Οι εκδόσεις του Πανεπιστημίου Yale καθιέρωσαν μια νέα σειρά βιβλίων-μονογραφιών (Jewish Lives) με θέμα διάφορους σημαντικούς εβραίους στοχαστές, συγγραφείς, καλλιτέχνες και πολιτικούς. Tη μονογραφία για τον Φραντς Κάφκα υπογράφει ο Saul Friedlander, ο ειδικός ιστορικός του Ολοκαυτώματος. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βασικό του έργο από τις εκδόσεις "Πόλις".
Ο Friedlander ανέλαβε λοιπόν να συγγράψει μια μονογραφία για τον Κάφκα, αναγνωρίζοντας πως δεν είναι ειδικός στον τσεχο-εβραίο συγγραφέα, ούτε ειδικός στη γερμανική λογοτεχνία. Μια ακόμα μελέτη για τον Κάφκα. 90 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο αμφίσημος συγγραφέας εξακολουθεί να προκαλεί τα ερμηνευτικά εργαλεία των διαφόρων αναλυτών. Θα περίμενε κανείς να έχει εξαντληθεί η ανάλυση κάθε πτυχής του έργου, αλλά και της ζωής, του Κάφκα. Αλλά η πραγματικότητα διαψεύδει, καθώς ακόμα και στον τομέα της βιογραφίας φέτος ολοκληρώθηκε η συγγραφή της τριλογίας του Reiner Stach. Δυστυχώς, ακόμα, ούτε το τρίτομο έργο του Stach ούτε η μελέτη του Friedlander
έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Ο Friedlander εξετάζει διάφορες όψεις της ζωής του Κάφκα και το πως αυτές επηρεάζουν το έργο του. Το πρώτο κεφάλαιο με τίτλο "Ο Υιός" αναφέρεται όπως είναι φυσικό στις σχέσεις του με τον πατέρα Χέρμαν Κάφκα και την αντανάκλαση αυτών των σχέσεων σε κάποια από τα διηγήματά του όπου η σχέση του κεντρικού πρωταγωνιστή με την οικογένεια του
αποκτά τραγικές διαστάσεις, όπως ο Γκρέγκορ Σάμσα με τους γονείς του στη "Μεταμόρφωση".Ο Friedlander καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο Κάφκα υποδαύλιζε ο ίδιος πλασματικά παράπονα από τον πατέρα και τον περίγυρό του, όχι μόνο γιατί έτρεφε τον περιβόητο μαζοχισμό του αλλά και γιατί θεμελίωνε τη διαφορετικότητά του από το κοινωνικό περιβάλλον του. Το επόμενο κεφάλαιο έχει τίτλο "Η σκοτεινή περιπλοκότητα του Ιουδαϊσμού", και αναφέρεται στις σχέσεις του Κάφκα με τη θρησκεία των προγόνων του. Το αν, και κατά πόσο, αισθανόταν Εβραίος, αυτό ήταν το ερώτημα που προσπαθούσε να απαντήσει σε όλη του τη ζωή. Ο Friedlander τονίζει πως ο Κάφκα αισθανόταν Εβραίος μέχρι το μεδούλι των οστών του: "επομένως, η εμβάθυνση του Κάφκα σ΄ένα περιβάλλον όπου δέσποζαν οι Εβραίοι (εκτός πάλι από τον εργασιακό του χώρο, από τον οποίο διακαώς επιθυμούσε να διαφύγει) και η απουσία κάθε ένδειξης πως επιθυμούσε να αφήσει αυτό το περιβάλλον, εμφατικά υπογραμμίζει την κοινωνική συνάφεια μιας προσωπικής ταυτότητας την οποία απεγνωσμένα προσπαθούσε να καθορίσει και να ασπαστεί" (σ. 49). Στο ίδιο κεφάλαιο ο Friedlander επιχειρεί να δείξει, παραθέτοντας κάποια συγκεκριμένα αποσπάσματα από τα διηγήματά του, την ιδιοτροπική χρήση του Ιουδαϊσμού εκ μέρους του Κάφκα. Στο τρίτο και πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο με τίτλο "Έρωτας, σεξ και Φαντασιώσεις" αναφέρεται στην προβληματική ερωτική ζωή του συγγραφέα, θεωρώντας, πέρα από τα όσα γνωρίζουμε, πως υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ομοερωτισμού σε πολλά κείμενά του. Αυτό το κεφάλαιο, η ερωτική ζωή του Κάφκα, αξίζει να γίνει αντικείμενο μυθιστορήματος ή ακόμα και ταινίας. Ως μοντέρνα προσωπικότητα, "οι ερωτικές προτιμήσεις του, οι σεξουαλικές φαντασιώσεις του ήταν εξαιρετικά πολύμορφες και, επομένως, σε πολλές περιπτώσεις ιδιότροπες.......τα σεξουαλικά ζητήματα αποτέλεσαν την πλέον έμμονη απασχόληση της ζωής του Κάφκα". (σ. 67) Το τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο "Νυχτερινό Ταξίδι" αναφέρεται κυρίως στο διήγημα "Ένας επαρχιακός γιατρός", ένα αινιγματικό διήγημα όπως γράφει ο Friedlander, το οποίο εμμέσως επικαλείται ορισμένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούσαν τον Κάφκα και στα οποία διαρκώς επανερχόταν, δηλαδή "την ντροπιαστική απουσία συναισθημάτων και ηθικής ευθύνης, την περίπλοκη και συσκοτίζουσα σεξουαλικότητα, την φευγαλέα αίσθηση της αλήθειας και, κυρίως το Κακό στον κόσμο και εκ του κόσμου. (σ.98) Το πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο "Ο συγγραφέας και οι Κόσμοι του" περιγράφει διάφορες εκφάνσεις της ζωής του Κάφκα που καθόρισαν το γράψιμο του (ή την απουσία γραψίματος), όπως ήταν οι αποτυχημένες απόπειρες να παντρευτεί, ο θόρυβος που δεν τον άφηνε ήσυχο να γράψει λίγες αράδες, οι ατελείωτες ώρες στο γραφείο, οι κύκλοι των διανοουμένων στους οποίους μετείχε, καθώς και τους συγγραφείς που τον επηρέασαν. Ενδιαφέρον εδώ έχουν οι απόψεις του Friedlander για την σχέση του Κάφκα με τον Κίρκεγκωρ μέσα από δύο μεγάλες επιστολές που έστειλε ο τσεχο-εβραίος συγγραφέας στον επιστήθιο του Μαξ Μπροντ σχολιάζοντας όψεις της φιλοσοφίας του Δανού φιλοσόφου. Ο Friedlander παρατηρεί πως αυτό που επηρέασε τον Κάφκα ήταν η εκ μέρους του Δανού "απόρριψη των φιλοσοφικών συστημάτων" και η θεμελίωση του στοχασμού του επί της υποκειμενικής εμπειρίας. Ένα ερμηνευτικό κλειδί, οπωσδήποτε, για το έργο του Φραντς Κάφκα. Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο έχει τίτλο "Μια απόλυτη αναζήτηση νοήματος;", και εδώ προβαίνει σε κάποιες παρατηρήσεις αναφορικά με τη σχέση (ή τη μη σχέση) των αφορισμών του Κάφκα και της μυθοπλασίας του: Μοίρα, Νόμος, Ανάγκη, θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία που υποστασιοποιούνται στο έργο του Κάφκα προκαλώντας πολλές ερμηνείες και απογνώσεις συνάμα. Το βιβλίο του Saul Friedlander
δεν προσθέτει κάτι εντελώς νέο σ' αυτά που ήδη ξέρουμε για τη ζωή και το έργο του Κάφκα, ωστόσο μόλις το ολοκληρώνουμε είναι σαν να τον διαβάζουμε για πρώτη φορά, όχι επειδή είχαμε λησμονησεί κάποιες σημαντικές πλευρές του έργου του, αλλά καθώς τις βλέπουμε μπροστά μας φαντάζουν νέες και απροσδόκητα νέες μάλιστα, φωτιζόμενες κάπως διαφορετικά από τις προηγούμενες φορές και αυτό το ξάφνιασμα θα κρατήσει μέχρι να διαβάσουμε κάποια νέα μελέτη γύρω από τον Κάφκα, ή έστω μια εγγραφή στο Ημερολόγιο του που δεν είχαμε προσέξει, ίσως και το σύνολο του έργου του ακόμη. Ο Κάφκα είναι ο αιώνια υπεκφεύγων.
αποκτά τραγικές διαστάσεις, όπως ο Γκρέγκορ Σάμσα με τους γονείς του στη "Μεταμόρφωση".Ο Friedlander καταλήγει στο συμπέρασμα πως ο Κάφκα υποδαύλιζε ο ίδιος πλασματικά παράπονα από τον πατέρα και τον περίγυρό του, όχι μόνο γιατί έτρεφε τον περιβόητο μαζοχισμό του αλλά και γιατί θεμελίωνε τη διαφορετικότητά του από το κοινωνικό περιβάλλον του. Το επόμενο κεφάλαιο έχει τίτλο "Η σκοτεινή περιπλοκότητα του Ιουδαϊσμού", και αναφέρεται στις σχέσεις του Κάφκα με τη θρησκεία των προγόνων του. Το αν, και κατά πόσο, αισθανόταν Εβραίος, αυτό ήταν το ερώτημα που προσπαθούσε να απαντήσει σε όλη του τη ζωή. Ο Friedlander τονίζει πως ο Κάφκα αισθανόταν Εβραίος μέχρι το μεδούλι των οστών του: "επομένως, η εμβάθυνση του Κάφκα σ΄ένα περιβάλλον όπου δέσποζαν οι Εβραίοι (εκτός πάλι από τον εργασιακό του χώρο, από τον οποίο διακαώς επιθυμούσε να διαφύγει) και η απουσία κάθε ένδειξης πως επιθυμούσε να αφήσει αυτό το περιβάλλον, εμφατικά υπογραμμίζει την κοινωνική συνάφεια μιας προσωπικής ταυτότητας την οποία απεγνωσμένα προσπαθούσε να καθορίσει και να ασπαστεί" (σ. 49). Στο ίδιο κεφάλαιο ο Friedlander επιχειρεί να δείξει, παραθέτοντας κάποια συγκεκριμένα αποσπάσματα από τα διηγήματά του, την ιδιοτροπική χρήση του Ιουδαϊσμού εκ μέρους του Κάφκα. Στο τρίτο και πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο με τίτλο "Έρωτας, σεξ και Φαντασιώσεις" αναφέρεται στην προβληματική ερωτική ζωή του συγγραφέα, θεωρώντας, πέρα από τα όσα γνωρίζουμε, πως υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ομοερωτισμού σε πολλά κείμενά του. Αυτό το κεφάλαιο, η ερωτική ζωή του Κάφκα, αξίζει να γίνει αντικείμενο μυθιστορήματος ή ακόμα και ταινίας. Ως μοντέρνα προσωπικότητα, "οι ερωτικές προτιμήσεις του, οι σεξουαλικές φαντασιώσεις του ήταν εξαιρετικά πολύμορφες και, επομένως, σε πολλές περιπτώσεις ιδιότροπες.......τα σεξουαλικά ζητήματα αποτέλεσαν την πλέον έμμονη απασχόληση της ζωής του Κάφκα". (σ. 67) Το τέταρτο κεφάλαιο με τίτλο "Νυχτερινό Ταξίδι" αναφέρεται κυρίως στο διήγημα "Ένας επαρχιακός γιατρός", ένα αινιγματικό διήγημα όπως γράφει ο Friedlander, το οποίο εμμέσως επικαλείται ορισμένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούσαν τον Κάφκα και στα οποία διαρκώς επανερχόταν, δηλαδή "την ντροπιαστική απουσία συναισθημάτων και ηθικής ευθύνης, την περίπλοκη και συσκοτίζουσα σεξουαλικότητα, την φευγαλέα αίσθηση της αλήθειας και, κυρίως το Κακό στον κόσμο και εκ του κόσμου. (σ.98) Το πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο "Ο συγγραφέας και οι Κόσμοι του" περιγράφει διάφορες εκφάνσεις της ζωής του Κάφκα που καθόρισαν το γράψιμο του (ή την απουσία γραψίματος), όπως ήταν οι αποτυχημένες απόπειρες να παντρευτεί, ο θόρυβος που δεν τον άφηνε ήσυχο να γράψει λίγες αράδες, οι ατελείωτες ώρες στο γραφείο, οι κύκλοι των διανοουμένων στους οποίους μετείχε, καθώς και τους συγγραφείς που τον επηρέασαν. Ενδιαφέρον εδώ έχουν οι απόψεις του Friedlander για την σχέση του Κάφκα με τον Κίρκεγκωρ μέσα από δύο μεγάλες επιστολές που έστειλε ο τσεχο-εβραίος συγγραφέας στον επιστήθιο του Μαξ Μπροντ σχολιάζοντας όψεις της φιλοσοφίας του Δανού φιλοσόφου. Ο Friedlander παρατηρεί πως αυτό που επηρέασε τον Κάφκα ήταν η εκ μέρους του Δανού "απόρριψη των φιλοσοφικών συστημάτων" και η θεμελίωση του στοχασμού του επί της υποκειμενικής εμπειρίας. Ένα ερμηνευτικό κλειδί, οπωσδήποτε, για το έργο του Φραντς Κάφκα. Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο έχει τίτλο "Μια απόλυτη αναζήτηση νοήματος;", και εδώ προβαίνει σε κάποιες παρατηρήσεις αναφορικά με τη σχέση (ή τη μη σχέση) των αφορισμών του Κάφκα και της μυθοπλασίας του: Μοίρα, Νόμος, Ανάγκη, θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία που υποστασιοποιούνται στο έργο του Κάφκα προκαλώντας πολλές ερμηνείες και απογνώσεις συνάμα. Το βιβλίο του Saul Friedlander
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου