Λιλίκα Νάκου: Παραστρατημένοι

Δημοσιευμένο το 1935 αλλά με την πλοκή του να διαδραματίζεται στην πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, το μυθιστόρημα της Λιλίκας Νάκου μένει στη μνήμη καθώς οι χαρακτήρες του, ιδιαίτερα οι γυναικείες μορφές, και σ' αυτό η Νάκου είναι μοναδική στο είδος της, είναι δοσμένες με ζωντάνια, αλλά και με επίκαιρο ενδιαφέρον για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο.

Η υπόθεση εξελίσσεται κυρίως στη Γενεύη, όπου καταφεύγουν εκεί η μητέρα Νίτσα Καστρή μαζί με τα δυό παιδιά της, την ονειροπόλα Αλεξάνδρα και τον προβληματικό Νίκο. Παιδιά διαφορετικών πατεράδων, η πρώτη του συζύγου της Καστρή, ο δεύτερος το αποτέλεσμα του θυελλώδους έρωτα της με τον εξάδελφο της Σωτήρη. Η μάνα Καστρή λοιπόν, ένας από τους πολλούς "παραστρατημένους" χαρακτήρες του βιβλίου, εγκαταλείπει την Ελλάδα προκειμένου, όπως πιστεύει, να βρεθεί κοντά στον αληθινό της έρωτα, τον εξάδελφο της Σωτήρη στη Γενεύη.

Λιλίκα Νάκου

Η Αλεξάνδρα όμως είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής του βιβλίου, μορφή που δεν ανήκει στους "παραστρατημένους" αλλά με βάση την λογική και ένα άδολο συναίσθημα προσπαθεί να σταθεί στον κόσμο, στην ξενιτιά, ανάμεσα σε χαρακτήρες που βολοδέρνουν από τα πάθη τους προκαλώντας χάος και καταστροφή. Δεν θα είναι υπερβολή, τουλάχιστον αυτή η αίσθηση μου δημιουργήθηκε, αν πω πως η Νάκου συνθέτει ένα μυθιστόρημα με καθαρά ντοστογεφσκικούς χαρακτήρες. Είναι τόσο έντονο αυτό το στοιχείο της αβυσαλλέας αμαρτίας σε ορισμένους απ' αυτούς, αλλά και τόσο ανυπόφορη,την ίδια στιγμή, η εκζήτηση της χάριτος και της λύτρωσης, που τρίβεις τα μάτια σου από έκπληξη διαβάζοντας ένα τόσο ολοκληρωμένο, βαθιά ψυχολογικό, ελληνικό μυθιστόρημα. Αν η "Κυρία Ντορεμί" είναι, ίσως, το γνωστότερο έργο της Νάκου, οι "Παραστρατημένοι" είναι το πιο ολοκληρωμένο.

Όπως σε κάθε έργο που μ' αρέσει, κάπου θα γίνεται αναφορά σε βιβλία η ανάγνωση των οποίων αλλάζει τον κόσμο. Η Αλεξάνδρα αισθάνεται ανία, αλλά ήταν τυχερή γιατί είχε έναν πατέρα που μπορεί να μην τον αγαπούσε η μητέρα της, εκείνος όμως αγαπούσε το διάβασμα. 

"Στο σπίτι ο πατέρας, φεύγοντας, είχε αφήσει ένα δωμάτιο γεμάτο βιβλία. Ήτανε, λέγαν μανιακός στο διάβασμα. Η μητέρα όμως αντιπαθούσε τα βιβλία. Πιάνανε σκόνη και τόπο άδικα.....Έξαφνα πίσω μου , ο αέρας άνοιξε βίαια την πόρτα της αποθήκης, που βρίσκονταν τα βιβλία. Έτσι από περιέργεια, μη έχοντας τίποτα καλύτερο να κάνω, μπήκα να δω πως ήταν εκεί μέσα. Δεμένα, άδετα, πολυτελείς εκδόσεις, φύρδην-μύγδην". 

Εκεί μέσα η Αλεξάνδρα ανακαλύπτει τους αληθινούς θησαυρούς της ζωής, τον Ρενάν, το Νίτσε, τον Τολστόϊ. Ήταν επόμενο λοιπόν να αρχίζει να βλέπει τον κόσμο διαφορετικά: "Ναι, είχα ανακαλύψει έναν μεγάλο κόσμο, τον κόσμο των βιβλίων. Κι ήμουν ακόμα σαν χαμένη ανάμεσα σ' αυτόν. Από τότε η ζωή μου άλλαξε ολότελα. Ένα πάθος με κυρίεψε, μια ξαφνική δίψα για μάθηση, μια περιέργεια, που σχεδόν με τυραννούσε, να μάθω όσο μπορούσα πιο πολλά".

Το βιβλίο της Νάκου φέρει την ονομασία "Παραστρατημένοι" διότι οι χαρακτήρες του λοξοδρομούν από την αλήθεια και την ανθρώπινη κατάσταση της καλοσύνης και της αγάπης, όχι γιατί είναι κακοί κατά βάθος αλλά γιατί οι συνθήκες της ζωής παραμορφώνουν την κρίση τους με συνέπεια να παρεκκλίνουν από την δυνατότητα κατανόησης του άλλου. Πέρα απ' αυτό, κανείς χαρακτήρας του βιβλίου δεν είναι μονοσήμαντος, δεν είναι μόνο αυτό ή εκείνο. Όλοι έχουν τις καλές και τις κακές τους στιγμές, υπάρχουν ακόμα και στους πιο αμαρτωλούς (ή παραστρατημένους με την ορολογία της Νάκου) στιγμές έκλαμψης και ανάνηψης που φωτίζουν , πρόσκαιρα όμως, τον ψυχικό τους κόσμο.

Από τη σειρά της ΕΡΤ "Παραστρατημένοι"

Ο έρωτας και η καλλιτεχνική δημιουργία, η αποστολή ενός ανθρώπου στον κόσμο, η αναζήτηση ενός τρόπου ζωής άξιου της ελληνικότητας στην ξενιτιά μιας ευρωπαϊκής χώρας με διαφορετική κουλτούρα, η μάχη με τα εθνικά στερεότυπα, ο στοχασμός για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο και η αναμέτρηση με τη σεξουαλικότητά της, η νοσταλγία της πατρίδας, είναι θέματα που απασχολούν την Νάκου στο βιβλίο της και τελικά επειδή η γραφή της είναι τόσο ζωντανή, μένουν ζωντανά κι αυτά μέσα μας. Από τους χαρακτήρες της Νάκου σ' αυτό το βιβλίο δεν μπορώ να μην ξεχωρίσω τον πρώην καλόγερο Κύριλλο, στην αρχή πίστευα πως θα ήταν μια καρικατούρα του Αλιόσα Καραμαζόβ, αλλά η Νάκου πιο τολμηρή, οδηγεί τον Κύριλλο στο έγκλημα- ίσως αν ζούσε ο Ντοστογιέφκσυ και συνέχιζε με την "Ιστορία του Μεγάλου Αμαρτωλού", να είχε παρόμοια κατάληξη ο Αλιόσα!

Σημείωσα μια ακόμα φράση από το βιβλίο, την λέει ο Κώστας Κιμωνίδης, ο δημοσιογράφος με τον οποίο η Αλεξάνδρα επιθυμεί μια κάποια ερωτική σχέση, αλλά μπερδεμένη κι αυτή καθώς είναι, φέρνει τον Κώστα στα όρια της απελπισίας , για να εκστομίσει αυτή την φοβερή κατηγορία: "Τέλος πάντων, αδύνατο να συνεννοηθεί κανείς με γυναίκα και πολύ περισσότερο με Ελληνίδα, με κορίτσι, με "παρθένον"! Η νοοτροπία της εποχής αποτυπωμένη σε μια φράση. Αν υπάρχει πρόοδος από τότε, οφείλεται και σε συγγραφείς σαν τη Λιλίκα Νάκου.