Δημήτριος Στανιλοάε: Η περί Θεού Ορθόδοξη Χριστιανική Διδασκαλία

Δ. Στανιλοάε: Η περί Θεού Ορθόδοξη Δογματική Διδασκαλία, εκδ. Αρμός 2011

Η συγγραφή μιας συστηματικής έκθεσης της δογματικής διδασκαλίας της ορθόδοξης εκκλησίας φθάνει στο απόγειο της τον 8ο αιώνα με την "Έκθεσις ακριβής της Ορθοδόξου πίστεως" του Ιωάννη Δαμασκηνού. Φυσικά δογματική διδασκαλία βρίσκει κανείς σε όλους τους Πατέρες της Εκκλησίας, ο καθένας όμως είχε να αντιμετωπίσει στην εποχή του διαφορετικά προβλήματα και προκλήσεις τόσο από το εσωτερικό της Εκκλησίας όσο και εκτός αυτής. Συστηματική όμως καταγραφή με διαχωρισμό των κεφαλαίων της πίστης επιχειρεί ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Στη σύγχρονη εποχή, δηλαδή μετά τη δημιουργία της ελλαδικής εκκλησιαστικής αυτοκεφαλίας, τα κριτήρια για την οριοθέτηση της ορθοδοξίας είχαν αρχίσει να θαμπώνουν και γι' αυτοί πολλοί διαπρεπείς εκκλησιαστικοί παράγοντες μίλησαν για τη "βαβυλώνια αιχμαλωσία" της ορθόδοξης θεολογίας. Σ' αυτό το κλίμα εντάσσεται η Δογματική που έγραψε ο Χρήστος Ανδρούτσος (έκδοση 1907), την οποία ένας δυτικός θεολόγος μπορεί με ακρίβεια να θαυμάσει, όχι όμως και ένας θεολόγος της ανατολικής του Χριστού Εκκλησίας. Ο σχολαστικισμός, ύψιστο δημιούργημα της λατινικής δύσης, γέμει τις σελίδες της. Η Δογματική του Παναγιώτη Τρεμπέλα (1952-53) διαφοροποιεί κάπως το κλίμα όσον αφορά την ένταση του σχολαστικισμού αφού η τρίτομη έκδοση είναι κατάφορτη με πατερικές παραπομπές αλλά υπάρχουν πολλά σημεία ακόμα, ας πούμε διανοητικής σύλληψης, που δεν θεωρούνται αμιγώς ορθόδοξα- για όλα αυτά έχουν μιλήσει και γράψει πολλές φορές και ο π. Μεταλληνός και ο Χρήστος Γιανναράς. Βέβαια θα μπορούσε να πει κανείς ότι την εποχή εκείνη, κυριαρχίας των παρεκκλησιαστικών οργανώσεων, αυτό μπορούσαν καλύτερο να κάνουν οι συγκεκριμένοι συγγραφείς. 

π. Δημήτριος Στανιλοάε

Η Δογματική του π. Ι. Ρωμανίδη άλλαξε εντελώς το κλίμα καθώς πλέον η έκθεση της πίστεως επέστρεψε στις πηγές της, δηλαδή στην πατερικότητα που σημαίνει κάθαρση, νίψη, φωτισμός. Στην ίδια παράδοση λοιπόν, αυτή της βιωμένης ορθοδοξίας, εντάσσεται και η Δογματική του κορυφαίου σύγχρονου θεολόγου της Εκκλησίας της Ρουμανίας π. Δημητρίου Στανιλοάε που δυστυχώς δεν υπάρχει ολόκληρη μεταφρασμένη στην ελληνική γλώσσα παρά μονάχα το εισαγωγικό μέρος "Ο Θεός, ο Κόσμος και ο Άνθρωπος" και το πρώτο μέρος με τίτλο "Η περί Θεού ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία". Κάθε συγγραφέας, ακόμα και εκκλησιαστικός που εκ των πραγμάτων κινείται μέσα σε συγκεκριμένα όρια που θέτει η παράδοση της Εκκλησίας, προσθέτει τη δική του προσωπική σφραγίδα και δεν είναι η σκέψη του μια μιμητική επανάληψη ιδεών των παλαιότερων. Ο π. Στανιλοάε επισημαίνει τα αποφατικά θεμέλια της ορθόδοξης θεογνωσίας (γι΄αυτό κάνει διαρκές αναφορές στον Άγιο Διονύσιο Αρεοπαγίτη και τον Άγιο Μάξιμο Ομολογητή), ωστόσο δεν αρνείται και την καταφατική θεολογία ερμηνεύοντας έτσι τον Αρεοπαγίτη: "Εάν όμως διαβάσουμε προσεκτικά τα έργα του, βλέπουμε ότι παντού συνδυάζει την αποφατική με την καταφατική γνώση, επειδή κι αυτός μιλάει για την πνευματική πρόοδο εκείνου που γνωρίζει τον Θεό". Στην αποφατική γνώση περί Θεού διακρίνει την τομή που χωρίζει ορθόδοξη και δυτική θεολογία λέγοντας πως "η αποφατική βίωση του θεού στη θεία Λειτουργία, στα μυστήρια, στις ακολουθίες , είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της Ορθοδοξία και υπερέχει από τη βίωση των δυτικών που είναι είτε λογική είτε συναισθηματική ή και τα δύο μαζί ταυτόχρονα". Την αλήθεια αυτή μπορούμε να τη διαπιστώσουμε μελετώντας είτε τα έργα του Θωμά Ακινάτη (λογική βίωση) είτε του Ιωάννη του Σταυρού και της Τερέζα της Άβιλα (συναισθηματική βίωση). Στις σελίδες που ακολουθούν αυτού του τόμου της Δογματικής του π. Δημητρίου, πολλές φορές η σκέψη του είναι καθαρά υπαρξιστική: θέτοντας ως σκοπό της ζωής την θέωση κατά χάρη, περιγράφει την ιστορία της αγάπης του τριαδικού Θεού προς τον άνθρωπο: "Ο όρος "Παντοκράτωρ" που προτιμάται στην Ανατολική Εκκλησία υπογραμμίζει ότι η παντοδυναμία του Θεού, σε σχέση με τον κόσμο, εξήλθε από την απροσδιόριστη κατάστασή της και ορίστηκε έναντι αυτού ως δύναμη, εκούσια και από αγάπη, στο επίπεδο αντοχής του κόσμου, υπέρ αυτού και όχι εναντίον του". Ο π. Δημήτριος Στανιλοάε δεν συνέθεσε τίποτα το περιττό μέσα στο περιεχόμενο της Δογματικής του.