Αντρές Νέουμαν: Ταξιδιώτης του αιώνα

Η αγγλική έκδοση του El viajero del siglo μτφρ Nick Caistor, Lorenza Garcia

 "Φαντασιώνομαι για άγνωστα μέρη, καινούργια πρόσωπα, ξένες γλώσσες". (σ.192)

Σύμφωνα με τον Ρομπέρτο Μπολάνιο, "η λογοτεχνία του 21ου αιώνα θα ανήκει στο Νέουμαν και σε μερικούς άλλους εξ αίματος αδελφούς του". Δεδομένου ότι ο Μπολάνιο απεβίωσε το 2003 και ο "Ταξιδιώτης του αιώνα" κυκλοφόρησε σε πρώτη έκδοση στα ισπανικά το 2009, μας κάνει να πιστεύουμε πως ο συγγραφέας του 2666 είχε προφητικές ικανότητες και μάλιστα αυτές επιβεβαιώνονται. Σίγουρα ο Μπολάνιο πρόλαβε να διαβάσει όσα έργα είχε δημοσιεύσει έως τότε ο Νέουμαν, δηλαδή τα μυθιστορήματα Bariloche, La vida en las ventanas και Una vez Argentina, ίσως και κάποιες ποιητικές του συλλογές. Ο διορατικός Αχιλλέας Κυριακίδης 

είναι ο πρώτος μεταφραστής του Νέουμαν στα ελληνικά,

"Κατά Μόνας", μτφρ. Αχ. Κυριακίδης

μεταφράζοντας το "Hablar Solos" που κυκλοφόρησε το 2012 στις εκδόσεις Opera. Ας ελπίσουμε να ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα, κυρίως το βιβλίο του "El viajero del siglo" που στα αγγλικά μεταφράστηκε ως "Traveller of the Century" από τις εξαιρετικές λονδρέζικες εκδόσεις Pushkin.

O Αντρές Νέουμαν

Η ιστορία του βιβλίου διαδραματίζεται στη Γερμανία του 19ου αιώνα, στα χρόνια λίγο μετά το τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα στην φανταστική πόλη Βάντερνμπουργκ (λογοπαίγνιο με το γερμανικό ρήμα wandern=περιπλανιέμαι) που τοποθετείται κάπου μεταξύ Σαξωνίας και Πρωσίας. Κεντρικός χαρακτήρας ο Χανς, ένας περιπλανώμενος νέος που εγκαθίσταται στην πόλη αυτή ερχόμενος από το Βερολίνο, βρίσκοντας στέγη στο πανδοχείο του Χερ Τσάϊτ (Zeit=χρόνος). Στην πόλη αυτή θα συναναστραφεί με κατοίκους που προέρχονται είτε από άλλες χώρες, είτε είναι φορείς διαφορετικών ιδεών και κοσμοαντιλήψεων για την πολιτική, την τέχνη, την φιλοσοφία. Όπως εξηγεί ο Χανς στον οργανοπαίκτη, έναν γέρο άνδρα της πόλης με τον οποίο θα συνδεθεί φιλικά, "ήταν ένα είδος ταξιδιώτη ο οποίος μετακινούνταν από τόπο σε τόπο, σταματώντας σε άγνωστους προορισμούς προκειμένου να ανακαλύψει τι είδους ήταν, έπειτα έφευγε μόλις άρχιζε να βαριέται αισθανόμενος την ανάγκη να ταξιδέψει ξανά ή ανακαλύπτοντας κάτι καλύτερο να κάνει κάπου αλλού". Ο Χανς σ' αυτήν την πόλη θα περάσει το χρόνο του ανακαλύπτοντας πράγματα για τους κατοίκους συζητώντας με τους επιφανέστερους αυτών στο σαλόνι της νεαρής όμορφης και καλλιεργημένης Σόφι Γκότλιμπ, θυγατέρας του δημοτικού συμβούλου της πόλης Χερ Γκότλιμπ. Εκεί, σ΄αυτό το ανοικτό σαλόνι, θα συζητηθούν επίκαιρα όσο και διαχρονικά θέματα με πάθος ανάμεσα στους συνομιλητές που συνήθως δεν καταλήγουν πουθενά μέχρι να ανοίξει ένα καινούργιο θέμα. Ωστόσο είναι φανερό πως ο Χανς είναι φορέας κοσμοπολίτικων, αντιεθνικιστικών ιδεών και αυτό τον φέρνει σε αντιπαράθεση με τους υπόλοιπους γερμανούς συνομιλητές του, όχι όμως και τον ισπανό Άλβαρο ο οποίος, με μια φράση κλειδί στο βιβλίο, του λέει πως "είναι αδύνατο να βρεθεί το σημείο της ύπαρξης του Βάντερνμπουργκ σε οποιοδήποτε χάρτη, γιατί αλλάζει τοποθεσίες διαρκώς". Μια πόλη που μετακινείται διαρκώς στο χάρτη, πρέπει να έχει πάντως κάποιες σταθερές, και ο Χανς βρίσκει αυτές τις σταθερές στη γλώσσα: "Δεν νομίζω πως είναι οι χώρες που μας καθοδηγούν, νομίζω πως μετακινούμαστε εξαιτίας των ανθρώπων, και αυτοί μπορεί να προέρχονται από οποιοδήποτε μέρος. Μετακινούμαστε στο χώρο εξαιτίας των γλωσσών που μαθαίνουμε, ή εξαιτίας των αναμνήσεων. Αλλά τι θα σήμαινε πως και οι αναμνήσεις μετακινούνται επίσης; Τι σημαίνει πως οι αναμνήσεις σου προέρχονται από διαφορετικές εποχές και τόπους; Ποιές είναι οι αληθινά δικές σου;". Μια πόλη που αλλάζει σύνορα, μια χώρα που αλλάζει σύνορα, όπως έχει γίνει τόσες φορές στην ευρωπαϊκή ιστορία, αυτοκρατορίες που πέφτουν και διαλύονται, "και το μόνο για το οποίο είμαστε βέβαιοι είναι οι ζωές μας, τις οποίες μπορούμε να ζήσουμε οπουδήποτε".

 Πέρα από αναζητήσεις αυτές, ή στο κέντρο αυτών, βρίσκεται η ερωτική σχέση που αναπτύσσει ο Χανς με τη Σόφι. Εδώ κατά τη γνώμη μου βρίσκονται ορισμένες από τις ωραιότερες ερωτικές σκηνές που έχω διαβάσει αλλά δεν θα ήθελα να τις μεταφράσω από τα αγγλικά γιατί θα χαθεί η μαγεία της μετάφρασης κατ' ευθείαν από τα ισπανικά. Θα ήταν προσβλητικό άλλωστε για την ίδια την ιστορία του Χανς και της Σόφι καθώς η ερωτική τους σχέση διαπλέκεται με προβλήματα γλώσσας και μετάφρασης (εξαιρετικό εύρημα του Νέουμαν), είναι ακριβώς η αφορμή και η αιτία τα μεταφραστικά και λεξικογραφικά προβλήματα που φέρνουν κοντά τους δύο νέους, δουλεύουν μαζί σ' ένα δωμάτιο γεμάτο βιβλία, λεξικά, σημειώσεις, κάνουν παθιασμένο έρωτα, συζητούν στο διάλειμμα της ερωτικής τους επαφής: "κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ωρών που περνούσαν μόνοι τους τρεις φορές τη βδομάδα, ο Χανς και η Σόφι εναλλάσονταν ανάμεσα στα βιβλία και το κρεβάρι, το κραβάτι και τα βιβλία, εξερευνώντας με λέξεις ο ένας τον άλλον και διαβάζοντας ο ένας το σώμα του άλλου". Φαντασμαγορία λέξεων και σωμάτων; η αποθέωση της λογοτεχνίας και της τέχνης του έρωτα, με αναφορές σε σημαντικά ζητήματα που προκύπτουν από τις μεταφραστικές δυνατότητες του λογοτεχνικού έργου στο πλαίσιο της κατάργησης των φραγμών της γλώσσας, ταξιδιώτης του αιώνα λοιπόν ανάμεσα σε διαφορετικούς τόπους, δηλαδή ανάμεσα σε διαφορετικές γλώσσες και λογοτεχνίες. Το βιβλίο εμπεριέχει πολλούς μεγάλους και μικρούς θησαυρούς και ο προσεχτικός αναγνώστης δεν θα βαρεθεί να σημειώνει σ' αυτό. Η μεγάλη αλήθεια αναφέρεται προς το τέλος του κειμένου, σε μια ανταλλαγή ερωτικών επιστολών ανάμεσα στο Χανς και τη Σόφι: "είμαι πεπεισμένος πως οι άνθρωποι που μένουν σ' έναν τόπο είναι περισσότερο νοσταλγικοί από τους ανθρώπους που ταξιδεύουν......πακετάροντας μια βαλίτσα δεν σημαίνει πως συνειδητοποιείς περισσότερο τις αλλαγές, μάλλον αναγκάζεσαι να αναβάλλεις το παρελθόν, και αντιλαμβάνεσαι το παρόν αναφερόμενος στο άμεσο". Η βαλίτσα που είχε μαζί του ο Χανς στο Βάντερνμπουργκ περιείχε βιβλία, λεξικά, σημειώσεις: το ταξίδι ανάμεσα σε διαφορετικές γλώσσες και λογοτεχνίες γκρεμίζει τα σύνορα όχι μόνο τα γλωσσικά μέσω της μετάφρασης, αλλά και τα πραγματικά που θέτουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, κυρίως εκείνοι που δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ και παρέμειναν προσκολλημένοι σ' έναν τόπο νοσταλγώντας κάποιο ένδοξο παρελθόν. Αρκετά διδακτικό και για σήμερα, για την κατάσταση που βιώνει η σύγχρονη Ελλάδα με την αναβίωση διαφόρων κωμικοτραγικών μορφών ενθολαϊκισμού. Τελειώνοντας την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου δεν μποροώ να μην σκεφθώ πόσο μεγάλος, τελικά, ήταν ο Ρομπέρτο Μπολάνιο γι' αυτό που προέβλεψε για τον συνταξιδιώτη του στην ισπανική γλώσσα Αντρές Νέουμαν.