C.S.Lewis: Η τακτική του διαβόλου (The Screwtape Letters)

Ο C.S.Lewis είναι περισσότερο γνωστός για το γεμάτο συμβολισμούς έργο παιδικής λογοτεχνίας "Το Χρονικό της Νάρνια", αλλά είναι εξίσου σημαντικός χριστιανός απολογητής, ένα είδους εκλαϊκευτή θεολόγου των αληθειών της χριστιανικής πίστης και του ευαγγελίου, και μ' αυτήν του την ιδιότητα εξακολουθεί και σήμερα να διαβάζεται και να έχει επηρεάσει αρκετούς διαπρεπείς ακαδημαϊκούς θεολόγους όπως λ.χ. τον N.T.Wright.

Το βιβλίο του "The Screwtape Letters" που αποδόθηκε στα ελληνικά "Η τακτική του διαβόλου" αποτελείται από μια σειρά επιστολών τις οποίες απευθύνει ο πρεσβύτερος διάβολος Screwtape στον νεώτερο διάβολο Wormwood, τον οποίο και συμβουλεύει με ποιόν τρόπο θα διαβάλλει τον άνθρωπο (τον "ασθενή" όπως αναφέρει) που βρίσκεται υπό την επήρεια του. Ο διάβολος, γνωρίζουμε από την χριστιανική παράδοση, είναι ο καλύτερος θεολόγος, αυτός που γνωρίζει τις Γραφές καλύτερα από τον οποιονδήποτε πιστό και λόγω της γνώσης αυτής μπορεί με μαεστρία να χρησιμοποιεί κάθε μεθόδευση, που εκ πρώτης όψεως να μοιάζει θεάρεστη και χριστιανική, προκειμένου να απομακρύνει τον άνθρωπο από τον "Εχθρό", που στην ορολογία του Screwtape είναι ο Θεός.

Οι επιστολές του βιβλίου είναι γραμμένες με άφθονο χιούμορ, ο διάβολος Screwtape καθίσταται συμπαθής στον αναγνώστη αφενός λόγω της αφέλειας του να προσπαθεί να καθοδηγεί τον νεαρότερο διάβολο, και να μην τα καταφέρνει εξαιτίας της ανημπόριας του τελευταίου και να στεναχωριέται και να προσπαθεί εκ νέου να βρει διάφορες μεθοδεύσεις μέσα από τα λόγια της Γραφής, την ανθρώπινη ψυχολογία (αληθινός μαιτρ σ' αυτό το σημείο), την εκμετάλλευση κάθε μικρού πάθους, οποιασδήποτε δικαιολογίας που δύναται ο άνθρωπος να εκφέρει για να τον κάμει υποχείριο του.

Κ.Σ.Λιούις

Ένας έμπειρος πνευματικός θα αναγνώριζε στους λόγους του Screwtape πολλές από τις διαπιστώσεις που περιγράφουν οι ασκητές και πνευματικοί γέροντες της ερήμου κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων πειρασμών καθώς και τις εκλογικεύσεις που θα χρησιμοποιεί στους αιώνες ο άνθρωπος για να απομακρύνεται από την παρουσία του Θεού. Ο Screwtape, ως διάβολος που  θήτευσε στον θρόνο του Θεού, γνωρίζει "από πρώτο χέρι" το τι συμβαίνει. Έτσι λοιπόν, στη δεύτερη επιστολή διαβάζουμε: "Ένας από τους μεγαλύτερους συμμάχους μας στο παρόν είναι η ίδια η Εκκλησία". Σε άλλη επιστολή, ο διάβολος σαν μέγιστος θεολόγος ομολογεί πως "όταν ο άνθρωπος προσεύχεται, υπάρχει ο κίνδυνος της άμεσης δράσης Εκείνου". Έχει ενδιαφέρον δηλαδή πως διαβάζοντας για την τακτική του διαβόλου στην ουσία διαβάζουμε για το πως πρέπει να οπλιστούμε ενάντια σ' αυτές τις τακτικές και μεθοδείες! Κάθε επιστολή του Screwtape λειτουργεί ως σχόλιο στην Παράδοση της Εκκλησίας και του αγώνα των πιστών: "Η ίδια η Εκκλησία, βέβαια, είναι γερά οχυρωμένη και δεν έχουμε ακόμα κατορθώσει να αποδώσουμε σ' αυτήν καθ' ολοκληρίαν τα χαρακτηριστικά μιας φράξιας. Ωστόσο, επιμέρους φράξιες στους κόλπους της έχουν συχνά επιφέρει εξαίσια αποτελέσματα, από τις παρατάξεις του Παύλου και του Απωλλού στην Κόρινθο έως τις παρατάξεις της Υψηλής και της Χαμηλής Εκκλησίας στην Αγγλία". Άριστος εκκλησιολόγος λοιπόν ο Scretape, και όχι μόνο βέβαια. Διαβάζοντας λοιπόν τις επιστολές, ακόμα και αν δεν γνωρίζαμε τίποτα για το σχέδιο του Θεού για τον άνθρωπο, ακόμα και αν μέναμε στην άγνοια για το τι θέλει ο Θεός από μας, θα το μαθαίναμε και θα λαμβάναμε τα κατάλληλα μέτρα, μέσα από τα λόγια του ίδιου του διαβόλου, για να προφυλαχθούμε. Όποιος διαβάζει γεροντικά, λόγια ασκητών πατέρων, νηπτικά κείμενα, σίγουρα θα αναγνωρίσει στον C.S.Lewis, τον υποδειγματικό εκλαϊκευτή αυτών των διδασκαλιών σε μια άλλη παράδοση από την ορθόδοξη, διανθισμένα φυσικά με το αγγλικό φλέγμα το οποίο ο διάβολος Screwtape δεν ξεχνά!

Το βιβλίο τελειώνει με μια συμπληρωματική πρόποση που κάνει ο Screwtape προς το ετήσιο δείπνο του  Εκπαιδευτικού Κολλεγίου των Πειραστών που απευθύνεται σε νεαρούς διαβόλους. Αυτό είναι και το πιο πολιτικό από τα κείμενα της συλλογής του βιβλίου. Εδώ ο διάβολος επισημαίνει πως ο Θεός χρησιμοποίησε τις επαναστάσεις του 18ου αιώνα, τη γαλλική και την αμερικανική, προκειμένου να της φέρει στα μέτρα του χρησιμοποιώντας την τακτική του "χριστιανικού σοσιαλισμού", αλλά ο διάβολος σχεδίασε την αντεπίθεση του σε δύο μέτωπα: στο πρώτο, ανέσυρε το βαθύ μίσος προς την προσωπική ελευθερία που κρυβόταν πίσω από τον αγώνα για απελευθέρωση σ' αυτές τις μεγάλες επαναστάσεις. Εδώ συγκαταλέγει τον Ρουσσώ και τον Χέγκελ ως συνδιαμορφωτές αυτής της διαβολικής ατζέντας. Η επινόηση του κομμουνισμού και του ναζισμού είναι έργο του διαβόλου κατά της ατομικής ελευθερίας που ήρθε μέσω του Χέγκελ. Το άλλο μέτωπο ήταν προς την έννοια της Δημοκρατίας, στην οποία ο διάβολος, μέσω του αισθήματος του φθόνου προς ότι είναι πνευματικά ανώτερο, εισήγαγε την πρακτική της ισοπέδωσης. Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό το κομμάτι καθώς μπορεί να διαβαστεί και ως απάντηση στην τακτική της ισοπέδωσης του πρώην Υπουργού Παιδείας Αρ. Μπαλτά όσον αφορά το ζήτημα της αριστείας. Ο Screwtape πανηγυρίζει γιατί μέσω της τακτικής του αυτής, της ισοπέδωσης της έννοιας της δημοκρατίας έτσι ώστε δημοκρατικό να θεωρείται το ίδιο, το ίσο και το ισοδύναμο, χάθηκε η ανθρώπινη αριστεία στην ηθική, την κοινωνική και την πνευματική διάσταση. Πόσο πιο επίκαιρα στην Ελλάδα του σήμερα ακούγονται τα λόγια αυτά: "Η βασική αρχή της νέας εκπαιδευτικής πολιτικής είναι πως οι βλάκες και οι τεμπέληδες δεν πρέπει να αισθάνονται κατώτεροι απέναντι στους ευφυείς και μελετηρούς μαθητές. Αυτό θα ήταν "αντιδημοκρατικό". Αυτές οι διαφορές ανάμεσα στους μαθητές- διότι είναι εμφανώς και απόλυτα ατομικές διαφορές- πρέπει να μεταμφιεστούν". Και για να γίνει αυτό, για να επέλθει η πνευματική ισοπέδωση και οι πραγματικά άξιοι μαθητές να μείνουν πίσω στο όνομα κάποιας δημοκρατικής αρχής (η διαστροφή βέβαια της δημοκρατικής αρχής την οποία επινοεί ο διάβολος για να προωθήσει την επίθεση του στον Θεό), είναι να υπάρχει κρατική παιδεία: "όλα τα κίνητρα για τη μάθηση και όλες οι ποινές για όσους δεν μαθαίνουν θα χαθούν". Στο ίδιο σημείο ο διάβολος Screwtape προβαίνει και σε μια κοινωνιολογική παρατήρηση που κι αυτή έχει την αξία της σήμερα, καθώς διαπιστώνει πως όλα αυτά τα μέτρα συμβάλλουν στην εξαφάνιση της Μεσαίας Τάξης, της τάξης εκείνης από την οποία, όπως λέει, προήλθαν όλοι οι σημαντικοί θεολόγοι, ποιητές, επιστήμονες, φυσικοί κλπ. Μέσω δηλαδή της κρατικοποίησης της παιδείας, που σημαίνει ισοπέδωση των αρχών της μάθησης, επέρχεται το δεινό αποτέλεσμα για όλη την κοινωνία, της απίσχνασης της μεσαίας τάξης, "και αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι πως η "δημοκρατία" με τη διαβολική έννοια του όρου ("είμαι τόσο καλός όσο και συ", "είμαστε ένα", "όλοι μαζί το ίδιο") είναι το πιο περίτεχνο εργαλείο που θα μπορούσαμε να έχουμε για να ξεριζώσουμε τις πολιτικές δημοκρατίες από προσώπου γης".

Μάθαμε τις μεθοδείες του διαβόλου και μέσα από το έργο του C.S.Lewis. Θα τον αφήσουμε κιόλας να κάνει ότι θέλει;