Ιγκόρ Αντρέεφ, Λεονίντ Λεσένκο: Δοκίμια Ρωσικής Ιστορίας

Έκδοση "Εν Πλω" (Δεκέμβριος 2015)

Οι εκδόσεις "Εν Πλω", ο καλύτερος εκδοτικός οίκος σήμερα που εκδίδει θεολογικά κείμενα, μας χάρισε άλλη μια προσεγμένη έκδοση, τούτη τη φορά μια συλλογή δοκιμίων γραμμένα από Ρώσους ειδικούς ιστορικούς γύρω από την ρωσική ιστορία, από την αρχαιότητα μέχρι τον 21ο αιώνα.

Σπανίζουν τα καλά βιβλία για την ιστορία της Ρωσίας στα Ελληνικά, αν και πριν λίγα χρόνια είχε εκδοθεί "Ο χορός της Νατάσας" του Orlando Figes, που έβλεπε τη Ρωσία μέσω της πολιτιστικής της ιδιαιτερότητας. Παραμένουν δυστυχώς αμετάφραστα ακόμα τα έργα του James Billington, του πιο συνθετικού και οξυδερκή ερευνητή της ρωσικής ψυχής.

Το βιβλίο των Αντρέεφ και Λεσένκο μπορεί να χρησιμεύσει σαν ένας εναρκτήριος κατατοπιστικός οδηγός για τις σημαντικές περιόδους της ρωσικής ιστορίας και σαν έναυσμα για συστηματικότερη μελέτη. Δεν απουσιάζει καμιά ιστορική περίοδος από το βιβλίο και τα υποκεφάλαια του, απουσιάζουν όμως βιβλιογραφικές ενδείξεις και έτσι ο αναγνώστης  μένει μόνο με την τοποθέτηση των δύο αυτών συγγραφέων. Αυτό αποτελεί σημαντική έλλειψη ακόκα και για ένα εκλαϊκευτικό εγχειρίδιο ιστορίας, να μην έχει δηλαδή κάποια υποτυπώδη έστω βιβλιογραφία στις γνωστές ευρωπαϊκές γλώσσες.  Επίσης, αν και το κείμενο δεν παρουσίαζε ερμηνευτικά προβλήματα θεωρώ πως η μετάφραση ήθελε ένα δεύτερο κοίταγμα- η δομή των φράσεων διακρίνεται από μια προχειρότητα εκφραστική, το κείμενο δεν υποτάσσεται στις ανάγκες του γραπτού λόγου αλλά ακολουθεί μια χαλαρή προτίμηση του προφορικού λόγου. 

Η ιστορία της Ρωσίας θέλγει τους Έλληνες γιατί σ' αυτήν αισθάνονται ότι βρίσκουν έναν συγγενή πνευματικά λαό ο οποίος με το αχανές μέγεθός της χώρας του και τα επιτεύγματά του, στον τομέα του πολιτισμού και της επιστήμης κυρίως, προκαλεί δέος και θαυμασμό. Προκαλεί ωστόσο και τον φόβο καθώς διαπιστώνει πως η πορεία της Ρωσίας στην ιστορία δεν ήταν μια πορεία προς τον εκδημοκρατικισμό και τη φιλελευθεροποίηση, αλλά μια διακρής ταλάντωση ανάμεσα σε διαφορετικές μορφές δεσποτείας.

Δυστυχώς ο θαυμασμός του ελληνικού λαού δεν παραμένει μόνο στα πνευματικά επιτεύγματα των Ρώσων αλλά επεκτείνεται και στην πολιτική αντίληψη που εμπνέει την ρώσικη ψυχή την οποία δεν μπορείς να χαρακτηρίσεις δημοκρατική, ανεκτική ή φιλελεύθερη. Η σκοτεινή αυτή όψη της ρώσικης ιδιοσυγκρασίας αναλύεται μέσα από την ιστορική διαδρομή που επιχειρούν οι Αντρέεφ και Λεσένκο, αναδεικνύοντας τους σταθμούς-ορόσημα και επισημαίνοντας τις μεγάλες μορφές που συνέβαλαν στην διαμόρφωση της Ρωσίας ως μεγάλου έθνους. Χαρακτηριστικό βέβαια γνώρισμα της ρωσικής ιστορίας, από τη στιγμή που απαλλάσσεται από τον μογγολικό ζυγό, είναι η διαρκής αμηχανία έναντι της Δύσης.

Είναι η μορφή του Μεγάλου Πέτρου βέβαια εκείνη που οριστικά στρέφει τη Ρωσία προς τη Δύση και τον δυτικό πολιτισμό, αλλά τούτη η στροφή δεν ολοκληρώθηκε ποτέ καθώς παρέμειναν στην ρώσικη κατανόηση του κόσμου στοιχεία από τον ασιατικό δεσποτισμό, μέχρι την ερμηνεία του μαρξισμού και τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας. Η μίμηση της Δύσης δεν υπήρξε για τους Ρώσους προϊόν εσωτερικής επεξεργασίας αλλά μια εκ των άνω πολιτική επιλογή από την οποία απουσιάζουν συστατικά γνωρίσματα του αξιακού πολιτισμού της Δύσης. Ο αυθεντικός Ρώσος δεν είναι δυτικότροπος, και σ' αυτό αναμφισβήτητα παίζει ρόλο και η ρώσικη ορθοδοξία η οποία "βαραίνεται" με μεγαλύτερη δόση μυστικισμού απ' ότι η ελληνική.

Ένα βιβλίο λοιπόν που με αδρές γραμμές μας προσφέρει το περίγραμμα της ρώσικης διαδρομής μέσα στο χρόνο και, τουλάχιστον, δημιουργεί πόθο για πληρέστερη γνώση της  ιστορίας της μεγάλης χώρας του Βορρά.