Χουάν Ρούλφο: Πέδρο Πάραμο

Πέδρο Πάραμο, εκδ. Πατάκης

Ο Μεξικάνος Χουάν Ρούλφο είναι στην ουσία συγγραφέας του ενός βιβλίου. Το "Πέδρο Πάραμο" (1955), βιβλίο σημαδιακό και βιβλίο αναφοράς στην ισπανόφωνη λογοτεχνία, δεν ξεπεράστηκε ποτέ από τον ίδιο, αλλά αυτό και μόνο αρκούσε για να τον κατατάξει στους μεγάλους εκείνους συγγραφείς το έργο των οποίων θα διαβάζεται και θα ξαναδιαβάζεται. Στην εξαιρετική ελληνική έκδοση (Πατάκης, μετάφραση Έφη Γιαννοπούλου) ίσως είναι καλύτερα να διαβαστεί πρώτα το επίμετρο που περιλαμβάνει δύο κείμενα, αυτό της εξαιρετικής ανάλυσης του Κάρλος Φουέντες και μια συνέντευξη του Ρούλφο στον Τζόζεφ Σόμερς.

Η ανάλυση του Φουέντες έχει στοιχεία που δεν είναι βέβαιο αν θα τα αναγνώριζε ο Ρούλφο στο έργο του, αλλά ως συγγραφέας κι εκείνος ενδεχομένως βλέπει πράγματα που εμείς αγνοούμε, συνειρμούς που μας διαφεύγουν, συσχετίσεις που μπορεί να διακρίνει μόνο εκείνος, όπως φερ’ ειπείν η διαπίστωση πως η «Σουσάνα ανήκει στον μυθικό κόσμο της τρέλας, της παιδικής ηλικίας, του ερωτισμού και του θανάτου, και ο Πέδρο ανήκει στον ιστορικό κόσμο της εξουσίας, της φυσικής κατοχής των πραγμάτων, της μακιαβελικής στρατηγικής που έχει σκοπό να υποδουλώσει τα πρόσωπα και να οικειοποιηθεί τα πράγματα».

Juan Rulfo

Ο Ρούλφο, αντίθετα, θεωρεί πρωταγωνιστή του βιβλίου του όχι τα πρόσωπα, αλλά το χωριό που διαδραματίζεται το έργο, την Κομάλα της επαρχίας Χαλίσκο, το οποίο είναι «ένα νεκρό χωριό όπυ ζουν μονάχα ψυχές, όπου όλα τα πρόσωπα είναι νεκρά….και καθώς πρόκειται για ένα χωριό όπου όλοι πέθαναν αμαρτωλοί, οι περισσότεροι επιστρέφουν. Κατοικούν και πάλι το χωριό, αλλά τώρα είναι ψυχές, δεν είναι ζωντανά πλάσματα». Πράγματι, το χωριό που βρίσκεται «πάνω στη χόβολη της γης, στο στόμα ακριβώς της Κόλασης» είναι ο πρωταγωνιστής, όπως συμβαίνει σε πολλά έργα όπου μια πόλη, ένα ερειπωμένο σπίτι που το βαραίνουν παλιές αμαρτίες, αποτελεί το κατ’ εξοχήν σκηνικό που πάνω του στήνεται ένα φασματικό έργο με πρωταγωνιστές σκιές, ήχους και λόγια από το παρελθόν, υπονοούμενα και μουρμουρητά (ο πρώτος τίτλος του βιβλίου του Ρούλφο), μυστικά και αμαρτίες. Είναι χαρακτηριστικός ο λόγος του Ρούλφο: «Ετούτο το χωριό είναι γεμάτο αντίλαλους. Μοιάζουνε φυλακισμένοι στις ρωγμές των τοίχων ή κάτω από τις πέτρες». Το σκηνικό που θυμίζει αρχαία τραγωδία αλλά τοποθετημένο στην ψυχή του μεξικάνικου πολιτισμού, ένας γιος που αναζητά κατόπιν εντολής  της μητέρας του τα ίχνη του πατέρα του, του Πέδρο Πάραμο, και φθάνει στο χωριό Κομάλα όπου οι νεκροί είναι πιο ζωντανοί από τους ζωντανούς και που αποκαλύπτονται πάθη και αμαρτίες ριζωμένες στο παρελθόν, οι οποίες αναζητούν την εξιλέωση μέσω του λόγου, διότι ακόμα και σαν φασματικές ψυχές «που τριγυρνούν ελεύθερες στους δρόμους», έχουν ανάγκη να μιλήσουν και να αποκαλύψουν τις αμαρτίες, τις δικές τους ή των άλλων, αλλά κι έτσι ακόμα, ακούγεται σαν συνοδεία ο ήχος του μουρμουρητού.

Η ισπανική έκδοση

Ένα τέτοιο μυθιστόρημα είναι δεκτικό πολλών ερμηνειών και γι’ αυτό μία ανάγνωση δεν είναι αρκετή. Υπάρχουν οπτικές που φωτίζονται διαφορετικά μετά από κάθε ανάγνωση, λεπτομέρειες που δεν προσέχτηκαν στην αρχή αλλά μόλις αποκαλυφθούν προσφέρουν περισσότερα κλειδιά για την κατανόηση του σκοτεινού έργου του Ρούλφο. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες δεν μπορούσε να κοιμηθεί προτού τελειώσει την δεύτερη ανάγνωση του «Πέδρο Πάραμο». Ήδη έχω μπει στην τρίτη σε διάστημα μιας εβδομάδας.