Μ. Καραγάτσης: Νυχτερινή Ιστορία

Εκδόσεις Εστία (2007)

Πέντε διηγήματα περιλαμβάνει αυτή η συλλογή του Μ. Καραγάτση, ενός από τους δύο, κατά τη γνώμη μου, μεγαλύτερους μυθιστοριογράφους του 20ου αιώνα (ο άλλος είναι ο Τάσος Αθανασιάδης) που έγραψαν στην ελληνική γλώσσα. 

Η διαπίστωση μου είναι πως ο μυθιστοριογράφος Καραγάτσης είναι πιο ταλαντούχος από τον διηγηματογράφο, αν και σ' αυτά ακόμη τα διηγήματα υπάρχει η απαισιόδοξη έως μηδενιστική του φιλοσοφία που κυριαρχεί στο βασικό του έργο. 

Όμως δεν απογειώνεται όπως το κάνει στις μεγάλες του συνθέσεις, μοιάζουν στυφές, αλλά ίσως και να το επιθυμούσε έτσι. Κοινός τόπος όλων των διηγημάτων είναι το ανθρώπινο ανεκπλήρωτο που είτε θα έχει τη μορφή ερωτικής απογοήτευσης και προδοσίας, είτε καλλιτεχνικής απογοήτευσης, όπως το τελευταίο και σημαντικότερο διήγημα της συλλογής "Λειτουργία σε λα ύφεσις". Δεν περιμένεις εκπλήξεις ή τεχνάσματα στα έργα του Καραγάτση, αλλά αποτύπωση της ανθρώπινης σκληρότητας, σκληροκαρδίας και απελπισίας- σε όσο το δυνατό μεγαλύτερες δόσεις, τότε είναι ο αληθινός Καραγάτσης. 

Στο ομώνυμο διήγημα σπαράσσει η καρδιά για το πεθαμένο μωράκι, αλλά υπάρχει ένας τόνος αισιοδοξίας. Ποιός; Ο πρώιμος θάνατός του: "Όλοι κοίταξαν την ελάχιστη σάρκα. Το δύστυχο ανθρωπάκι που γλίτωσε απ' τους καημούς της ζωής, πριν προφτάση ν' ανασάνη τον αέρα αυτού του κόσμου". Το σκότωσε μια κακούργα μητέρα, καρπός ενός έρωτα παράνομου. Ο Καραγάτσης δείχνει να το συμπονά στηλιτεύοντας τα όσα βλέπει γύρω του: "του άξιζε λίγη ευωδιά στον άλλον κόσμο, αφού από αυτόν δεν γνώρισε παρά τη βρώμα της ανθρώπινης κοπριάς, που έγινε σάβανό του". Δυνατές καραγατσικές εκφράσεις.

Στη "Ρεστία", το πιο αδύναμο κομμάτι του βιβλίου, ένας φημισμένος ψυχίατρος αναπολεί την ηδονική ζωή της νιότης του, αλλά μια νεαρή ύπαρξη τον αναστατώνει με την παρουσία της γιατί του θυμίζει κάποια αποτυχημένη σχέση του.

Στο διήγημα "Οργή" υπάρχει το ερωτικό τρίγωνο του γερο-ναυάρχου με την Λίνα, μητέρα εν ενεργεία αξιωματικού ο οποίος εμπλέκεται σε ένα θαλάσσιο δυστύχημα. Η κορύφωση του δράματος επιφυλάσσει μια δυσάρεστη έκπληξη στον ναύαρχο που καίγεται από το ερωτικό πάθος, ένας ανεκπλήρωτος έρωτας που καταλήγει σε τραγωδία. Είναι οι συνθήκες για ακόμη μια φορά που οδηγούν τα πράγματα στα άκρα και το ζωικό πάθος μένει άσβηστο.

Το "Από τη ζωή του Μιχάλη Ρούση", ένα διήγημα αφιερωμένο στον Άγγελο Τερζάκη, περιγράφονται εικόνες από τη ζωή του υιού Μιχάλη Ρούση που μεγαλώνει με ερωτήματα γύρω από την θέση του στον κόσμο- αδύναμο δομικά κι αυτό, δεν πείθει για την προσπάθεια του Μιχάλη "να οργανώσει σε θρησκεία την πρόκληση του ατόμου ενάντια στο παν". Αυτή ήταν η φιλοδοξία του συγγραφέα αλλά ήθελε περισσότερη δουλειά από μέρους του για να πείσει.

Ανώτερο όλων δομικά και με συγκινητικές κορυφώσεις το τελευταίο διήγημα του βιβλίου "Λειτουργία σε λα ύφεσις", όπου αναλύεται όχι μόνο ο πόνος και ο τόκος της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά και οι σχέσεις πατέρα-υιού με αφορμή την τέχνη και τη δημιουργία. Το διφορούμενο τέλος, η στιγμή που ο πατέρας παραδίδει την ψυχή του ακούγοντας κάποια μελωδία από το πιάνο (τη δική του μουσική, τη μουσική κάποιου άλλου;) είναι από τις ευτυχέστερες στιγμές του Καραγάτση σ' αυτή τη σειρά των διηγημάτων που μας αφήνει να μαντέψουμε και να ονειρευτούμε.