Isaac Bashevis Singer: Love and Exile

132. Martin Heidegger: Είναι και Χρόνος ΙΙ

133.Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος: Αιχμάλωτοι

134. W. Zimmermann: I Knew Dietrich Bonhoeffer

135. Georges Simenon: Ο Άνθρωπος από το Λονδίνο

136. Agatha Christie: Murder in the mews

137.Erle Stanley Gardner: Top of the Heap

138. James Hogg: The private memoirs and confessions of a justified sinner

139. Hannah Arendt: On Revolution

140. Μπέρνχαρντ Σλινκ: Όλγα

Εμμανουέλ Καρρέρ: Ο Εχθρός

Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου (μτφρ: Δημήτρης Δημουλάς

Δεν είχα ξαναδιαβάσει Καρρέρ, αλλά ήταν στη λίστα των συγγραφέων που ήθελα να διαβάσω για κάποιο λόγο.

Ας είναι καλά το παλαιοβιβλιοπωλείο που με προμηθεύει με φθηνά και καλά βιβλία.

Ο Καρρέρ, Γάλλος συγγραφέας γεννηθείς το 1957, κυκλοφόρησε το 2000 τον "Εχθρό" (" L' Adversaire"), ένα βιβλίο στο οποίο αναφέρεται σε μια πραγματική ιστορία που συντάραξε την γαλλική κοινωνία. 

Πρόκειται για την ιστορία ενός άνδρα, του Jean Claude Romand, ο οποίος το 1993 σκότωσε τη γυναίκα του, τα δύο ανήλικα παιδιά του, τους γονείς του και τον σκύλο του. 

Το συνταρακτικό της υπόθεσης ήταν πως ο Ρομάν προσποιούνταν τον γιατρό για μια εικοσαετία περίπου, ζούσε δηλαδή μια ζωή ολότελα δοσμένη στο ψεύδος. Είχε παραμυθιάσει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα την οικογένειά του, τον κοινωνικό του περίγυρο φτιάχνοντας μια εντελώς ψεύτικη εικόνα του εαυτού του, και αυτό ακριβώς είναι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της προσωπικότητάς του, πως κατόρθωνε να ζει μια ζωή μέσα στο ψεύδος με τόση άνεση, και πόσο τελικά τα όρια ανάμεσα στην αλήθεια και το ψεύδος είναι ρευστά ή δυσδιάκριτα ακόμη και για τον άμεσο οικογενειακό περίγυρο.

Ζαν Κλωντ Ρομάν

Ο Καρρέρ περιγράφει με ακρίβεια ένα θρίλερ, από τα πρώτα χρόνια της ζωής του Ρομάν ως τη σύλληψη της ιδέας του ψεύδους, τα αποτρόπαια εγκλήματα, τη σύλληψη, τη δίκη και την καταδίκη του δράστη. Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί, το μυστήριο ωστόσο είναι αυτή η προσωπικότητα του δράστη και τα κίνητρά του, ή μάλλον η εσώτερη σχέση του με την αλήθεια. Ο κόσμος του Ρομάν, όπως τον είχε φτιάξει στο νου του, ήταν ασφαλώς ένας κάλπικος κόσμος, ωστόσο διαβιούσε σ' αυτόν με ορθολογική ακρίβεια: "Ένας ψεύτης προσπαθεί γενικά να είναι αληθοφανής: αυτά που διηγείτο όμως εκείνος δεν έδιναν την εντύπωση του αληθοφανούς αλλά της καθαρής αλήθειας" (σ. 64).

Εμμανουέλ Καρρέρ

Ακόμα και τα εγκλήματά του, αν τα δει κανείς υπό το πρίσμα της αδυσώπητης ορθολογικότητας, έπρεπε να συμβούν. Ήταν η στιγμή που η αλήθεια θα φανερωνόταν, έπειτα από μια αλληλουχία γεγονότων που σήμαναν το τέλος της αυταπάτης του Ρομάν. Και τότε, είχε μονάχα δύο επιλογές: είτε να αυτοκτονήσει είτε να προβεί στο έγκλημα. Προσπάθησε και το πρώτο αλλά απέτυχε, κατόρθωσε όμως το δεύτερο.

Ανοιχτό ζήτημα παραμένει το κεφάλαιο της μετάνοιας και της μεταστροφής του Ρομάν. Κάτι τέτοιες προσωπικότητες προκαλούν το ενδιαφέρον διαφόρων θρησκευόμενων κύκλων που τις βλέπουν ως μια ευκαιρία και δυνατότητα να εκδηλώσουν την ιεραποστολή και το σωτήριο κήρυγμα τους προς μια αμαρτωλή ψυχή. Ο Καρρέρ αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο της μεταστροφής του Ρομάν, να είναι δηλαδή αληθής ή ψευδής: "Είμαι σίγουρος ότι δεν παίζει την κωμωδία για τους άλλους, μήπως όμως την παίζει για λογαριασμό του ο ψεύτης που βρίσκεται μέσα του;". Ερώτημα που τελικά μένει αναπάντητο από τον Καρρέρ, δίχως ωστόσο να λείπει προς το τέλος του έργου μια έκφραση συμπάθειας προς τον Ζαν Κλωντ Ρομάν. Ένα βιβλίο που σε βάζει σε σκέψεις και για την πιστότητα της μετάνοιας- ποιός τελικά κρίνει την αυθεντικότητά της;

Bernard Malamud: Ο Μάστορας (The Fixer)

Ο Αμερικανοεβραίος συγγραφέας Bernard Malamud γράφει με τον "Μάστορα" ένα αριστούργημα σύγχρονης λογοτεχνίας, ένα βιβλίο που αφού το ολοκληρώσεις θα σου μείνει βαθιά χαραγμένο στο νου.

Κίεβο, πρώτη δεκαετία του 1900. Ρώσικη Αυτοκρατορία, ο αντισημιτισμός ως ιδεολογία και πρακτική τόσο της αυτοκρατορικής αυλής του τελευταίου τσάρου, όσο και των λαϊκών στρωμάτων της Ρωσίας, να διαποτίζει με το δηλητήριο του την κοινωνία. Κεντρικός πρωταγωνιστής, ένας νεαρός Εβραίος, ο Γιάκοβ Μποκ, από τους λογοτεχνικούς ήρωες που σου μένουν δια παντός στη σκέψη. 

Το επάγγελμά του είναι μάστορας, μαστορεύει και επισκευάζει τα πάντα, ένας απλός καθημερινός άνθρωπος, Εβραίος την καταγωγή, αλλά μέχρι εκεί. Δεν είναι θρησκευόμενος, δεν έχει σχέση με την εβραϊκή θρησκεία, με την τελετουργία ή την πίστη της. Τον ενδιαφέρει ν' ανακαλύψει τις βαθύτερες αλήθειες του κόσμου όχι μέσω της θεϊστικής αποκάλυψης αλλά διαβάζοντας φιλοσοφία, κυρίως την φιλοσοφία του Σπινόζα που εντάσσει τον Θεό εντός του κόσμου. Για τον Μποκ, τον ταπεινό αυτόν μάστορα, αυτό που τον ενδιαφέρει είναι νά'χει γεμάτο το στομάχι, μια καλή δουλειά και κάποια μόρφωση προκειμένου, όπως λέει, ν' ανακαλύψει τι συμβαίνει στον κόσμο. Γι' αυτόν τον λόγο δεν δίνει σημασία στην Τορά αλλά στην εγκόσμια σοφία την οποία ελπίζει να αποκτήσει μέσω κάποιων σημαντικών βιβλίων, κυρίως όπως είπαμε του Σπινόζα.

Αλλά τα όνειρα του θα καταρρεύσουν. Θα κατηγορηθεί πως δολοφόνησε βίαια ένα μικρό αγόρι Ρώσικης οικογένειας, ένα χριστιανόπουλο, θα συλληφθεί και θα οδηγηθεί σε πλήθος ταπεινώσεων, εξευτελισμών και κακοπαθειών τις οποίες ο Malamud περιγράφει με απίστευτη ωμότητα, ρεαλισμό και πόνο ψυχής για την αδικία που υφίσταται ο νεαρός του ήρωας. Θύμα του κυρίαρχου μίσους προς τους Εβραίους, ο Μποκ θα δοκιμάσει στο κορμί και την ψυχή του τον απανθρωπισμό της εξουσίας και την παράλογη γραφειοκρατική αντιμετώπιση της υπόθεσής του. 

Ο Malamud με απλές αλλά δυνατές προτάσεις δημιουργεί εικόνες ενός κλειστού σύμπαντος όπου πρωταγωνιστούν η ανθρώπινη κακία, το μεταφυσικό αδιέξοδο, η αναζήτηση κάποιου φευγαλέου νοήματος. Πρόκειται για ένα βιβλίο κάλεσμα όχι στην αποδοχή της μοίρας, όσο κι αν η ελπίδα φαίνεται να μην έρχεται από πουθενά, όσο στην αγωνιστική και εν πολλοίς επαναστατική άρνηση του παρόντος ως καταπιεστικού, απάνθρωπου και χυδαίου. Το τέλος του βιβλίο, αυτό το αμφίσημο τέλος, είναι καταπληκτικό εύρημα και στεφανώνει τελικά τη μοίρα κάθε καταπιεσμένου Μποκ με ελπίδα. 

Wilkie Collins

Ο Μέγιστος!

Ρίτσαρντ Φορντ: Ο Αθλητικογράφος

Μέρος μιας τριλογίας με ήρωα τον Φρανκ Μπάσκομπ, "The Sportswriter" του Ρίτσαρντ Φορντ είναι μια ελεγεία για το μέσο Αμερικάνο των προαστίων των αμερικάνικων πόλεων. Η ιστορία είναι πολύ απλή και στοιχειώδης. Ένας τύπος που ονομάζεται Φρανκ Μπάσκομπ είναι αθλητικός συντάκτης, αφού έκανε μια απόπειρα να κάνει καριέρα στη σοβαρή λογοτεχνία, εγκαταλείπει την προσπάθεια αυτή για να βιοποριστεί γράφοντας άρθρα γύρω από τα σπορ που παρακολουθεί ο μέσος Αμερικάνος. Επίσης είναι χωρισμένος, πατέρας δύο παιδιών και ενός παιδιού που δεν ζει. Έχει διάφορες, μετά τον χωρισμό του, ερωτικές ιστορίες, περιπλανιέται σε πόλεις της αμερικάνικης ενδοχώρας, γνωρίζει ανθρώπους περίεργους ή συνηθισμένους, η σχέση με τον πρώην γυναίκα του δεν είναι από τις συνηθισμένες που θα ανέμενε κανείς από έναν διαζευγμένο, φιλοσοφεί για το νόημα της ζωής.

Όλα αυτά τα στοιχεία θα έκαναν έναν μάλλον βαρετό βιβλίο αφού απουσιάζει οποιαδήποτε δράση, η ιστορία κοινή και υποτυπώδης, ο συγγραφέας παρακολουθεί την εσωτερική εξέλιξη του ήρωά του κατά την αναμέτρησή του με την πεζότητα, την έλλειψη νοήματος ή την αναζήτηση κάποιου σκοπού για να ζει κανείς.

Ο Φρανκ Μπάσκομπ είναι τραγικός γιατί είναι εξαιρετικά σύγχρονος. Αν και τα γεγονότα και ο τρόπος που τα βιώνει αντλούν τις επιρροές τους από τον αμερικάνικο τρόπο ζωής, εντούτοις σαν μορφή μπορεί να θεωρηθεί πως θέτει ή απαντά σε ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο που βιώνει οριακές καταστάσεις. Ο ρεαλισμός του Μπάσκομπ αναπτύσσεται στην επικράτεια του τραγικού: "Όλοι μας ήμασταν και είμαστε χαμένοι και το ξέρουμε και απλώς προσπαθούμε να βολευτούμε μες την χασούρα μας όσο πιο άνετα γίνεται και με όσους καλύτερους τρόπους και λιγότερη περιέργεια μπορούμε. Κι ίσως ο μόνος λόγιος που δεν τα παρατήσαμε είναι ότι δεν μπορέσαμε να βρούμε έναν ουσιαστικό λόγο".

Richard Ford

Η αλήθεια του Μπάσκομπ είναι η ταπεινότητα του. Δεν διεκδικεί δάφνες μεγάλου στοχαστή, ούτε η σκέψη του έχει κάποια μορφής ποιητικότητα. Ο Μπάσκομπ είναι μια μετριότητα, ένας άνθρωπος ριγμένος στην ύπαρξη (αφελής χρήση χαϊντεγγεριανών όρων, αλλά στην περίπτωση του ταιριάζει), που είτε με χιούμορ, είτε με πικρό χαμόγελο, είτε με απορία προσπαθεί να βρει τη θέση του στον κόσμο ύστερα από τις επιλογές τις δικές του και της μοίρας. 

Ο Μπάσκομπ είναι, χωρίς να το θέλει ίσως εγελιανός: "η μόνη αλήθεια που ποτέ δεν μπορεί να είναι ψέμα είναι η ίδια η ζωή- αυτό που συμβαίνει", λέει προς το τέλος της περιπλάνησής του θυμίζοντας την ταύτιση λογικού και πραγματικού του Χέγκελ. Αλλά ούτε αυτό θα τον ένοιαζε ιδιαίτερα. Αυτό που ήθελε ήταν "να συμμετάσχω για λίγο στη ζωή των άλλων, μ' έναν χαμηλών τόνων τρόπο, να μιλήσω με μια απλή, ειλικρινή φωνή. Να μην πάρω τον εαυτό μου υπερβολικά σοβαρά- κι έπειτα να ξεμπερδέψω". 

 Ο Φρανκ Μπάσκομπ δεν προτίθεται ν' αλλάξει τον κόσμο, ούτε καν να τον ερμηνεύσει. Μια είναι η αποστολή του: "Να είμαι ένας βολεμένος κι ήρεμος άνθρωπος". Αυτή είναι η φιλοσοφία που ο Ρίτσαρντ Φορντ αναπτύσσει σε όλο το βιβλίο αλλά το ερώτημα για το αν επιτυγχάνεται η ταύτιση του αναγνώστη με τον κεντρικό του ήρωα είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί.

Θράσος Καστανάκης: Ο Χατζημανουήλ

Το 1956 εκδίδεται ο Χατζημανουήλ του Καστανάκη και η γλώσσα, το ύφος και οι ιδέες του μυθιστορήματος είναι τόσο μοντέρνες, τόσο τολμηρές που αναρωτιέται κανείς πόσο μεγάλη εντύπωση θα έκανε στη συντηρητική εποχή που πρωτοδημοσιεύτηκε.

Το έργο διαδραματίζεται στην εποχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου στην Κωνσταντινούπολη, ο Χατζημανουήλ είναι ένας τύπος πρότυπο κυνισμού, αχαλίνωτου ερωτισμού και μηδενισμού ο οποίος ελίσσεται στους μαιάνδρους της ντόπιας οθωμανικής εξουσίας για να προσπορίζεται οφέλη, οικονομικά, κοινωνικά και ερωτικά. Το άλλο δίδυμο του έργου, ο Καϊμακάμης Ιμπραχίμ και το εκτελεστικό του όργανο, ο αιμοβόρος Κιορ Αλής συνθέτουν, μαζί με τον Χατζημανουήλ, ένα αρπακτικό τρίγωνο ανθρώπων που το χαρακτηρίζει ο ανόθευτος αμοραλισμός και η εντελώς κυνική ματιά στα γεγονότα της ζωής. 

Το έργο μπορεί να διαβαστεί και ως μανιφέστο αντιφεμινισμού ή μισογυνισμού, αλλά ετούτοι είναι νεώτεροι όροι που δεν μπορούν να καλύψουν την έκταση της γνώσης της ανθρώπινης (και γυναικείας) φύσης του κεντρικού ήρωα: "Δίνεις μια και παίρνεις τις άλλες, με το χρήμα, με τη φοβέρα, με τη βία". Ο λόγος του Χατζημανουήλ για τις γυναίκες ηχεί πιο τολμηρός και πιο μοντέρνος απ' αυτόν του Σοπενχάουερ. Αλλά και στις συναλλαγές του με τους ανθρώπους, ο Χατζημανουήλ εκφράζει όλο το σκοτεινό εύρος της ψυχής του: "Χαιρόταν η καρδιά του κάθε που λογάριαζε πόσο εύκολο ήτανε να ξεγελά τους ανθρώπους και να πετυχαίνει τις πιο κρυφές του υποθέσεις χωρίς ν' αφήνει αχνέρι πουθενά".

Θράσος Καστανάκης

Ο Καστανάκης πετυχαίνει να δημιουργήσει ένα διαχρονικό έργο με αξέχαστους ήρωες. Δεν είναι μονάχα η βασική τριάδα που μένει αλησμόνητη, ειδικά όταν επιδίδεται στα θαυμάσια ερωτικά όργια με γυναίκες που τελικά θα υποταχθούν, αλλά και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, κυρίως οι γυναίκες μένουν στη μνήμη τόσο για τα μαρτύρια που περνούν όσο και για τον ερωτισμό που αποπνέουν μέσα από τα μαρτύρια αυτά. Ναι, προκαλεί απέχθεια ο ρόλος του Χατζημανουήλ στα σημερινά ευαίσθητα φεμινιστικά αυτιά, αλλά μήπως δεν έχει κάποιο δίκιο όταν ψυχολογεί θαυμάσια τις γυναίκες; "Η γυναίκα πρέπει να τιμωρηθεί για να καταλάβει τη δύναμη του άνδρα και να συνεφέρει ο νους της....". 

Το έργο δεν είναι ωστόσο μια αντιγυναικεία ωδή, αλλά και μια σπουδή στο ρεαλισμό της εξουσίας, αν και υπάρχει ένα αόρατο νήμα που συνδέει αυτά τα δύο. Ο Χατζημανουήλ διδάσκει το προληπτικό χτύπημα στους ενάντιους, αν θέλει να' χει το σχέδιο του καλή κατάληξη. Κινείται βέβαια στα όρια της ύβρεως που προκαλεί τη νέμεση, αλλά αυτό το παιχνίδι το γνωρίζει εφόσον γνωρίζει τα όρια της δύναμης και της συμπεριφοράς των ανθρώπων, γι' αυτό και στο τέλος καταλήγει σε έναν πεσσιμισμό τον οποίο διδάχτηκε από την κοινή εμπειρία: "Άμα ξεπεράσεις της τύχης τα γραμμένα ποιά ευτυχία να βρεις; Μόνο να παλέψεις σου απομένει. Να χτυπήσεις τους ανθρώπους όπως σε χτυπά κι εσένα η μοίρα, επειδή δρασκέλισες τα γραφτά της. Να μη λυπάσαι. Να μη φοβάσαι! Χτύπα, χτύπα....Όποιος στέκει εμπρός σου, χτύπα τον, κι ας μην σε πείραξε. Κι αν τύχει και σε πείραξε, χτύπα τον διπλά!".

Ένα αξέχαστο βιβλίο με ολοζώντανους χαρακτήρες, έντονες ερωτικές σκηνές, ενδιαφέρουσα πηγαία φιλοσοφία, προσωπικά διδάγματα που αν μη τι άλλο σε προκαλούν να τα στοχαστείς πριν τα απορρίψεις. Διότι, όπως λέει ο κεντρικός ήρωας, "δεν είναι τα γεγονότα που σε αλλάζουνε μα οι λεπτομέρειες".

Τάσος Αθανασιάδης: ο Έλληνας Τόλκιν

Τάσος Αθανασιάδης

Για να μπούμε κατευθείαν στην ουσία του άρθρου, θεωρώ πως ο Τάσος Αθανασιάδης είναι μακράν ο καλύτερος Έλληνας λογοτέχνης και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο Έλληνας Τόλκιν, όχι για το fantasy στυλ του, αλλά για το πολύτομα έργα του, τα οποία κάλυψαν μεγάλες ιστορικές περιόδους της σύγχρονης Ελλάδας.

Θεωρώ  επίσης, πως αν και πολλοί γνωρίζουν κάποια από τα έργα του, αγνοούν όμως το δημιουργό τους. Γι’ αυτό οφείλω στους αναγνώστες τη βιογραφία του και θα δείτε πως όταν διαβάσετε τα έργα του θα σκεφθείτε “α… ώστε αυτός το έγραψε;”.

Γεννήθηκε στο Σαλιχλί της Μικράς Ασίας, γιος του επιχειρηματία Μιχαήλ Αθανασιάδη, που πέθανε όταν ο συγγραφέας ήταν ακόμη παιδί, και της Ανθής Παναγιωτοπούλου. Είχε τρεις μεγαλύτερες αδελφές. Μετά την καταστροφή του 1922 η μητέρα με τα τέσσερα παιδιά της εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, όπου ο Τάσος σπούδασε νομικά, εργάστηκε για λίγα χρόνια ως δικηγόρος και ζούσε έως το θάνατό του. Παντρεύτηκε τη φιλόλογο Μαρία Δημητροπούλου. Διετέλεσε διευθυντής γραμματείας, δραματολογίου, προσωπικού και γενικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, καθώς επίσης προϊστάμενος καλλιτεχνικού προγραμματισμού του οργανισμού των ελληνικών κρατικών θεάτρων, θέση από την οποία παραιτήθηκε το 1972.  

Με τη λογοτεχνία άρχισε να ασχολείται από μαθητική ηλικία με δημοσιεύσεις διηγημάτων σε περιοδικά όπως η Νέα Εστία, τα Ελληνικά, η Πρωτοπορία και άλλα. Την πρώτη του επίσημη εμφάνιση στα γράμματα πραγματοποίησε το 1936 με τη δημοσίευση μιας μελέτης του για το Φώτο Πολίτη, την οποία διάβασε στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Το 1943 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων Θαλασσινοί προσκυνητές και ένα χρόνο αργότερα τη μυθιστορηματική βιογραφία Ταξίδι στη μοναξιά, έργα λυρικής υφής με έμφαση στην περιγραφή του εσωτερικού κόσμου των ηρώων τους. Γρήγορα ωστόσο στράφηκε στη μυθιστορηματική γραφή της κλασικής ρεαλιστικής τεχνοτροπίας, δείχνοντας ιδιαίτερη επιμέλεια στην περιγραφή του εξωτερικού κόσμου αλλά και στην ψυχογράφηση των προσώπων. Χαρακτηριστικά του έργου του είναι η προσπάθειά του να δείξει την επίδραση ενός συγκεκριμένου κάθε φορά κοινωνικού και πολιτικού πλαισίου στη ζωή και τον ψυχισμό μεμονωμένων προσώπων και να προβάλει έτσι τη γενικότερη θεωρία του για την εξέλιξη της ζωής ως αποτέλεσμα συνεχούς πάλης ανάμεσα στις δυνάμεις του Καλού και του Κακού. Η περίπτωση του Τάσου Αθανασιάδη καλύπτει χρονικά μια περίοδο που φτάνει ως τη σύγχρονή μας πεζογραφία, υφολογικά βρίσκεται στην πεζογραφική παράδοση της γενιάς του Τριάντα.

Από το 1986 ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ διετέλεσε επίσης ιδρυτικό μέλος της Ομάδας των Δώδεκα, πρόεδρος της επιτροπής κρατικών λογοτεχνικών βραβείων (1979-1980), της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και του Δ.Σ. της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το 1994 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Έργα του
Ντοστογιέφσκι, από το κάτεργο στο πάθος (Α΄Κρατικό βραβείο μυθιστορηματικής βιογραφίας 1956)

Αλβέρτος Σβάιτσερ (Κρατικό βραβείο βιογραφίας 1963)

Ταξίδι στη Μοναξιά (χρονικό, 1944)

Τρία παιδιά του αιώνα τους (βιογραφικά χρονικά)

Τα παιδιά της Νιόβης (μυθιστόρημα, πρώτη τρίτομη μορφή 1948, 1953, 1961, δεύτερη τετράτομη: 1967-1968).Μεταφέρθηκε στην τηλεόραση με πρωταγωνιστές το Γρηγόρη Βαλτινό και τη Μαρία Τζομπανάκη.

Οι τελευταίοι εγγονοί (μυθιστόρημα, 2 τόμοι, 1984). Μεταφέρθηκε στην τηλεόραση με πρωταγωνιστές τη Σμάρω Στεφανίδου, τον Αντώνη Καφετζόπουλο και τη Βάσια Παναγοπούλου.  

Πάνθεοι (μυθιστόρημα) – τρίτομο (Πάνθεοι, Μάρμω Πανθέου, Ζωή Χαρισάμενη – 1948).Μεταφέρθηκε στην τηλεόραση με πρωταγωνιστές το Άγγελο Αντωνόπουλο και την Κάτια Δανδουλάκη.


Οι φρουροί της Αχαΐας (μυθιστόρημα, 2 τόμοι, 1975). Μεταφέρθηκε στην τηλεόραση με πρωταγωνιστές τη Μιμή Ντενίση και το Στράτο Τζώρτζογλου.


Η αίθουσα του θρόνου (μυθιστόρημα, 1969). Μεταφέρθηκε στην τηλεόραση με με πρωταγωνιστές – μεταξύ άλλων - τον Αλέκο Αλεξανδράκη και  το Νίκο Ρίζο στην τελευταία τηλεοπτική του εμφάνιση

Αναγνωρίσεις (δοκίμια)

Ο Γιος του Ήλιου (βιογραφία, 1978)

Αγία Νεότητα (διηγήματα)

Τιμήθηκε με:

·         το Κρατικό Βραβείο μυθιστορηματικής βιογραφίας (1955 για το Ο Ντοστογιέβσκι από το κάτεργο στο πάθος και 1963 για τον Αλβέρτο Σβάιτσερ),

·         το βραβείο πεζογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών (1959-1961 για τους Πανθέους),

·         το Κρατικό Βραβείο μυθιστορήματος (1969 για την Αίθουσα του θρόνου και 1978 για τους Τελευταίους εγγονούς),

·         το Έπαθλο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1975 για τους Φρουρούς της Αχαΐας),

·    το βραβείο ελληνοτουρκικής φιλίας και ειρήνης Ιπεκτσί (1989 για τα Παιδιά της Νιόβης),

·     το αργυρούν μετάλλιο του ιδρύματος της Γαλλικής Ακαδημίας Τέχνες-Επιστήμες-Γράμματα και το βραβείο Χέρντερ (1997).

Ο Αθανασιάδης ήταν ο βασικός εισηγητής του «μυθιστορήματος-ποταμού» (roman-fleuve) στην ελληνική γλώσσα. Διάβαζε ξένους μυθιστοριογράφους που τον επηρέασαν: Σταντάλ, Ουγκώ, Φλωμπέρ, Γκάλσγουορθυ, αλλά και Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι και Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ. Έντονο είναι το επικό στοιχείο και η αφήγηση είναι πολυπρόσωπη ενώ διαπλέκεται ο μύθος ενός ήρωα με το μύθο ενός άλλου. Τα μυθιστορήματά δίνουν «έναν πλατύ και συνθετικό πίνακα της ελληνικής αστικής κοινωνίας» στα τρία τέταρτα περίπου του εικοστού αιώνα. Οι χαρακτήρες του-έντονες προσωπικότητες, αν και φαινομενικά αντιφατικοί, έχουν εσωτερική ενότητα και κινούνται στην ιστορία σαν να εκπληρώνουν ένα εσωτερικό πεπρωμένο, παρά να επηρεάζονται από τις εξωτερικές συνθήκες.

 

Bookman’s wife