Κώστας Ουράνης: Ισπανία

Εκδόσεις Εστία (1997)

Η λογοτεχνία ταξιδεύει το νου, αλλά η ταξιδιωτική λογοτεχνία, η λογοτεχνική αποτίμηση ενός ταξιδιού ταξιδεύει ακόμα περισσότερο. Για την Ισπανία έχει γράψει και ο Καζαντζάκης, περιγράφοντας μάλιστα τις φρικαλεότητες του εμφυλίου πολέμου, αλλά η αντικαζαντζακική μου προδιάθεση δεν μου δίνει κάποιο κίνητρο να τον διαβάσω, αν και τα ταξιδιωτικά του κρητικού συγγραφέα είναι , ίσως, τα μόνα που διαβάζονται.

Ο Κώστας Ουράνης καταγράφει τις εντυπώσεις του από την ισπανική γη κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου ταξιδιού που έκαμε την δεκαετία του 1930 αλλά δεν πρόλαβε τον Εμφύλιο Πόλεμο.  Φυσικά η Ισπανία της εποχής που ταξιδεύει ο Ουράνης δεν έχει καμιά σχέση με την σημερινή Ισπανία, αλλά γι' αυτόν τον λόγο δεν έχει η περιγραφή του μουσειακό χαρακτήρα. Εντυπωσιάζεται κανείς κατ' αρχήν από την ωραία, ρέουσα γλώσσα του συγγραφέα, τη γλώσσα των λογοτεχνών εκείνης της περιόδου όπου χρησιμοποιούσαν άφθονες λεπτομερειακές περιγραφές προσπαθώντας να μεταδώσουν όσο δυνατό πιστότερα την εμπειρία τους. Δεν είναι ούτε δημοσιογραφική γλώσσα, ούτε μια ξερή περιγραφή, δίχως συναίσθημα, αλλά αποτελείται από δυνατές εικόνες που μονάχα το ταλέντο καλών συγγραφέων μπορεί να αποτυπώσει. 

Ο Ουράνης ταξιδεύει όχι μόνο τουριστικά, αλλά αναζητώντας την ψυχή της Ισπανίας. Πηγαίνει στην Καστίλλη, την καρδιά της Ισπανίας, την οποία αποτιμά με σκοτεινά χρώματα, "η θλίψη που πλανιέται στα γυμνά και δραματικά τοπία της, που έχει κατασταλάξει στις μεσαιωνικές πολιτείες και που είναι αποτυπωμένη στις φυσιογνωμίες των κατοίκων της, είναι η θλίψη των μεγάλων φυλών των πεσμένων στο περιθώριο της ζωής, των μεγάλων πεπρωμένων που έσβησαν για πάντα". Μιλά τελείως αρνητικά για τη Μαδρίτη, μια πόλη χτισμένη στο μέσο που πουθενά, ¨μια πόλη τεχνητή-χωρίς άλλους πόρους, εκτός από κείνους που αντλεί από τον προϋπολογισμό του κράτους για τον εξωραϊσμό της κι αυτήν ακόμα τη συντήρησή της: μια πόλη κρατικών υπαλλήλων".

Αν είναι τόσο αρνητικός για τη Μαδρίτη, εντούτοις μιλά με θαυμασμό για το Εσκοριάλ, το μνημείο-τάφος του Φιλίππου Β' και για την Άβιλα, την μεταφυσική όψη της Ισπανίας, ο τόπος όπου έζησε η Τερέζα της Άβιλα: "η ερωτική περιπέτεια της μοναχής της Άβιλα, όσο κι αν αποτελεί φαινόμενο μέσα στην ιστορία του ισπανικού μυστικισμού, δεν παύει να' ναι φαινόμενο καθαρά ισπανικό".  Ο Ουράνης ταξιδεύει στην πνευματική ζωή της Ισπανίας, μιλώντας με θαυμασμό για το Τολέδο, την Γρανάδα, το φαινόμενο της Αλάμπρα, μέμφεται τη χρήση των αραβικών μνημείων ως χριστιανικών ναών. Οι αναλύσεις του θα ήταν επίκαιρες ακόμα και σήμερα: "Έτσι όμως που (η Εκκλησία) παρεμβάλλει το βάρος της, την κατήφεια της και τα σύμβολα της μέσα στις αναρίθμητες φαντασμαγορικές κολόνες, στο θάμπος των αραβουργημάτων και στην ονειρώδη ατμόσφαιρα του μαγικού τζαμιού, γεμίζει το θεατή αποτροπιασμό κι αγανάκτηση". Ο πνευματικός τζιχαντισμός είχε επισημανθεί ακόμα και την περίοδο του 1930 αλλά γι΄αυτό απαιτούνταν πένες καλλιτεχνικά ευαίσθητες σαν κι αυτή του Ουράνη.

Κώστας Ουράνης

Ταυρομαχίες, ο μύθος του Δον Ζουάν, Γκρέκο, Θερβάντες και Δον Κιχώτης, ο μεγάλος Γκόγια, όλα αυτά περνάνε από την μνήμη και την πένα του Ουράνη στο μυαλό και την καρδιά του αναγνώστη. Το φως της Ανδαλουσίας, η βιομηχανική Καταλωνία, η δημοκρατική επανάσταση και το αντικληρικό της πνεύμα καθώς και οι αντιφάσεις που το διαπότιζαν- η γλαφυρότητα του Κώστα Ουράνη είναι έκδηλη σε κάθε σελίδα των αναμνήσεων του. Στην εποχή της γρήγορης πληροφορίας, της τηλεοπτικής εικόνας και των εμπορικών ταξιδιωτικών οδηγών, αυτό το βιβλίο, και τόσα ακόμα, μοιάζουν παράταιρα. Αλλά  η ταξιδιωτική λογοτεχνία, ειδικά αυτή μιας κάποιας εποχής, έχει ακόμη πολύ μαγεία μέσα της, δεν είναι μόνο λογοτεχνία αλλά και ιστορία. Δεν πήγε ποτέ κανείς στη χαμένη Ατλαντίδα του Πλάτωνα, κι όμως θέλει να διαβάζει περιγραφές της, δεν πήγε ποτέ κανείς στην Ισπανία του Κώστα Ουράνη, κι όμως διαβάζοντας την ήταν ήδη εκεί.