Λιλίκα Νάκου: Η κυρία Ντορεμί

Γράφτηκε το 1955 αλλά διαβάζεται μονορούφι ακόμα και σήμερα. Γοητευτικό, διασκεδαστικό, σε πολλές στιγμές πικρό αλλά βαθιά αληθινό, το βιβλίο "Η Κυρία Ντορεμί" της εξαίρετης Λιλίκας Νάκου διατηρεί μια άφθαρτη δροσιά επειδή αυτά που περιγράφει διατηρούν την ισχύ και την επικαιρότητά τους ακόμα και σήμερα.

Σαφώς στηρίζεται σε αυτοβιογραφικές παρατηρήσεις της συγγραφέως καθώς και κείνη όπως η ηρωίδα της Κατερίνα Μακρή βρέθηκε από το Παρίσι στο Ρέθυμνο προκειμένου να διδάξει σε μια γυμνασιακή τάξη γαλλικά και μουσική. Με άλλα λόγια βρέθηκε από τον παράδεισο του πολιτισμού στην κόλαση της σχολικής τάξης αρρένων μιας περιοχής της Κρήτης προσπαθώντας να διδάξει στα παιδιά των μπουρτζόβλαχων κρητικών ανώτερες μορφές πολιτισμού όπως γαλλικά και μουσική! Επειδή δεν συμπαθώ ούτως ή άλλως τους Κρήτες, αυτό το βιβλίο το απόλαυσα, αλλά πόσο πικρή γεύση αφήνει στο στόμα επειδή κάποια πράγματα δεν έχουν αλλάξει από τότε, όχι φυσικά μονάχα για την Κρήτη η οποία  λόγω του τουρισμού, αλλά και της γενικότερης τραμπουκικής νοοτροπίας των κατοίκων της, εκχυδαϊστηκε η φυσιογνωμία της ακόμα περισσότερο, αλλά για μεγάλο τμήμα της ελληνικής επαρχίας η οποία συμπεριφέρεται όπως περιέγραφε το 1955 η Λιλίκα Νάκου. 

'Εβγαλαν έναν Βενιζέλο και νομίζουν πως κάτι έγιναν, λέει η Μακρή απελπισμένη για τους Κρήτες και έχει δίκιο. Τα ήθη και τα έθιμα που φέρει στην καρδιά και την ψυχή της η νέα καθηγήτρια των γαλλικών και της μουσικής που φθάνει για βιοποριστικούς λόγους στο Ρέθυμνο για να εργαστεί ως εκπαιδευτικός σε γυμνάσιο αρρένων δεν ταιριάζουν, είναι εντελώς ασύμβατα με τον τρόπο ζωής των απαίδευτων Κρητικών. 

Η Λιλίκα Νάκου είναι αδυσώπητη και δεν χαρίζεται καθόλου στον ματσό χαρακτήρα της ψευτομαγκιάς των Κρητικών η οποία κρύβει την έλλειψη ευγένειας του χαρακτήρα τους και την αγραμματοσύνη τους. Σ' αυτό, έρχεται να προστεθεί και η σαπίλα που χαρακτηρίζει τη ζωή στην ελληνική επαρχία, επίκαιρη σε μεγάλα γεωγραφικά τμήματα ακόμα και στις μέρες μας, όπου επειδή οι κάτοικοι δεν έχουν με τι να ασχοληθούν, γλωσσοτρώνε ο ένας τον άλλο, ειδικά οι γυναίκες: "Η πιο εύκολη διασκέδαση γι' αυτές είναι να σχολιάζουν τον άλλο που περνά κάτω απ' τα παράθυρά τους".  

Λιλίκα Νάκου

Αλλά και οι γενικότερες παρατηρήσεις της Νάκου είναι επίκαιρες και διαχρονικές. Δεν πάσχει από ξενομανία, εκφράζει την πραγματικότητα όπως την βίωσε και η ίδια σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς και δυστυχώς είναι εξαιρετικά σύγχρονες παρατηρήσεις: "Στη Γαλλία, μου λέγανε κάποτε, οι άνθρωποι είναι γενικά ομιλητικοί, κοινωνικοί, πιάνουν εύκολα κουβέντα στο δρόμο. Αυτό δείχνει πως έχουν μια παλιά παράδοση πολιτισμού. Εμείς εδώ είμαστε επιφυλακτικοί, διστακτικοί. Φοβόμαστε λες ο ένας τον άλλο. Μα αυτό έχει το λόγο του: Μην ξεχνάτε τα τετρακόσια χρόνια της σκλαβιάς". Αλλά μέχρι πότε θα καταφεύγουμε σ' αυτό το επιχείρημα της τουρκοκρατίας για να δικαιολογούμε την ξιπασιά μας;

Η Κυρία Ντορεμί είναι μια δυστυχισμένη ψυχή επειδή εκεί που βρέθηκε δεν μπορεί να ζήσει πολιτισμένα και καλλιεργημένα. Εντούτοις και δω υπάρχουν κάποιες μικρές ρωγμές απ' όπου μπαίνει λίγο φως πολιτισμού και ανθρωπιάς, αλλά αυτό έρχεται από ανθρώπους που δεν έχουν να κάνουν με την Κρήτη όσο με άλλους που βρέθηκαν στο χώρο από διαφορετικούς πολιτισμούς και περιβάλλοντα όπως η αγγλίδα Σάλλυ, η ο Επιθεωρητής στα Χανιά ο οποίος όμως κι αυτός ήταν σπουδαγμένος στο Παρίσι και δεν κουβαλά τη χωριατιά των υπόλοιπων Κρητικών. Αλλά αν ο κόσμος των μεγάλων καταδικάζει την Κυρία Ντορεμί γι' αυτό που είναι και φαίνεται, ο κόσμος των παιδιών, η μόνη τελικά ελπίδα, σώζει την τιμή του νησιού ξεπροβοδίζοντας την Κυρία Ντορεμί στο λιμάνι, όταν αυτή φεύγει πια λυτρωμένη από την κρητική της περιπέτεια, φωνάζωντας ευτυχισμένα ρυθμικά το παρατσούκλι της "Ντο-Ρε-Μι", μια μακρινή απόηχος των παιδιών που ζητωκραύγαζαν τον Αλιόσα Καραμαζόβ στο τέλος των "Αδελφών Καραμαζόβ" , μια πρώιμη ανάσταση.

Όσο και να σουλουπώθηκε η Κρήτη, όσα χρήματα και αν έπιασε στο χέρι της λόγω της τουριστικής ανάπτυξης, δεν άλλαξε εσωτερικά. Παρέμεινε τόπος άξεστος, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής επαρχίας. Εκεί όμως τα μεγέθη είναι μεγαλύτερα λόγω και της απομόνωσης του νησιού από την υπόλοιπη χώρα. Η διαφορά ψυχικού κλίματος, όπου και να βρίσκεται κανείς, βιώνεται ως μοναξιά και δυστυχία, όσες φιλότιμες προσπάθειες και να κάνει η Κυρία Ντορεμί "μακριά από την Ευρώπη, χαμένη σ' ένα νησί που βρίσκεται ανάμεσα στην Αφρική και στην Ευρώπη, γιομάτο σκοτάδι και προλήψεις". 

Η αναζήτηση της νεοελληνικής ταυτότητας, με όρους μάλιστα εναντίωσης προς τον ευρωπαϊκό πολιτισμό (τον Λατινικό και τον Προτεσταντικό), οφείλει να μην  παύει να αναδεικνύει, όπως ακριβώς κάνει η Λιλίκα Νάκου, και τις άξεστες πλευρές, τις καταχθόνιες όψεις του ντόπιου πνεύματος, ή καλύτερα της έλλειψης πνεύματος και καλλιέργειας που διατηρούν αιχμαλωτισμένο τον τόπο στην αυτοαναφορική ιδιοτροπία του, και την καυχησιά του μπροστά στον καθρέφτη της ιδιοπροσωπίας του μηδενός του. 

Μπροστά σ' αυτήν την κατάσταση, είναι καλύτερα, όπως έκανε στο τέλος η Κυρία Ντορεμί, να πάρουμε το καράβι και να φύγουμε.