Αλεξάντερ Σολζενίτσιν: Μια ημέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς

Αλεξάντερ Σολζενίτσιν

Όταν πέθανε το 2008 ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, η κομματική φυλλάδα του Κ.Κ.Ε. ο "Ριζοσπάστης" έγραψε για τον θάνατό του αυτό το απίθανο κείμενο:
"Ενας από τους «σημαιοφόρους» της αντισοβιετικής και αντικομμουνιστικής «σταυροφορίας», ο Ρώσος συγγραφέας Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, πέθανε σε ηλικία 89 ετών.
Ηταν από εκείνους που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην ανατροπή του σοβιετικού συστήματος, περιγράφοντάς το στα λογοτεχνικά έργα του με τα πιο μελανά χρώματα, χωρίς να λυπηθεί να το περιβάλλει με ψέματα και υπερβολές, ακόμη κι από το οπλοστάσιο του Γκαίμπελς, για να το διαβάλει...Επιστρέφοντας, λίγο αργότερα (το 1994) στη Ρωσία, λίγα χρόνια μετά την ανατροπή του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος που τόσο μίσησε, είχε την τύχη να γευτεί τους «καρπούς» των αντικομμουνιστικών του προσπαθειών, που αποδείχτηκαν πολύ «πικροί» για τα δεκάδες εκατομμύρια των συμπολιτών του, που εξαιτίας της παλινόρθωσης του καπιταλισμού βρέθηκαν στα όρια της εξαθλίωσης, μέσα σε καθεστώς φτώχειας, ανεργίας, διεθνικών αιματοχυσιών, κατάργησης ιστορικών κοινωνικών κατακτήσεων, χειραγώγησης κάθε θεσμού από την ολιγαρχία του πλούτου.
Προς το τέλος της ζωής του προσπάθησε να αρθρώσει έναν κριτικό λόγο στην κατάσταση που επικρατεί στη Ρωσία σήμερα, αλλά από θέσεις οπισθοδρομικές και εθνικιστικές. Δεν μπόρεσε να υπερβεί το αντισοβιετικό και αντικομμουνιστικό του παρελθόν, όπως έκανε ένας άλλος πολύ γνωστός «αντιφρονούντας» αντισοβιετικός συγγραφέας και φιλόσοφος, ο Αλεξάντρ Ζινόβιεφ, που μετά την επιστροφή του στη Ρωσία, ζήτησε συγνώμη από το ρωσικό λαό για την προηγούμενη αντισοβιετική του δράση.
Ετσι και θα μείνει στην ιστορία! Σαν ένας από αυτούς που σημάδευαν τον κομμουνισμό και πέτυχαν τον ίδιο το ρωσικό λαό!"  
Βγαλμένο από τις καλύτερες παραδόσεις της σταλινικής εποχής, το παραπάνω κείμενο δικαιώνει την προσπάθεια που κατέβαλε ο Σολζενίτσιν να διαφωτίσει πρώτα τους συμπατριώτες του και ύστερα όλον τον κόσμο για τον ολοκληρωτισμό του σοβιετικού καθεστώτος και της οντολογικής απομείωσης του ανθρώπινου προσώπου στο όνομα δήθεν ανώτερων κοινωνικών ιδανικών, όπως ήταν το κομμουνιστικό καθεστώς που ρήμαξε τη Ρωσία και τον υπόλοιπο κόσμο όπου επιβλήθηκε. Τέτοια βιβλία σαν το "Μια ημέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς", το "Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ" ή οι Ϊστορίες από την Κολυμά", μορφή ευαγγελίου πρέπει να λάβουν και να διαβάζονται υποχρεωτικά ήδη από τα σχολικά χρόνια προκειμένου να διαλύουν κάθε μορφή ψευδαίσθησης την στιγμή που γεννιέται η πολιτική συνείδηση στο νέο άνθρωπο.

Έκδοση Signet Classics, μτφρ: Ralph Parker

Ο Σολζενίτσιν ανήκει στην κατηγορία εκείνων των ανθρώπων που έζησαν για να καταθέσουν μια μαρτυρία, τη μαρτυρία για τον σοβιετικό ολοκληρωτισμό, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης που μέσα τους φυλακιζόταν η ανθρωπιά, η αλήθεια και η αξιοπρέπεια. Συνελήφθη το 1945 και καταδικάστηκε σε στρατόπεδο αναγκαστικής εργασίας για 8 χρόνια με την κατηγορία πως έκαμε ένα επικριτικό σχόλιο στον πατερούλη Στάλιν. Αργότερα θα αποκατασταθεί όταν την ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης θα αναλάβει ο Νικήτα Χρουστσώφ και θ' αποκαλυφθεί σ' όλον τον κόσμο η εγκληματική πολιτική του Ιωσήφ Τζουγκασβίλι. Η κατάσταση αυτή θ' αλλάξει ξανά και με την απομάκρυνση του Χρουστσώφ από το τιμόνι της χώρας ο Σολζενίτσιν θα βρεθεί στο στόχαστρο των αρχών. Τον απομακρύνουν από την 'Ενωση Συγγραφέων, του κατάσχουν το αριστούργημα του "Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ" και το 1974 αναγκάζεται να φύγει από την ΕΣΣΔ, νωρίτερα όμως είχε προλάβει να βραβευτεί με το βραβείο νόμπελ λογοτεχνίας. Το 1994 που θα επιστρέψει ξανά πίσω στη Ρωσία θα βρει μια χώρα τελείως αλλαγμένη. Η Ρωσία είναι πια ελεύθερη από την κομμουνιστική τυραννία, αλλά ο Σολζενίτσιν έχει βρει έναν άλλο εχθρό τώρα, αυτόν που ενσαρκώνει η νέα ολιγαρχία που προέκυψε από τα συντρίμια του παλαιού καθεστώτος, ο αρπακτικός καπιταλισμός (ο οποίος δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με την μορφή εκείνη που γεννήθηκε στη Δύση) και το δυτικό life style που ξενίζει παραδοσιακά ήθη του ρώσικου πολιτσιμού. Γεννιέται έτσι ένας ιδιόμορφος εθνικισμός, όχι άγνωστος πάντως στη ρωσική πνευματική ζωή, και ένας αντιδυτικισμός που προσδιορίζουν την πολιτική σκέψη του Σολζενίτσιν ως τον θάνατό του. Η αλήθεια είναι πως ο Σολζενίτσιν έζησε μια ιδιότυπη εξορία, στο Βερμόντ των ΗΠΑ, και δεν συμμετείχε στην πνευματική ζωή της Αμερικής, δεν γνώρισε από μέσα την κοινωνία που ζούσε (δεν ήξερε καλά ούτε την αγγλική γλώσσα), και η αντίληψη του κόσμου που διαμόρφωσε δεν επηρεάστηκε από την πατρίδα που τον φιλοξένησε, παρέμεινε σε όλη του τη ζωή ένας Ρώσος, νοσταλγώντας την ιδέα της αγνής και αμόλυντης από ξένες επιδράσεις Ρωσίας.

Η ελληνική έκδοση, εκδ. Πάπυρος, μτφρ: Δ. Τριανταφυλλίδης

Το "Μια ημέρα στη ζωή του Ιβάν Ντενίσοβιτς" κυκλοφόρησε το 1962. Σαν λογοτεχνική μορφή το βιβλίο δεν έχει ενδιαφέρον, δεν εμπεριέχει την ποικιλία των χαρακτήρων και των εντάσεων ενός βιβλίου όπως το "Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων" του Ντοστογέφσκυ. Το κάτεργο του Σολζενίτσιν είναι μουντό, βαρύ, πεζό. Η πάλη για την καθημερινή επιβίωση του κεντρικού ήρωα Ιβάν Ντενίσοβιτς Σούκοβ διαποτίζει την ψυχή του αναγνώστη, αναλύεται και η παραμικρή λεπτομέρεια που σκαρφίζεται ο Ιβάν Ντενίσοβιτς για να επιβιώσει, πώς θα ξεγελάσει τους δεσμοφύλακες, πως θα φάει τα ελάχιστα ψίχουλα ψωμιού για να επιβιώσει. Δεν υπάρχουν μεταφυσικές πτήσεις, σκέψεις ή επαναστατικές ιδέες, προέχει η μέρα να περάσει δίχως προβλήματα, μια "ημέρα δίχως μαύρα σύννεφα, σχεδόν μια ευτυχισμένη μέρα": αυτός είναι ο στόχος του Ιβάν Ντενίσοβιτς στο σταλινικό γκούλαγκ. Όπως γράφει ο Σολζενίτσιν για τον ήρωά του, μιλώντας φυσικά για τις εμπειρίες που και ο ίδιος έζησε, "η ζωή στο στρατόπεδο συγκέντρωσης τον εξουθένωνε από το πρωινό ξύπνημα ως την ώρα του βραδινού ύπνου, δίχως ένα δευτερόλεπτο για ξένοιαστους στοχασμούς". Κι όμως, μέσα σ' αυτό το περιβάλλον μπορούν να αναπτυχθούν ανθρώπινες συντροφικές σχέσεις, ένα απλό κοίταγμα, μια χειρονομία, ένας απλός λόγος, ακόμα και η προσφορά ενός μπισκότου στον φυλακισμένο συνάνθρωπο, φανερώνουν πως η τεχνική της επιβίωσης και η διατήρηση της αξιοπρέπειας δεν νικήθηκαν από το καταπιεστικό καθεστώς. Ο Σολζενίτσιν έζησε και μαρτύρησε, και η μαρτυρία του "αληθής εστί".