Η Αυτοβιογραφία του Βενιαμίν Φραγκλίνου

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ήταν εκτός από άνθρωπος της πολιτικής δράσης, και άνθρωπος των βιβλίων. Το βασικό γεγονός ξεκινά από πολύ νωρίς στη ζωή του, δεν θυμάται από πότε: ξεκίνησε από νωρίς το διάβασμα με συνέπεια το χαρακτηριστικό αυτό να προκαλεί καλή εντύπωση σε όσους τον γνώριζαν. Το περιβάλλον στο οποίο γεννήθηκε έπαιξε καίριο ρόλο. Αναφέρεται εγκωμιαστικά στο πρόσωπο του πατέρα του, ο οποίος ήταν άνθρωπος με υγιή κατανόηση και στέρεη κρίση που ενδιαφερόταν για την πνευματική και ηθική πρόοδο των παιδιών του- σ' αυτό το περιβάλλον, λοιπόν, ο μικρός Βενιαμίν έμαθε να μην υπολογίζει τα ασήμαντα και τετριμμένα της καθημερινότητας, να μην τον νοιάζει (ή και να μη θυμάται) το τι είχε φάει στο τραπέζι του δείπνου μόλις την προηγούμενη ημέρα.

Είχε πάρει από μικρός τον σωστό δρόμο: "Από παιδί αγαπούσα το διάβασμα, και όλο το χαρτζιλίκι που έπεφτε στα χέρια μου πήγαινε στην αγορά βιβλίων". Ο Δρόμος του Προσκυνητή του Μπάνυαν, βιβλία θεολογικής γραμματείας, Πλούταρχος, όλα τα καλά και τα κλασικά. "Συχνά ξενυχτούσα στο δωμάτιο μου διαβάζοντας όλη την νύχτα, όταν είχα δανειστεί το βιβλίο το απόγευμα και έπρεπε να επιστραφεί νωρίς το πρωί, ειδάλλως θα το θεωρούσαν πως είχε χαθεί ή θα το αναζητούσαν". Δανειζόταν βιβλία για διάβασμα από το σωματείο των μαθητευόμενων βιβλιοπωλών, και έτσι αρχίνισε το ταξίδι του στη γνώση. Επειδή ασχολήθηκε με την τυπογραφία και ήλθε σε επαφή με ανθρώπους του σιναφιού αυτού, διαρκώς επανέρχεται στο θέμα των γνωριμιών με ανθρώπους του βιβλίου ή αναφέροντας κάποια αναγνωστική του συνήθεια. Δεν αφήνει καιρό να πάει χαμένος Διάβασμα τη νύχτα μετά τη δουλειά, ή ακόμα και πριν τη δουλειά νωρίς το πρωί. Η τακτική αυτή μου θυμίζει τον εαυτό μου πριν πολλά χρόνια όταν ξυπνούσα πολύ νωρίς, προτού πάω στα πρωινά μαθήματα του Πανεπιστημίου, προκειμένου να διαβάσω, κάτι σαν αναγνωστικό πρωινό. Την ίδια συνήθεια, φυσικά, διατηρώ ακόμα και σήμερα. Οι πρωινές ώρες (5-7π.μ) όπου όλοι κοιμούνται ακόμη, προσφέρονται για σοβαρό και συστηματικό διάβασμα.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος υπήρξε πολύ λιτός άνθρωπος στις συνήθειες του, δείγμα της πουριτανικής ανατροφής του. Όπου πήγαινε για δουλειά ή για να συναντήσει σημαντικές προσωπικότητες της εποχής έπεφτε πάνω σε ανθρώπους που διάβαζαν πολύ ή είχαν μεγάλες και πλούσιες βιβλιοθήκες. "Όταν εγκαταστάθηκα στη Μικρή Βρετανία, έκαμα τη γνωριμία με κάποιον βιβλιοπώλη Ουίλκοξ, το μαγαζί του οποίου ήταν στη διπλανή πόρτα.Είχε μια απέραντη συλλογή από μεταχειρισμένα βιβλία. Οι κινητές βιβλιοθήκες δεν είχαν την εποχή εκείνη αναπτυχθεί. Συμφωνήσαμε, όμως, σε λογικούς όρους, τους οποίους έχω τώρα λησμονήσει, πως θα μπορούσα να παίρνω, διαβάζω και να επιστρέφω οποιοδήποτε από τα βιβλία του. Αυτό το εξέλαβα ως μεγάλο πλεονέκτημα και του έκαμα όσο μεγαλύτερη χρήση μπορούσα". Η ζωή του Φραγκλίνου ήταν μια δια βίου σπουδή, μια συνεχόμενη εκπαίδευση.  Τα παρακάτω λόγια ας εντυπωθούν καλά μέσα μας, ειδικά σε καιρούς αναγνωστικής ανομβρίας: "Το διάβασμα ήταν η μοναδική μου ψυχαγωγία που επέτρεπα στον εαυτό μου. Δεν σπαταλούσα το χρόνο μου στις ταβέρνες, τα παιχνίδια ή στις τρελίτσες οποιουδήποτε είδους". Πόσο χαρακτηριστικά απόλυτα, πόσο σοβαρά είχε πάρει την αποστολή του και πόσο διαφέρει από πολλούς δήθεν διανοούμενους και ανθρώπους του βιβλίου (δήθεν και πάλι) που τριγυρνούν από ταβέρνα σε μπαρ, μεθάνε και διασκορπίζουν την ουσία τους δήθεν για να πιστέψουν πως έτσι καλλιεργούν κάποια κοινωνικότητα ή ανάγκη για παρέα. Η στάση του Βενιαμίν Φραγκλίνου ας είναι οδηγός.

Με πολύ απλά λόγια περιγράφει την αμφισβήτηση των παραδοσιακών θρησκευτικών αντιλήψεων: "Δεν είχα πατήσει καλά καλά τα 15 μου χρόνια όταν, αμφιβάλλοντας κατά σειρά διάφορα σημεία που τα έβρισκα αμφισβητούμενα στα διάφορα βιβλία που διάβαζα άρχισα να αμφιβάλλω για την ίδια την Αποκάλυψη.....έτσι κατέληξα να γίνω Ντεϊστής". Η αμφισβήτηση, λοιπόν, της παραδοσιακής θρησκείας και θεολογίας για τον Φραγκλίνο προήλθε μέσα από τα βιβλία. Αναζητούσε βασικούς όρους που πίστευε πως αυτοί δεν μπορούσαν να βρεθούν στην θρησκεία της χριστιανικής αποκάλυψης, δηλαδή την Αλήθεια, την Ειλικρίνεια και την Ακεραιότητα. Η λογική αυτή θρησκεία που πιστεύει ο Φραγκλίνος είναι φυσικά η προσαρμογή της υπερφυσικής αποκάλυψης στα μέτρα του ορθού λόγου. Το "Πιστεύω" του, όπως το αναπτύσσει στην επιστολή προς τον Έζρα Στάιλς (Μάρτιος 1790) δεν είναι το χριστιανικό Σύμβολο της Νικαίας-Κωνσταντινούπολης του 4ου αιώνα, αλλά σ' έναν Θεό δημιουργό του σύμπαντος (απουσιάζει η λέξη "Πατέρας"), ενώ τον Ιησού Χριστό τον θεωρεί ως τον εισηγητή του καλύτερου συστήματος ηθικής και θρησκείας που έχει γνωρίσει ο κόσμος μας- ενώ, φυσικά, εκφράζει αμφιβολίες για τη θειότητα του, κάτι φυσικά άλλωστε για έναν πιστό ντεϊστή. Είναι όμως ειλικρινής: Δεν μελέτησε ποτέ τα σχετικά γύρω από την θεϊκή Του φύση, και προσπαθεί να μην δογματίζει επ' αυτού, ενώ θεωρεί πως η πίστη στην θεότητα του Ιησού δεν είναι βλαβερό πράγμα, για όποιον την ασπάζεται, αν αυτή η πίστη έχει αγαθές συνέπειες. Ο Φραγκλίνος όπως φαίνεται δεν πιστεύει στον προσωπικό Θεό της Αγίας Τριάδας, όμως ως πολιτικό πρόσωπο προσπαθεί να διατηρεί μια ισορροπία ανάμεσα στις ποικίλες θρησκευτικές ομολογίες που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται ραγδαία στην Αμερική εκείνη την εποχή, και να μην προωθεί το προβάδισμα κάποιας σέκτας εις βάρος της άλλης, γι' αυτό και παρακαλεί τον αποδέκτη της επιστολής αυτής να μην εκθέσει τις απόψεις του αυτές σε δημόσια κριτική θέα καθώς προσπαθούσε, όπως γράφει, να είναι αμερόληπτος προς όλες. Υπ' αυτή την έννοια και αγνοώντας τις προσωπικές του πεποιθήσεις, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος είναι ο κατ΄εξοχήν σύγχρονος αδογμάτιστος και μη φανατικός άνθρωπος, πραγματικός statesman, που σέβεται τις διαφορετικές θρησκευτικές παραδοχές και προσφέρει τα μέσα για την ανάπτυξη της θρησκευτικής λατρείας στα μέλη κάθε πίστης. Είναι η φωτεινή πλευρά αυτή της Αμερικής, ωστόσο δείχνει και τα όρια της εκκοσμίκευσης σ' αυτή τη μεγάλη χώρα καθώς η ιστορική συνέχεια αποτέλεσε πεδίο πάλης των αρχών της κατά γράμμα ερμηνείας της Βίβλου με την επιστήμη και την τεχνική πρόοδο. Το σημείο ισορροπίας υπήρξε, και συνεχίζει να είναι, αρκετά δύσκολο καθώς λόγοι ισχύος επιβάλλουν την διαρκή αναμέτρηση αυτών των αντιλήψεων. Ο Φραγκλίνος προσφέρει μια οδό για το ξεπέρασμα αυτής της πόλωσης.

Το εκδοτικό γεγονός του 2015

Έστω με καθυστέρηση κάποιων δεκαετιών,  (πρώτη έκδοση 1919) μεταφράστηκε επιτέλους στα ελληνικά το έργο που επηρέασε όσο κανένα μια ολόκληρη γενιά ευρωπαίων στοχαστών στον 20ο αιώνα. Είναι το εκδοτικό γεγονός της χρονιάς η έκδοση από τον "Άρτο Ζωής" του  βιβλίου του διαλεκτικού θεολόγου Karl Barth "Η Προς Ρωμαίους Επιστολή", σε μετάφραση Γιώργου Βλαντή. Αν ένα βιβλίο και μόνο οφείλει να διαβαστεί μέσα στο έτος, είναι αυτό εδώ.

Karl Barth

Επικήδειος Λόγος για τον Ααρών Εδουάρδο Κίμελ εκφωνηθείς από τον πατέρα του π. Αλβίνιο Κίμελ

Ο π. Αλβίνιος Κίμελ

Ο Αλβίνιος Κίμελ είναι ο συγγραφέας του blog Eclectic Orthodoxy. Πρόκειται για μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου και ιερέα που διακονεί σε μια εκκλησία της Αμερικής, στο χώρο της Ορθοδοξίας που ακολουθεί το δυτικό τελετουργικό. Είναι ένα σπάνιο φαινόμενο αυτό, μια ιδιαιτερότητα του εκκλησιαστικού βίου που πάντως δεν βρίσκεται σε κοινωνία με τον Πάπα Ρώμης αλλά με τις κανονικές ορθόδοξες δικαιοδοσίες. Ο π. Κίμελ προέρχεται από τον αγγλικανισμό και τον ρωμαιοκαθολικισμό, ωστόσο πλέον δεν ιερουργεί καθώς φροντίζει την άρρωστη σύζυγο του. Στις 15 Ιουνίου 2012 ο π. Κίμελ έχασε τον υιό του Ααρών λόγω της αυτοκτονίας του δεύτερου. Η απώλεια αυτή τον συγκλόνισε συθέμελα, δεν έχασε όμως την πίστη του. Η παρακάτω ομιλία εκφωνήθηκε από τον ίδιο τον π. Κίμελ στην εξόδιο ακολουθία του υιού του. Ο π. Κίμελ δεν χάνει την πίστη του γιατί ελπίζει στον Θεό και στο σχέδιο Του για τον κόσμο. Η άποψη του π. Κίμελ, όπως αυτή φαίνεται στο κείμενο, είναι της αποκατάστασης των πάντων. Μια άποψη η οποία δεν βρίσκει συνοδική αποδοχή στο χώρο της Ορθοδοξίας. Ωστόσο η περίπτωση του π. Κίμελ αξίζει να μελετηθεί γιατί αποτελεί ένα ταπεινό παράδειγμα. Ο Κύριος, φυσικά, έχει τον τελευταίο λόγο κρίσης.

Εις το Όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αμήν.

Εισαγωγή

Ποτέ μου δεν είχα σκεφθεί τη δυνατότητα πως θα βρισκόμουν σ' αυτήν εδώ τη στιγμή, να κηρύττω στην κηδεία ενός από τα παιδιά μου.

Βρίσκομαι εδώ σήμερα όχι για να προσφέρω εγκώμιο στον υιό μου Ααρών. Θα υπάρξουν άλλες ευκαιρίες για τέτοιου είδους εγκώμια, καθώς αναζητούμε όλοι μας να ανακαλύψουμε γιατρειά για την απώλεια μας, για να κατανοήσουμε την τραγική απόφαση του Ααρών να τερματήσει τη ζωή του.

Ο σκοπός μου, μάλλον, είναι να προσφέρω ένα επιχείρημα. Ο Ααρών ήταν ένας ευφυής άνθρωπος. Αγαπούσε μια άρτια επιχειρηματολογία, την οποία κέρδιζε. Ο Ααρών και εγώ δεν συζητούσαμε συχνά για τον Θεό. Κάποια στιγμή κατά τα γυμνασιακά του χρόνια στράφηκε προς τον επιστημονικό υλισμό από τον οποίο δεν μετακινήθηκε. Δεν υπήρξε ένας φανατικός άθεος καθώς παραδεχόταν πως ήταν δυνατό, αν και απίθανο, να υπάρχει ο Θεός. Ωστόσο δεν μπορούσε, δεν επρόκειτο, να υιοθετήσει την χριστιανική κοσμοεικόνα. Πάντως για χάρη της οικογένειας, έλεγε πάντα την προσευχή μαζί μας κατά την ώρα του δείπνου.

Δεν είμαι φιλόσοφος. Δεν υπήρχε κάποιο επιχείρημα που υποστήριζα και ο Ααρών να μην το κονιορτοποιήσει μέσα σε πέντε δευτερόλεπτα. Στέκομαι ενώπιον σας ως ιερέας της Εκκλησίας για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Κυρίως όμως στέκομαι ενώπιον σας ως ένας πενθών πατέρας, ο οποίος είναι τελείως συντετριμμένος από τον θάνατο αυτού του αγαπημένου υιού του.

Ο θάνατος του Ααρών υπήρξε ένα τραυματικό και διαφωτιστικό γεγονός για μένα. Αντιλαμβάνομαι εντονότερα και καθαρότερο από ότι πρωτύτερα την πραγματικότητα. Στέκομαι ενώπιον σας, επομένως, είτε ως ένας τρελός ή .....ένας προφήτης του Παντοδύναμου Θεού. Δεν μπορώ να κρίνω. Εσείς πρέπει να γίνετε οι κριτές μου. Ο Θεός βεβαιότατα θα είναι ο κριτής μου.

Μηδενισμός

Ο Ααρών δεν πίστευε στον Θεό. Δεν πίστευε στην υπερβατική πραγματικότητα. Δεν πίστευε σε μια ζωή πέραν του τάφου. Η ζωή δεν έχει κάποιο απόλυτο νόημα ή σημασία. Μετά τον θάνατο, υπάρχει μόνο το μηδέν.

Στο δωμάτιο του Ααρών βρήκα το παλιό μου αντίτυπο των διηγημάτων του Έρνεστ Χεμινγουέι. Δεν γνωρίζω πότε το δανείστηκε. Ίσως διάβασε το διήγημα "Ένα καθαρό, καλοφωτισμένο μέρος". Στο διήγημα αυτό διαβάζουμε την προσευχή του μηδενισμού:

Μηδέν ἡμῶν,ὁ ἐν τοῖς μηδέν,μηδέν τὸ ὄνομά σου, μηδέν ἡ βασιλεία σου,

μηδέν τὸ θέλημά σου, ὡς ἐν μηδέν καὶ ἐπὶ του μηδενός.

Το μηδέν ἡμῶν τὸ μηδέν δὸς ἡμῖν σήμερον, καὶ μηδέν ἡμῖν τὰ μηδέν ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς μηδέν τοῖς μηδέν ἡμῶν, καὶ μὴ μηδέν ἡμᾶς εἰς μηδέν ,ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ μηδενός.

Τότε Μηδέν. Χαίρε τίποτα πλήρης τίποτα, τίποτα είναι προς σε.

Πρόκειται για μια ανελέητα ζοφερή, απέλπιδα άποψη. Η απελπισία είναι η μόνη της κατάληξη.

Ο Ααρών ήταν ένας άνθρωπος που ζούσε σε έναν βαθύ εσωτερικό πόνο. Είχε καταλήξει στο συμπέρασμα πως τίποτα σ' αυτόν τον κόσμο, ούτε η ιατρική, ούτε η ψυχιατρική, ούτε η σταδιοδρομία ούτε ακόμη η αγάπη για την οικογένεια του μπορούσαν να τον γλυτώσουν από την απελπισία και τη ματαιότητα οι οποίες τον είχαν κατακυριεύσει και αφήσει παράλυτο. Και έτσι έπραξε αυτό που έμοιαζε σ' αυτόν ως η λογική επιλογή.

Μια λογική επιλογή....αν, και μονάχα αν, η κοσμοεικόνα του Ααρών είναι αληθινή. Αν ο Ααρών έχει δίκιο, τότε πράγματι ανακουφίστηκε από τα πάθη του, ανακούφιση στο τίποτα, ανακούφιση στο μηδέν, μηδέν, μηδέν. Εμείς που μείναμε πίσω οφείλουμε τώρα να υποφέρουμε τις συνέπειες της απόφασης του Ααρών- όμως, τουλάχιστον αυτός έχει ειρηνεύσει.....αν ο Ααρών έχει δίκιο.

Η εναλλακτική των χριστιανών

Υπάρχει όμως εναλλακτική. Ας σκεφθούμε την πιθανότητα να υπάρχει πράγματι ένας θείος Δημιουργός, μια υπερβατική θεότητα άπειρης αγάπης η οποία έφερε τον κόσμο στο Είναι εκ του μηδενός. Ας σκεφθούμε τη δυνατότητα πως αυτός ο Δημιουργός έπλασε "κατ' εικόνα" δική Του τους ανθρώπους με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να βρίσκουμε την απόλυτη ευτυχία στην κοινωνία μαζί Του. Ας σκεφθούμε τη δυνατότητα πως αυτός ο Θεός έχει όντως εισέλθει στην κτίση Του, παίρνοντας πάνω Του τα όρια της ανθρωπότητας, συμπεριλαμβανομένου του πάθους και του θανάτου, ακριβώς με σκοπό να μας ανυψώσει στον Εαυτό Του και μας συσσωματώσει στην θεϊκή ζωή Του. Ας σκεφθούμε την δυνατότητα πως υπέρ υμών αυτός ο Θεός είχε έναν βάναυσο και φρικαλέο θάνατο στον Γολγοθά και ανέστη στην άφθαρτη ζωή την Κυριακή του Πάσχα, καταστρέφοντας δια παντός την εξουσία του θανάτου, διανοίγοντας την ιστορία στην υπόσχεση ενός καινού ουρανού και μιας καινής γης, ένα μέλλον όπου "δεν θα υπάρχει πια θάνατος, ούτε λύπη ή στεναγμός, ούτε  πια άλλος πόνος: διότι όλα τα προγενέστερα έχουν πλέον περάσει".

Ο Θεός είναι αγάπη,διότι αιωνίως είναι ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Ο κόσμος δια της αγάπης εφάνη, και στην αγάπη θα ολοκληρωθεί. Με τα λόγια του Αγίου Ισαάκ του Σύρου:

Ο Θεός με την αγάπη έφερε στην ύπαρξη τον κόσμο. Με την αγάπη του τον κατευθύνει κατά τη διάρκεια της προσωρινής ύπαρξής του. Με την αγάπη θα τον μετασχηματίσει θαυμαστά, και με την αγάπη ο κόσμος θα συμπεριληφθεί στο μέγα μυστήριο Εκείνου που ποίησε τα πάντα.

Ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό. Ίσως ακούγεται σαν κάποιο παραδοσιακό παραμύθι. Όμως κατάματα αντιμετωπίζει τις αντιρρήσεις που εξέφραζε ο Ααρών. Η ζωή δεν είναι το τίποτα. Η ζωή δεν στερείται νοήματος. Ο Θεός είναι αγαθός και επιθυμεί μονάχα το δικό μας αγαθό. Ο Θεός είναι αγάπη και η αγάπη του θα θριαμβεύσει. Υπάρχει επομένως ανόθευτη ελπίδα για απελευθέρωση, θεραπεία, μεταμόρφωση, αναγέννηση τόσο σ' αυτόν εδώ τον κόσμο όσο και στη μέλλουσα βασιλεία.

Αυτή είναι η χριστιανική πίστη στην οποία ανατράφηκε ο Ααρών που όμως την βρήκε ως μη πειστική. Η κοσμοεικόνα του εμπειρισμού που κυριαρχεί στην κουλτούρα μας, θεωρεί πως η χριστιανική κοσμοεικόνα εναντιώνεται στην λογική, και ολόκληρος ο κόσμος κατά συνέπεια υποφέρει από την απελπισία του μηδενισμού.

Δεν μπορώ, δεν συναινώ με τον αγνωστικισμό του Ααρών και την παραίτηση στην απελπισία. Γνωρίζω κάτι από το σκοτάδι που κατέλαβε την καρδιά του Ααρών. Αυτή όμως η τραγωδία ενδυνάμωσε την πίστη μου, και προσεύχομαι να φέρει και σε σας το ίδιο αποτέλεσμα.

Ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία είναι ο "Ασημένιος Θρόνος" από το "Χρονικό της Νάρνια" του Κ.Σ. Λιούις.
Τα παιδιά μαζί με τον Λασπομούρμουρο αιχμαλωτίζονται από την Κυρία με το Πράσινο Πέπλο και οδηγούνται στο υποκόσμιο βασίλειο της.

Αφού εξαπολύει εναντίον τους ένα ξόρκι  προσπαθώντας να τους πείσει πως αυτός ο περίφοβος υπόκοσμος είναι ο πραγματικός κόσμος, και όλα όσα θυμούνται από τη Νάρνια και τον αληθινό κόσμο δεν είναι παρά ένα όνειρο. Όμως ο Λασπομούρμουρος ανθίσταται, αρνείται να την πιστέψει. Αρνείται τη δυσπιστία έναντι της Νάρνια, αρνείται να μην πιστέψει στον δίκαιο βασιλιά της Νάρνια, το τρανό λέοντα Ασλάν:

Ας θεωρήσουμε πως μονάχα ονειρευτήκαμε, ή επινοήσαμε, όλα τούτα τα πράγματα: τα δέντρα, τη χλόη, τον ήλιο, το φεγγάρι, τα άστρα και τον ίδιο τον Ασλάν. Ας υποθέσουμε πως έτσι είναι τα πράγματα. Τότε το μόνο που μπορώ να πω είναι πως, σ' αυτήν την περίπτωση, τα επινοημένα πράγματα φαίνεται πως είναι πιο σημαντικά από τα αληθινά. Ας υποθέσουμε πως αυτή η κατάμαυρη γούβα που είναι το βασίλειο σου είναι ο μοναδικός κόσμος. Λοιπόν, μου δίνει την εντύπωση πως είναι εξαιρετικά ισχνό. Και αυτό είναι ανέκδοτο, αν το καλοσκεφθείς. Είμαστε απλώς μωρά που φτιάχνουν ένα παιχνίδι, αν εσύ έχεις δίκιο. Όμως  τέσσερα μωρά που παίζουν ένα παιχνίδι μπορούν να φτιάξουν έναν ολόκληρο παιχνιδόκοσμο που κάνει τον αληθινό σου κόσμο να μοιάζει ρηχός. Γι' αυτόν τον λόγο θα σταθώ δίπλα στον παιχνιδόκοσμο. Είμαι με το μέρος του Ασλάν, ακόμα και αν δεν υπάρχει κανένας Ασλάν να ηγηθεί. Θα συνεχίσω να ζω σαν κάτοικος της Νάρνια, ακόμα και αν δεν υπάρχει καμιά Νάρνια.

Η χριστιανική αντίληψη της πραγματικότητας είναι τόσο περισσότερο πραγματική, ομορφότερη, γοητευτικότερη, και βαθιά πιο αληθινή από οποιαδήποτε αντίληψη της πραγματικότητας που προσφέρει ο σύγχρονος πολιτισμός και  η επιστημονική κοσμοεικόνα.

Εδώ λοιπόν βρίσκεται η πρώτη μου απάντηση στον υιό μου:

"Ααρών, δεν γνωρίζω αν είχες διατηρήσει την πίστη σου στον Χριστό θα ήταν πιο ανεκτός ο πόνος σου. Θα σου είχε, όμως, δώσει βάση να ελπίζεις, για την υπερφυσική εκείνη ελπίδα που ο κόσμος δεν μπορεί να δώσει".

Η ελπίδα του Ααρών

Τώρα όμως ποιά ελπίδα έχει ο ο υιός μου; Είναι νεκρός. Πέθανε ως άπιστος. Ο θάνατός του ήταν αυτοκτονία. Αυτή είναι η σκληρή, τρομερή αλήθεια. Ο Ααρών δεν θα ήθελε να ελαχιστοποιήσουμε την τραχύτητα όλων αυτών των δεδομένων. Τα παλιά χρόνια, κάποιοι ιεροκήρυκες θα τον θεωρούσαν καταδικασμένο στην απώλεια. Είναι βέβαιο πως δεν θα κηδευόταν χριστιανικά. Σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα πράγματα για την κατάθλιψη και τις ψυχικές ασθένειες. Γνωρίζουμε πως η κατάθλιψη φαλκιδεύει και περιορίζει την υπαρξιακή μας ελευθερία. Ο Ααρών δεν αυτοκτόνησε εκφέροντας βλασφημίες. Η αυτοκτονία του δεν ήταν η κορύφωση ενός εκφαυλισμένου βίου. Ήταν μια διέξοδος από έναν κόσμο που δεν μπορούσε να θεραπεύσει την ασθένεια του πνεύματος του και να τον ανακουφίσει από απ' αυτό το ανείπωτο μαρτύριο. Ο Ααρών σάλταρε προς τον θάνατο του διότι είχε απολέσει κάθε ελπίδα, διότι η απελπισία είχε κατακυριεύσει την ύπαρξη του. Αυτό πιστεύω πως είναι η αλήθεια, και έτσι γνωρίζω πως ο Θεός θα είναι ελεήμων.

Αλλά ακόμα κι έτσι, επιθυμώ να προσθέσω και κάτι ακόμα. Ο αιώνιος Πατέρας δεν θα είναι ελεήμων μόνο απέναντι στον Ααρών μου, αλλά είναι βέβαιο πως θα θεραπεύσει την καρδιά του, θα τον γλυτώσει από τα δεσμά του σκότους και θα τον αναστήσει στην ένδοξη ζωή εν Χριστώ Ιησού, τον αιώνιο Υιό, μετά της Υπερευλογημένης Παρθένου Μαρίας και όλων των αγίων. Ο Ααρών θα γνωρίσει την χαρά και την ευλογία της βασιλείας του Θεού.

Παρά την αυτοκτονική δυσπιστία του, δεν θα αφεθεί ο Ααρών να έχει την τελευταία λέξη. Ο αναστημένος Χριστός διαφυλάττει για εκείνον την τελευταία λέξη, μια λέξη απόλυτου θριάμβου της αγάπης και της χάριτος. Μέσω της εσώτερης κλήσης του Αγίου Πνεύματος, ο Ααρών θα διανοίξει την καρδιά του στο έλεος και την αγάπη του Θεού. Θα επιτρέψει να τον πλημμυρίσει ο Πατήρ με το άγιο φως του και να τον ελευθερώσει από κάθε απελπισία. Θα αφήσει τον Σωτήρα να επιδέσει τις πληγές του και να συγχωρήσει τις αμαρτίες του. Ο επώδυνος εξαγνισμός ίσως είναι αναγκαίος- δεν είναι εύκολο πράγμα η παραίτηση από το ίδιον θέλημα. Δεν είναι εύκολο πράγμα η μετάνοια από τις αμαρτίες του καθενός, αλλά η χάρις του Θεού θα θριαμβεύσει στην καρδιά του υιού μου. Τούτο διακηρύσσω στο όνομα του Ιησού. Αμήν. Αμήν.

Ευρισκόμενος ενώπιον του προσώπου του Σωτήρος του, μπορούμε να αντέξουμε, έστω και για μια στιγμή, την πιθανότητα πως ο Ααρών αιώνια θα αποστέργει της απροϋπόθετης αγάπης και του ελέους που είναι η Αγία Τριάδα; Πώς είναι δυνατό αυτό; Δεν αγαπούσε τη μητέρα του; Δεν αγαπούσε τα αδέλφια του Άλβιν, Μπρέντον και Τάρυν; Δεν αγαπούσε τους καλύτερους του φίλους Μπράιαν, Τζιλ και Λάουρα; Δεν αγαπούσε εμένα, τον συντετριμμένο πατέρα του;

Αδέλφια και αδελφές μου, δεν υπάρχει χρονικός περιορισμός στην καθολική αγάπη του Θεού. Δεν λήγει κατά τη στιγμή του θανάτου. Ο Θεός μας δημιούργησε για Εκείνον. Με αγάπη ο Χριστός αναζητά και αναζητά εκείνο το απολωλός πρόβατο και δεν ησυχάζει έως ότου το βρει και το οδηγήσει πίσω στην ποίμνη.

Η υπέρτατη σωτηρία του Ααρών αποκαλύπτεται στην αγάπη που έχω διακρατήσει στην καρδιά μου για τον αγαπημένο υιό μου. Με τα λόγια του Σκώτου ιεροκήρυκα Τζωρτζ Μακντόναλντ:

"Είναι κάποιος άνθρωπος πιο ελεήμων απ' ότι ο Θεός; Δεν είναι, απ' όλη τη δόξα του, το έλεος του άπειρο; Θα αγαπήσει ο αδελφός τον αδελφό του περισσότερο απ' όσο ο Πατήρ αγαπά τον Υιό Του;- περισσότερο απ' όσο ο Αδελφός Χριστός αγαπά τον αδελφό Του;"

Μη γένοιτο! Η αγάπη του Θεού υπερβαίνει εις τον αιώνα την αγάπη μας για τον Ααρών. Ο Θεός θα ανακαλύψει έναν τρόπο για να αφυπνίσει την πίστη και την μετάνοια στην καρδιά του. Η θεϊκή αγάπη θα κατακτήσει τόσο την ισχυρογνωμοσύνη και την απελπισία. "Το έλεος του Θεού", γράφει ο Άγιος Ισαάκ, "είναι περισσότερο ευρύ απ' όσο μπορούμε να συλλάβουμε".

Δεν θα σωθώ δίχως τον Ααρών μου. Δεν υπάρχει παράδεισος για μένα δίχως τον υιό μου. Η αγάπη μου γι' αυτόν είναι απέραντη. Είναι σαρξ εκ της σαρκός μου, η ταυτότητά μου. Θα σωθούμε μαζί, εν Χριστώ. Ο Θεός θα το κάνει αυτό.

Και έτσι, αδέλφια και αδελφές μου, σας καλώ να απευθύνετε ευχαριστίες για την ζωή εκείνη που ήταν, και είναι, ο Ααρών Εδουάρδος Κίμελ.

Σας καλώ να προσευχηθείτε για τον υιό μου. Να προσευχηθείτε για να συγχωρήσει ο Θεός τις αμαρτίες του, να γιατρέψει την συντριβή του και να αναγεννήσει την καρδιά και την ψυχή του εν τη ζωή και δόξα του Αγίου Πνεύματος.

Και σας καλώ να ελπίζετε στην αιώνια σωτηρία του Ααρών με πιστή και ακατανίκητη ελπίδα. Θα αποκατασταθεί στη βασιλεία του Ιησού Χριστού, και εμείς θα αποκατασταθούμε μ' αυτόν. Η αγάπη μας δεν θα λυγίσει, η αγάπη μας δεν έχει ραγίσει. Η άπειρη, απροσμέτρητη χάρις του Θεού θα θριαμβεύσει. Ο Θεός είναι το αγαθό. Ο Θεός είναι ελεήμων. Ο Θεός είναι αγάπη. Ο Θεός είναι Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα.

Θα ολοκληρώσω με τα λόγια της Αγγλίδας ασκητικής συγγραφέως του 13ου αιώνα Ιουλιανής του Νόριτς:

"Όλα θα είναι καλά λίαν, και όλα θα είναι καλά λίαν, και άπαντα των υπαρκτών θα είναι καλά λίαν".
Αμήν.

Ποιός δικαιούται να ομιλεί;

Μία από τις συχνές κριτικές που ακούγονται είναι πως οι άγαμοι, ειδικά οι κληρικοί ή οι μοναχοί που έχουν δώσει όρκο παρθενίας, δεν δικαιούνται να ομιλούν για θέματα γάμου, σεξουαλικότητας κλπ. Περίεργη αντίληψη αυτή. Συνήθως την επικαλούνται όσοι αισθάνονται ενοχή από τον ελεγκτικό λόγο, διότι αυτός ο λόγος μιλά κατευθείαν στη συνείδηση η οποία γνωρίζει και αντιλαμβάνεται την αλήθεια. Ευτυχώς οι αντιλήψεις αυτές δεν βρίσκουν έρεισμα στην εκκλησιαστική ιστορία- οι φωτισμένοι είχαν δικαιωματικά λόγο για κάθε τι που απασχολεί τον ανθρώπινο βίο, και συχνά αυτοί έδιναν τη λύση σε διάφορα προβλήματα. Διαβάζοντας ξανά την "Εκκλησιαστική Ιστορία" του Σαλαμίνιου Ερμεία Σωζομενού, θαύμασα την διορατικότητα του Αββά Παφνουτίου, ενός με τα σημερινά μέτρα σκληροπυρηνικού ασκητή, ο οποίος διέσωσε τον γάμο και δεν ασπάστηκε την άποψη περί καθολικής αγαμίας του κλήρου, κατά τις εργασίες της Α' Οικουμενικής Συνόδου:

Αναστάς δε εν μέσω Παφνούτιος ο ομολογητής αντείπε, τίμιον τε τον γάμον αποκαλών, σωφροσύνην τε την προς ιδίας γαμετάς συνουσίας. Συνεβούλευσε τε τη συνόδω μη τοιούτον θέσθαι νόμον. Χαλεπόν γαρ είναι το πράγμα φέρειν, ίσως δε και αυτοίς και τούτων γαμεταίς του μη σωφρονείν αιτία γενήσεται....Και ταύτα μεν ο Παφνούτιος, καίπερ άπειρος ων γάμου, εισηγήσατο.

Ο άπειρος λοιπόν από τέτοια "κοσμικά" πράγματα ασκητής Παφνούτιος, ορθοτόμησε τον λόγο της αληθείας.

Περιοδικό "Σύναξη" τεύχος 136: Αγνοημένοι Χριστιανοί

Το τελευταίο τεύχος για το έτος 2015 της "Σύναξης" ασχολείται με ένα θέμα επικαιρότητας, την κατάσταση των χριστιανικών πληθυσμών στο γεωγραφικό χώρο της Μέσης Ανατολής, έναν χώρο όπου εκτός από την κυρίαρχη θρησκεία, το Ισλάμ, συνυπάρχουν με όλες τις ομολογίες σχεδόν, διάφορες χριστιανικές εκκλησίες οι οποίες κουβαλούν τον σταυρό του μαρτυρίου τους- ένας σταυρός που φορτώνεται επιπλέον με το μαρτύριο της ιστορίας τους.
Το πρώτο κείμενο είναι του Ζαν Φρανσουά Κολοσιμό, διευθυντή των ξακουστών θεολογικών εκδόσεων, στο Παρίσι, Cerf, με θέμα "Οι Χριστιανοί της Ανατολής μας υποχρεώνουν να αλλάξουμε το βλέμμα μας". Πρόκειται για μια ιστορική επισκόπηση των εκκλησιών της Ανατολής και των σχέσεων τους με τις εκάστοτε πολιτικές εξουσίες (Βυζάντιο, Οθωμανοί κλπ) και την κυρίαρχη θρησκευτική ομάδα, το Ισλάμ. Εκκλησίες που κάποιες απ' αυτές βρίσκονται πολύ κοντά στην Ορθοδοξία και απλώς τις χωρίζει η θεολογική κατανόηση κάποιων αμφίσημων φράσεων του Κυρίλλου Αλεξανδρείας ή εκκλησιών που θεολογικά βρίσκονται εγγύτερα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ακολουθεί το κείμενο του Δημήτρη Σταματόπουλου (καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) με θέμα την θέση της Τουρκίας και της πολιτικής της χώρας αυτής στον χώρο της Μέσης Ανατολής- ένα επίκαιρο θέμα που όμως δεν πρόφτασε ν' ασχοληθεί με την επιδείνωση των σχέσεων Ρωσίας-Τουρκίας με αφορμή τον πόλεμο στη Συρία. Το επόμενο είναι το σημαντικού χριστιανού στοχαστή Σταύρου Ζουμπουλάκη με θέμα τους χριστιανούς άραβες που κατοικούν στην πολύπαθη λωρίδα της Γάζας. Αν δεν έγραφε ένα τέτοιο κείμενο ο Ζουμπουλάκης δεν θα πίστευε κανείς πως υπάρχουν χριστιανοί σ' αυτήν την περιοχή του κόσμου. Ακολουθεί το κείμενο του Λάμπρου Ψωμά (πτυχιούχου Θεολογίας) με θέμα την θέση των χριστιανών σε μια δυνητικά ισλαμιστική Συρία, ένα κείμενο με αναφορές στο έργο του Τζώρτζιο Αγκάμπεν "Homo Sacer".
Τα επόμενα κείμενα ασχολούνται με μια άλλη μεγάλη ομάδα ανατολικών εκκλησιών, πρώτα των Αρμενίων (κείμενο του Αράμ Α' Πατριάρχη των Αρμενίων της Κιλικίας), του Ρόνι Μπου Σάμπα με θέμα "Οι χριστιανοί της Μέσης Ανατολής ως γέφυρα με το Ισλάμ", στο οποίο αναφέρεται στο ρόλο του Πατριαρχείου Αντιοχείας, και στη συνέχεια του Δημήτρη Αθανασίου (Μ.Α. Θεολογίας) για τους μεταρρυθμιστές της κοπτικής θεολογίας, και εδώ με μεγάλη μου ευχαρίστηση διάβασα για τον Ματθαίο τον Φτωχό, αυτή την εξέχουσα θεολογική προσωπικότητα των Κοπτών του οποίου το βιβλίο με τίτλο "Orthodox Prayer Life, The Interion Way" από τις εκδόσεις του Αγίου Βλαδίμηρου της Νέας Υόρκης είχα την τύχη να διαβάσω πριν πολλά χρόνια- δυστυχώς άλλα βιβλία δεν έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά (αγνοώ αν είναι μεταφρασμένος στα ελληνικά). Δυστυχώς αυτή η μεγάλη προσωπικότητα συνάντησε την εχθρότητα αν όχι και τον φθόνο κάποιου Πατριάρχη των Κοπτών, αλλά όπως συμβαίνει συνήθως η ιστορία θα αναδείξει εκείνον μονάχα που μίλησε στις καρδιές των ψυχών και όχι τον διώκτη του. Ο Θανάσης Παπαθανασίου με ένα εντυπωσιακό κείμενο, στη συνέχεια, γύρων από ένα νομοθέτημα της αρχαίας Κελτικής Εκκλησίας, τον "Νόμο των Αθώων" μας εισάγει σε ένα τελείως διαφορετικό κλίμα, στο χώρο της χριστιανικής Δύσης. Ο "Νόμος των Αθώων" , γράφει ο Παπαθανασίου, αποτελεί "μια νομοθετική πρωτοβουλία της κελτικής εκκλησίας...θεωρείται η πρώτη θεσμοθέτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων επί ευρωπαϊκού εδάφους", πριν δηλαδή και από την Magna Carta των Άγγλων. Τα επόμενα δύο άρθρα, του Παναγιώτη Υφαντή (Θεολογική Σχολή ΑΠΘ) και Δημήτρη Αγγελή (διευθυντή περιοδικού Φρέαρ) αναφέρονται στον μέχρι πρότινος άγνωστο σε μένα ποιητή της Νικαράγουα Ερνέστο Καρδενάλ, ο οποίος συνδύασε την ποιητική του ενόραση με πολιτική και ιερατική δράση, εντασσόμενος στο πνευματικό ρεύμα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, αυτό το ιδιότυπο νοτιοαμερικάνικο πρόταγμα πολιτικής και θεολογίας. Πρόκειται για μια ξεχωριστή προσωπικότητα που οφείλει κανείς να την τοποθετήσει στην κοινωνία της εποχής του προκειμένου να την κατανοήσει αφού προηγουμένως απεκδυθεί ευρωπαϊκές προκαταλήψεις και θεωρήσεις, κάτι που δεν έπραξε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' ο οποίος δημόσια τον ταπείνωσε για την πολιτική του δράση. Η περίπτωση Καρδενάλ σημαίνει, μεταξύ άλλων, και την διαφορετική ανάγνωση του Ευαγγελίου σε διαφορετικές ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες. 

Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ: Οικογένεια Μόσκατ

Η "Οικογένεια Μόσκατ" είναι το δεύτερο μεγάλο μυθιστόρημα (1950) που εξέδωσε ο νομπελίστας Ισαάκ Σίνγκερ, αυτός ο σπουδαίος και εξαιρετικά πρωτότυπος συγγραφέας, ο μοναδικός κάτοχος βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας που έγραφε στη γλώσσα γίντις.  Στην ουσία πρόκειται για ένα εβραϊκό έπος. Όλοι οι πρωταγωνιστές του είναι Εβραίοι που ζούσαν στην Πολωνία, τη χώρα που φιλοξενούσε τον μεγαλύτερο αριθμό Εβραίων προπολεμικά και είχε, φυσικά, τις μεγαλύτερες απώλειες κατά την περίοδο της ναζιστικής θηριωδίας. Σε όλη την διαδρομή του το μυθιστόρημα παρακολουθεί την πορεία των τέκνων του Μεσουλάμ Μόσκατ, αυτού του γηραιού και πλούσιου Εβραίου επιχειρηματία, του παντρεμένου τρεις φορές αλλά γερά αφοσιωμένου στην πατροπαράδοτη πίστη των προγόνων του. Πρόκειται για μια τεράστια τοιχογραφία, ένα ηρωικό χρονικό μια οικογένειας στην Πολωνία ήδη προτού ξεσπάσει ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, και την εξέλιξη των μερών της ο Σίνγκερ αναπτύσσει μέχρι την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ο βασικός πρωταγωνιστής είναι ένας από τους πιο αντι-ήρωες που έχω συναντήσει σε μυθιστόρημα, ένας από τους εγγονός του πατριάρχη Μόσκατ, ο Άσα Χέσελ Μπάνετ. Ο Άσα Χέσελ είναι ο τύπος του περιπλανώμενου Ιουδαίου, αυτός που περιπλανιέται από την μια κοσμοϊδεολογία στην άλλη, οπαδός πάντως του Σπινόζα, από την μια ερωτική αγκάλη στην άλλη (οι ερωτικές περιπέτειες του είναι από τις πλέον γλαφυρές σε πάθος συναισθημάτων σε όλο το βιβλίο), αυτός που συνιστά τον τύπο του κλασικού εραστή της γνώσης την οποία αναζητά με τον ίδιο έρωτα όπως και την αγάπη της γυναίκας: "ο Άσα Χέσελ καταβρόχθισε όλα τα βιβλία με μια ρουφηξιά....κατάφερε να βρει τον δρόμο του μέσα στα Ρώσικα και τα Πολωνικά με τη βοήθεια του λεξικού, τα Λατινικά μέσα από την Βουλγκάτα που ο Ιεκουθιήλ είχε δανειστεί από τον ιερέα.....αλλά τα χρόνια περνούσαν και ο καρπός που προέκυψε από την έλλειψη πειθαρχίας του ήταν ελάχιστος. Διάβαζε δίχως σύστημα, φυλλομετρώντας εδώ κι εκεί. Τα αιώνια ερωτήματα δεν τον άφηναν ποτέ να ησυχάσει: Υπήρχε Θεός ή οτιδήποτε υπήρχε , ο κόσμος και τα έργα του ήταν μηχανικά και τυφλά; Είχε ευθύνες ο άνθρωπος ή δεν έδινε λογαριασμό σε καμιά υπέρτερη δύναμη; Ήταν η ψυχή αθάνατη ή ο χρόνος θα οδηγούσε όλα τα πράγματα στη λήθη;" Από αυτά τα εισαγωγικά που μας δίνει ο Σίνγκερ για τον πρωταγωνιστή του συνειδητοποιούμε τι θα επακολουθήσει, καθώς σ' αυτά τα ερωτήματα ο περιπλανώμενος Ιουδαίος απαντά όχι με τελεσίδικες απαντήσεις (ο Άσα Χέσελ, εκτός των άλλων, είναι και αρκετά λιγομίλητος στο βιβλίο ) αλλά με την περιπλάνηση του.

Ο Μόσκατ φεύγει γρήγορα από το προσκήνιο πικραμένος από τον συγγενικό του περίγυρο: "Είχα δύο γυναίκες, επτά παιδιά, μοίρασα προίκες, υποστήριξα γαμπρούς. Εκατομμύρια μου κόστισαν! Και τι αποκόμισα από όλ' αυτά; Ένα τσούρμο εχθρούς, λαίμαργους, παράσιτα. Πόσο υπέροχη η γενιά που γέννησα!". Η γενιά μετά τον Μόσκατ δεν είχε τις ίδιες διαθέσεις όσον αφορά την αντιμετώπιση της παράδοσης και της πίστης στα προγονικά έθιμα. Κάποιοι βέβαια συνέχισαν αλλά δεν υπήρχε ενιαία αντίληψη. Την ίδια στιγμή γινόμαστε μάρτυρες του αγώνα επιβίωσης του εβραϊκού στοιχείου ανάμεσα σε ξένες δυνάμεις που όταν ξεσπά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος καθίστανται ύποπτοι καθώς ακόμα και αν διαλέξουν στρατόπεδο για να πολεμήσουν παραμένουν ξένοι, μια κοινωνία και μια κοινότητα με αρχαϊκές ρίζες την οποία συμπιέζουν δύο αντίθετοι και εχθρικοί πολιτισμοί, αυτός της δυτικής Πολωνίας και της ανατολικής Ρωσίας. Πανάρχαιες κοινότητες οι οποίες όμως παρέμεναν στα μάτια πολλών εξωτικές και άγνωστες: "Στους γάμους τους αυτοί οι άνθρωποι έκλαιγαν σαν να βρίσκονταν σε κηδεία. Διάβαζαν τα βιβλία τους από τα δεξιά προς τα αριστερά. Το τμήμα της Βαρσοβίας στο οποίο διέμεναν έμοιαζε λίγο με Βαγδάτη που είχε μεταφυτευτεί στο Δυτικό Κόσμο.....Για ποιό λόγο ήταν αυτός ο λαός που έδωσε στον κόσμο τον Μωυσή, τον Δαβίδ, τους προφήτες, τον Ιησού, τους αποστόλους, τον Σπινόζα, τον Κάρολο Μαρξ;"
Ίσως ο πιο όμορφος ορισμός του εβραϊκού λαού είναι αυτός: "Ένας λαός που δεν μπορεί να αποκοιμηθεί και δεν αφήνει κανέναν άλλο λαό να κοιμηθεί".  Διάβαζα με μανία το μυθιστόρημα του Ισαάκ Σίνγκερ, θυσιάζοντας εν μέρει κάποιες ώρες ύπνου, αποδεχόμενος την κατάρα του εβραϊκού λαού και των παραδόσεων του. Ο Άσα Χέσελ είναι σπινοζιστής, βέβαια, και το τέλος του βιβλίου θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, το φρικτό τέλος της "Καρδιάς του Σκότους" του Κόνραντ, και αυτό υποδείχνει την απαισιόδοξη οπτική του Σίνγκερ έναντι της ιστορίας. Ποιός είναι κατά βάθος ο Εβραίος; Ποιός είναι ο Άσα Χέσελ; Η απάντηση είναι κοινή: "Υπήρχε κάτι φευγαλέο στα χαρακτηριστικά του, κάτι απροσδιόριστο....Ήταν ένας απ' αυτούς που οφείλουν να υπηρετούν τον Θεό αλλιώς θα πεθάνουν. Είχε εγκαταλείψει τον Θεό, και εξαιτίας αυτού ήταν νεκρός- ένα ζωντανό σώμα με μια νεκρή ψυχή". Η μοίρα του εβραϊκού λαού που οδήγησε τον Λυτρωτή στον Σταυρό, καταδικάζοντας έτσι τον εαυτό του σε μια αιώνια περιπλάνηση, από τον Σπινόζα στον Μαρξ, από την Ευρώπη στην Αμερική, από τη μια ιδεολογία στην άλλη, ποτέ αναπαυμένος, πάντα ανήσυχος, προδομένος ή προδοτικός, σαν την αιώνια αμφισημία που διακατέχει τον Άσα Χέσελ έναντι των γυναικών με τις οποίες συνδέεται, εγκαταλείπει ή προδίδει. Ένα απαιτητικό μυθιστόρημα.

Εορταστική πρόκληση

Σε κάθε δεσποτική εορτή, Χριστούγεννα, Πάσχα, συνήθως κάποιος περίεργος επιστήμονας που προφανώς έχει άφθονο χρόνο να διαθέσει, άρα υπόκειται σε κάθε είδους πειρασμούς, "ανακαλύπτει" κάτι διαφορετικό όσον αφορά τα ιερά Πρόσωπα ή κάτι άλλο που, σε δεύτερη ανάγνωση, θα μπορούσε να θεωρηθεί σκανδαλοθηρικό ίσως στα όρια του ανόσιου. Κάποιος Richard Neave, Βρετανός ειδικός στην μεθοδική ανακατασκευή προσώπων, κατασκεύασε με βάση κάποια ευφάνταστα επιστημονικά στοιχεία, ή μάλλον προβάλλοντας τον δικό του σκοτεινό εσωτερικό κόσμο, μια μουτσούνα που ισχυρίζεται πως κάπως έτσι ήταν ο Ιησούς Χριστός. Ο δυστυχής επιστήμονας δεν θα είχε ποτέ του διαβάσει ή ακούσει εκείνο τον ύμνο που μιλάει για τον  "ωραίο κάλλει παρά πάντας βροτούς". 

Κοιτάζοντας πάντως προσεχτικότερα την μουτσούνα του Neave, είναι ν' αναρωτιέσαι για το χαμένο χρόνο που κάθε άνθρωπος σπαταλά στη ζωή του σε ανούσια και ανόσια πράγματα. Στη μνήμη έρχεται ο καίριος λόγος του Σενέκα για τον χαμένο χρόνο: 

"Έλα τώρα, θυμήσου τη ζωή σου και κάνε έναν απολογισμό. Σκέψου πόσο χρόνο έχασες με έναν τοκογλύφο, πόσο με μια ερωμένη, πόσο με ένα αφεντικό, πόσο με έναν πελάτη, πόσο χρόνο έχασες καβγαδίζοντας με τη σύζυγό σου, πόσο τιμωρώντας τους υπηρέτες σου, πόσο τρέχοντας μέσα στην πόλη για τις κοινωνικές υποχρεώσεις. Πρόσθεσε τις ασθένειες που προξένησες στον εαυτό σου με τις ίδιες σου τις πράξεις, πρόσθεσε, επίσης, τον κενό χρόνο, χωρίς να κάνεις τίποτε."

Περί του συμφώνου συμβίωσης

Γύρω από τη θεσμοθέτηση του περίφημου συμφώνου συμβίωσης (είτε μεταξύ ομοφύλων ή ετεροφύλων ζευγαριών) τίθεται το ζήτημα της μεταφυσικής ταυτότητας της πολιτείας. Αν η σύγχρονη πολιτεία στερείται οποιασδήποτε μεταφυσικής ταυτότητας ή θεμελίωσης, αντλώντας τη νομιμοποίηση της μονάχα από την περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων φιλελεύθερη αντίληψη, τότε όχι μόνο η θεσμοθέτηση του συμφώνου συμβίωσης είναι νόμιμη, αλλά αργότερα μπορεί να προκύψουν και άλλες μορφές προστασίας δικαιωμάτων που ανάλογα με τη δύναμη ή την επιρροή της ακτιβιστικής ομάδας που θα τα εισηγηθεί, ενδεχομένως να γίνουν και νόμος. Όσον αφορά τους ομοφυλόφιλους, νομίζω πως η ιστορία τους χρωστούσε μια δικαίωση, καθώς υπήρξαν διηνεκή θύματα της, και συνεχίζουν να υφίσταται ως ευάλωτη κοινωνική ομάδα στις χώρες εκείνες που ζουν προ-νεωτερικά. Έτσι λοιπόν, σε μια πολιτεία που στερείται μεταφυσικής ταυτότητας και δεν προσδιορίζεται από τις αρχές λχ μιας θρησκείας, η εξέλιξη αυτή είναι νομοτελειακή. Διότι δεν έχει νόημα ν΄αρνηθεί πλέον κανείς το αυτονόητο όταν έχει εκλείψει κάθε μεταφυσική υπόσταση αυτής της πολιτείας, εκτός αν ορισμένοι φαντάζονται ότι ζούμε στην εποχή της βυζαντινής εποχής- διαφορετικά θα σκεφτόμασταν αν μια τέτοια εποχή επέστρεφε.

Αυτό δεν αναιρεί τον θεολογικό λόγο της Εκκλησίας. Η προστασία των ομοφυλόφιλων μέσω του συμφώνου συμβίωσης, ή αργότερα μέσω και του γάμου, μπορεί να θεωρηθεί ως "σημάδι του Κάιν" επί αυτών, δηλαδή ως μια μορφή προστασίας από την κάθε λογής ταπείνωση, κοσμική, κρατική, προσωπική ή λαϊκή. Αν η Εκκλησία έβλεπε μ' αυτόν τον τρόπο αυτή την κατηγορία ανθρώπων, θα απέδιδε θεολογική ανατίμηση στην ύπαρξη τους, ότι ακόμα και στην πτώση τους παραμένουν πεφιλημένα παιδιά του Υψίστου ο οποίος δεν θέλει τον χαμό τους αλλά την μετάνοιά τους. Όλα τα υπόλοιπα, οι κραυγές κάποιων μητροπολιτών, ο εμπρηστικός λόγος, δεν εκφράζει το πνεύμα της ταπείνωσης και της αγάπης απέναντι στην κοινή πτώση και τα πάνδημα οντολογικά και ηθικά τραύματα όλων μας.

Μπέντζαμιν Μπλακ: Θάνατος το Καλοκαίρι

Ο Τζων Μπάνβιλ είναι ο Μπέντζαμιν Μπλακ, το ίδιο όμως πετυχημένος και δημιουργικός. Το είδος της ιστορίας που αφηγείται εδώ ο Μπλακ, με ήρωα τον ιατρό παθολόγο Κουίρκ έχει αρκετό ενδιαφέρον και πρωτοτυπία καθώς δεν είναι η κλασική ιστορία που ένας ντετέκτιβ ανακρίνει, αναζητεί στοιχεία, ανατρέχει στο παρελθόν των υπόπτων προκειμένου να ανακαλύψει τον δολοφόνο. Ο ιατρός Κουίρκ στην ουσία οδηγείται από την εξέλιξη των γεγονότων και ο ένοχος αποκαλύπτεται μπροστά του ως φυσική εξέλιξη της ιστορίας- άλλωστε οι βασικοί πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι λίγοι, δεν πελαγοδρομεί ανάμεσα σε αντιφατικές μαρτυρίες ή στην προσπάθεια του δράστη να κουκουλώσει τα στοιχεία. 

Ο φόνος, σ' αυτό το έργο του Μπλακ, δεν είναι μια άσκηση παζλ, όπως στα έργα της Αγκάθα Κρίστι, αλλά η αφορμή για να στηθεί μια ιστορία προβληματισμού και κοινωνικής κριτικής γύρω από ένα ζήτημα που στοίχειωνε την ιρλανδική κοινωνία- αυτό της σεξουαλικής κακοποίησης ορφανών παιδιών σ' ένα ίδρυμα με την ανοχή, αν όχι και τη συμμετοχή, του κλήρου. 

Αφετηρία λοιπόν είναι η δολοφονία που στην αρχή μοιάζει με αυτοκτονία του ιδιοκτήτη μιας μεγάλης εφημερίδας της Ιρλανδίας, του Ρίτσαρντ Τζιούελ. Ο Κουίρκ αντιλαμβάνεται πως η σκηνοθεσία της αυτοκτονίας είναι μια μάλλον αποτυχημένη προσπάθεια και σύντομα οδηγείται στην υποψία πως εδώ έχει να κάνει με φόνο. Ο φόνος λοιπόν του Τζιούελ γίνεται η αφορμή να θιχτεί ένα μείζον θέμα της ιρλανδικής κοινωνίας και ιστορίας με απρόβλεπτη εξέλιξη. 

Τζων Μπάνβιλ

Η γραφή του Μπλακ-Μπάνβιλ είναι κλασική page turner κατάσταση, αλλά σ' αυτό το σημείο δεν ενδιαφέρεσαι τόσο να εντυπωσιαστείς από ένα καινούργιο εύρημα, άλλωστε ο συγγραφέας δεν προσπαθεί να σε ξεγελάσει ανακαλύπτοντας σημεία που δήθεν δεν είχες προσέξει κάνοντάς σε να μοιάζεις ανόητος, αλλά συμμετέχεις στην εξέλιξη ενός δράματος και της ψυχολογικής ανάλυσης των ηρώων. Οι διώκτες του εγκλήματος δεν είναι κι αυτοί παρά άνθρωποι με πάθη και αμήχανες στιγμές, ζητούμενο είναι η δικαιοσύνη μεν, αλλά οι γκρίζες όψεις της καθιστούν τον φόνο, τελικά, μια μορφή δικαιοσύνης. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, κατ' όνομα μόνο, περισσότερο ένα malt noir που πίνεται αργά.

Η κυρία Ντόλυ

Την κυρία Ντόλυ τη γνώρισα νομίζω όταν πήγαινα στην τετάρτη δημοτικού. Ήταν η εποχή που οι γονείς μου συζητούσαν μεταξύ τους ν' αρχίσω να μαθαίνω αγγλικά. Δεν έκαναν τότε μαθήματα στο δημοτικό, και από τις δύο εναλλακτικές, να πάω σε φροντιστήριο ή να κάνω ιδιαίτερα μαθήματα προτίμησαν το δεύτερο. Η κυρία Ντόλυ ήταν γνωστή του ξαδέλφου μου, του Γιάννη Γ., νοίκιαζε ένα σπίτι της στον ξάδελφό μου στην οδό Κεφαλληνίας και Καλύμνου, αυτή έμενε ακριβώς από κάτω, κι έτσι χάρη στον ξάδελφό μου γνωρίστηκαν και οι γονείς μου μαζί της. Την πρώτη μέρα που είχε έρθει στο σπίτι για να συζητήσουμε για τα μαθήματα, φυσικά με τους γονείς μου, είχα βγει στο μπαλκόνι του σπιτιού και προσπαθούσα να δω την κυρία Ντόλυ από απόσταση γιατί ντρεπόμουν να παρευρεθώ στην πρώτη συνάντηση μαζί της.

Η κυρία Ντόλυ την εποχή εκείνη πρέπει να ήταν πάνω από 50 χρονών. Η πρώτη εντύπωση που αποκόμισα, η πρώτη και διαχρονική αίσθηση μου εντοπιζόταν στα δύο σημεία κατατεθέν του παρουσιαστικού της: τα αναρίθμητα βραχιόλια στο δεξί μπράτσο της και τον περίφημο φιλέ με τον οποίο μάζευε το μήκος των μαλλιών της. Αυτές ήταν οι δύο βασικές εντυπώσεις όσον αφορά το παρουσιαστικό της γιατί κατά τα άλλα ήταν μια απόλυτα ευπαρουσίαστη και αξιοπρεπής κυρία, πολύ ευχάριστη στη παρέα και το μάθημά της. Ξεκίνησα αγγλικά μαζί της μέσα σε μια πολύ όμορφη ατμόσφαιρα και σιγά σιγά λόγω της οικειότητας που αναπτυσσόταν άρχισα να μαθαίνω πράγματα από την οικογενειακή της ζωή που μου εκμυστηρευόταν άφοβα. Ήταν μοναχοπαίδι κι αυτής της οικογένειας του εμπόρου Αναστασιάδη, μιας ευκατάστατης αστικής- με όλη τη σημασία της λέξης- οικογένειας στην Αθήνα, προσανατολισμένης πολιτικά στη βενιζελική παράταξη. Η κυρία Ντόλυ μου έλεγε πάντα με περηφάνια πως ο Ελευθέριος Βενιζέλος όταν ήταν μικρή την είχε βάλει να καθήσει στα γόνατα του μεγάλου εθνάρχη! Ακόμα θυμάμαι τη μεγάλη φωτογραφία, οικογενειακό κειμήλιο, που δέσποζε στο σαλόνι του σπιτιού της, του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο πατέρας της έφθασε να εκλεγεί πρόεδρος του εμπορικού επιμελητηρίου, και όλο αυτό το background την έφερε κάποτε φοιτήτρια της Νομικής Σχολής Αθηνών όπου τότε δίδασκαν τα μεγαθήρια της νομικής επιστήμης και των οικονομικών, ο Ξ. Ζολώτας, ο Αγγελόπουλος, ο Βαρβαρέσος κλπ. Με καμάρι μου διηγόταν ιστορίες από την φοιτητική της ζωή, για τους χορούς που έκαναν μαζί καθηγητές και φοιτητές, για τις απαιτητικές εξετάσεις, για τα βιβλία. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που μου άνοιγε ένα διαφορετικό παράθυρο στον κόσμο, και ειδικά στο χώρο της γνώσης.


Τα μαθήματα συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια, και μάλιστα σε πολύ χαμηλές τιμές διδάκτρων, και άρχισα να παίρνω τα πρώτα πτυχία μου στα αγγλικά. Κάποια χρονιά ξεκίνησα επίσης να διδάσκομαι και γαλλικά , παράλληλα με τα μαθήματα στο Γαλλικό Ινστιτούτο, και βασικές αρχές γερμανικών. Πέρα από τα μαθήματα των ξένων γλωσσών, ήταν η κυρία Ντόλυ που με μύησε στον κόσμο των βιβλίων. Οι γονείς μου είχαν βέβαια αρκετά βιβλία στο οικογενειακό σπίτι, και όσο θυμάμαι τον εαυτό μου πάντα διαθέταμε βιβλιοθήκη σε κάποιο μέρος του σπιτιού, ακόμα και στο πατάρι υπήρχαν αρκετά βιβλία! Όμως ήταν η σημαδιακή παρουσία της κυρίας Ντόλυ που μου άνοιξε διάπλατα τον κόσμο του βιβλίου αφού ήταν φανατική αναγνώστρια και η ίδια- σε κάθε μάθημα μου ανέφερε διάφορους συγγραφείς και τα βιβλία που η ίδια διάβαζε καθώς και για το πόσο μεγάλη ήταν η προσωπική της βιβλιοθήκη. Σιγά σιγά ένας καινούργιος κόσμος ανοιγόταν μπροστά μου. Είχα βέβαια τη έφεση στην ανάγνωση (όχι πάντως του σχολικού βιβλίου!), και οι επισκέψεις με τον πατέρα μου στα βιβλιοπωλεία ήταν πάντα μέρες γιορτής για μένα (ακόμα θυμάμαι πως σε μια μέρα είχα αγοράσει περισσότερους από δέκα τόμους με έργα του Ιουλίου Βερν), αλλά ήταν η κυρία Ντόλυ η οποία επιβεβαίωσε την κλήση μου στην φιλαναγνωσία και τη σπουδή.

Όταν μάλιστα βρέθηκα σπίτι της για πρώτη φορά επιβεβαίωσα, και θαύμασα συνάμα, την αλήθεια των όσων μου έλεγε. Παντού στοίβες βιβλίων, στα ράφια, στα ντουλάπια, στα δωμάτια, ακόμα και στην κουζίνα! Αυτός ήταν ο κόσμος μου!
Εκτός όμως από την οικογενειακή της ζωή μάθαινα στοιχεία και από την ερωτική της ζωή. Στην ουσία η κυρία Ντόλυ παρέμενε ερωτευμένη σε όλη της τη ζωή με τον μόνο άνδρα που γνώρισε και παντρεύτηκε, τον Δημήτρη Π., θείο ενός παλιού πολιτικού ο οποίος ζει ακόμα. Ο γάμος τους όμως δεν μακροημέρευσε, διότι ο Δ.Π. αν και παντρεμένος με την κυρία Ντόλυ, ερωτεύτηκε κει συμβίωσε για ένα διάστημα με μια γνωστή καθηγήτρια γαλλικών την εποχή εκείνη, την Ζ.Β, η οποία, σύμφωνα με τα λεγόμενα της κυρίας Ντόλυ ήταν μια πολύ αισθησιακή και όμορφη γυναίκα. Την ίδια γυναίκα είχε αναφέρει και ο Νίκος Δήμου ως αυτή που τον μύησε στα μυστικά της γαλλικής γλώσσας και λογοτεχνίας, δίχως φυσικά να λησμονήσει ν' αναφέρει και την σαγηνευτική ομορφιά της. Παρά όμως την απιστία του συζύγου της, η κυρία Ντόλυ δεν έδωσε ποτέ διαζύγιο στον άντρα της, αλλά παρέμενε "εν διαστάσει" σε όλη της τη ζωή, ακόμα και όταν αυτός χώρισε μετά από κάποιο διάστημα με την Ζ.Β.


Τα χρόνια περνούσαν και η κυρία Ντόλυ συνέχιζε να έρχεται στο σπίτι και να μου κάνει μάθημα, έως ότου τελικά αυτό μετατράπηκε σε μια αναντικατάστατη conversation, ειδικά κάθε Σάββατο πρωί. Δεν ήταν όμως η κυρία Ντόλυ η κλασική δασκάλα ξένων γλωσσών που δίδασκε βάσει μιας τεχνικής προσανατολισμένης στην απόκτηση πτυχίων κατόπιν εξετάσεων- αν και είχα αποκτήσει κάμποσα απ΄αυτά, αυτό το κατάφερα περισσότερο όχι μαθαίνοντας μια τεχνική εξετάσεων αλλά διαβάζοντας και αποκτώντας μια ζωντανή επαφή με τις γλώσσες. Τούτο μου φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμο αργότερα σε απαιτητικές εξετάσεις που χρειαζόταν η γνώση ξένων γλωσσών.
Μετά από τόσα χρόνια μαθημάτων ήταν αναμενόμενο να βλέπει ο ένας τον άλλον με συγγενικό τρόπο μάλλον παρά με τη σχέση δασκάλας και μαθητή. 'Ετσι καθώς τα χρόνια περνούσαν κι εγώ μεγάλωνα και ενώ παρέμενα άνεργος, με δική μου επιλογή, παρά τη συλλογή πτυχίων, αντί να καταβάλλω το ελάχιστο ποσό διδάκτρων που πλήρωνα την κυρία Ντόλυ, και το οποίο δεν αυξήθηκε ποτέ, άρχισε η ίδια η δασκάλα μου να μου δίνει κάθε μήνα ένα μικρό χαρτζιλίκι για τα ελάχιστα, έτσι ή αλλιώς, έξοδά μου. Πλέον και οριστικά η σχέση δασκάλας-μαθητή είχε μετατραπεί σε σχέση γιαγιάς-εγγονού.


Όταν μεγάλωσα αρκετά, η κυρία Ντόλυ σταμάτησε να έρχεται σπίτι μας για μαθήματα, αλλά τότε είτε την επισκεπτόμουν εγώ μόνος στο σπίτι της, είτε μαζί με τη μητέρα μου. Τις περισσότερες φορές πάντως την συναντούσε η μητέρα μου η οποία την αγαπούσε ιδιαίτερα, είτε στο δρόμο, είτε στα πάρκα της Φωκίωνος Νέγρη. Δεν έμαθα ποτέ την ακριβή ημερομηνία θανάτου της (απεβίωσε σίγουρα σε ηλικία κοντά στα 90), ούτε φυσικά πήγα στην κηδεία της. Η κυρία Ντόλυ ήταν ένας από τους αγνότερους ανθρώπους που γνώρισα, αληθινά παιδική ψυχή, πέρασε ίσως απαρατήρητη από την οχλαγωγία του κόσμου, όσοι όμως τη γνώρισαν-οι πιστοί μαθητές της κυρίως- ως φίλη και εκπαιδευτικό διατηρούν μυστικά στην ψυχή τους άσβηστη και αναλλοίωτη τη μνήμη της. Ο κόσμος της παιδικής μου ηλικίας διαμορφώθηκε σημαντικά από την κυρία Ντόλυ, η οποία στις αρετές της συγκαταλεγόταν και η αγάπη της για τον Λόγο του Θεού, όπως αυτός βρίσκεται στην Αγία Γραφή, εκκλησιαζόταν μάλιστα τακτικά στις δύο μεγάλες ενορίες της Αθήνα, τον Άγιο Παντελεήμονα Αχαρνών και τον Άγιο Γεώργιο Κυψέλης. Ήταν ένα πρόσωπο που δεν ξέχασα ποτέ. Αιωνία της η μνήμη.

C.S.Lewis: Η τακτική του διαβόλου (The Screwtape Letters)

Ο C.S.Lewis είναι περισσότερο γνωστός για το γεμάτο συμβολισμούς έργο παιδικής λογοτεχνίας "Το Χρονικό της Νάρνια", αλλά είναι εξίσου σημαντικός χριστιανός απολογητής, ένα είδους εκλαϊκευτή θεολόγου των αληθειών της χριστιανικής πίστης και του ευαγγελίου, και μ' αυτήν του την ιδιότητα εξακολουθεί και σήμερα να διαβάζεται και να έχει επηρεάσει αρκετούς διαπρεπείς ακαδημαϊκούς θεολόγους όπως λ.χ. τον N.T.Wright.

Το βιβλίο του "The Screwtape Letters" που αποδόθηκε στα ελληνικά "Η τακτική του διαβόλου" αποτελείται από μια σειρά επιστολών τις οποίες απευθύνει ο πρεσβύτερος διάβολος Screwtape στον νεώτερο διάβολο Wormwood, τον οποίο και συμβουλεύει με ποιόν τρόπο θα διαβάλλει τον άνθρωπο (τον "ασθενή" όπως αναφέρει) που βρίσκεται υπό την επήρεια του. Ο διάβολος, γνωρίζουμε από την χριστιανική παράδοση, είναι ο καλύτερος θεολόγος, αυτός που γνωρίζει τις Γραφές καλύτερα από τον οποιονδήποτε πιστό και λόγω της γνώσης αυτής μπορεί με μαεστρία να χρησιμοποιεί κάθε μεθόδευση, που εκ πρώτης όψεως να μοιάζει θεάρεστη και χριστιανική, προκειμένου να απομακρύνει τον άνθρωπο από τον "Εχθρό", που στην ορολογία του Screwtape είναι ο Θεός.

Οι επιστολές του βιβλίου είναι γραμμένες με άφθονο χιούμορ, ο διάβολος Screwtape καθίσταται συμπαθής στον αναγνώστη αφενός λόγω της αφέλειας του να προσπαθεί να καθοδηγεί τον νεαρότερο διάβολο, και να μην τα καταφέρνει εξαιτίας της ανημπόριας του τελευταίου και να στεναχωριέται και να προσπαθεί εκ νέου να βρει διάφορες μεθοδεύσεις μέσα από τα λόγια της Γραφής, την ανθρώπινη ψυχολογία (αληθινός μαιτρ σ' αυτό το σημείο), την εκμετάλλευση κάθε μικρού πάθους, οποιασδήποτε δικαιολογίας που δύναται ο άνθρωπος να εκφέρει για να τον κάμει υποχείριο του.

Κ.Σ.Λιούις

Ένας έμπειρος πνευματικός θα αναγνώριζε στους λόγους του Screwtape πολλές από τις διαπιστώσεις που περιγράφουν οι ασκητές και πνευματικοί γέροντες της ερήμου κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων πειρασμών καθώς και τις εκλογικεύσεις που θα χρησιμοποιεί στους αιώνες ο άνθρωπος για να απομακρύνεται από την παρουσία του Θεού. Ο Screwtape, ως διάβολος που  θήτευσε στον θρόνο του Θεού, γνωρίζει "από πρώτο χέρι" το τι συμβαίνει. Έτσι λοιπόν, στη δεύτερη επιστολή διαβάζουμε: "Ένας από τους μεγαλύτερους συμμάχους μας στο παρόν είναι η ίδια η Εκκλησία". Σε άλλη επιστολή, ο διάβολος σαν μέγιστος θεολόγος ομολογεί πως "όταν ο άνθρωπος προσεύχεται, υπάρχει ο κίνδυνος της άμεσης δράσης Εκείνου". Έχει ενδιαφέρον δηλαδή πως διαβάζοντας για την τακτική του διαβόλου στην ουσία διαβάζουμε για το πως πρέπει να οπλιστούμε ενάντια σ' αυτές τις τακτικές και μεθοδείες! Κάθε επιστολή του Screwtape λειτουργεί ως σχόλιο στην Παράδοση της Εκκλησίας και του αγώνα των πιστών: "Η ίδια η Εκκλησία, βέβαια, είναι γερά οχυρωμένη και δεν έχουμε ακόμα κατορθώσει να αποδώσουμε σ' αυτήν καθ' ολοκληρίαν τα χαρακτηριστικά μιας φράξιας. Ωστόσο, επιμέρους φράξιες στους κόλπους της έχουν συχνά επιφέρει εξαίσια αποτελέσματα, από τις παρατάξεις του Παύλου και του Απωλλού στην Κόρινθο έως τις παρατάξεις της Υψηλής και της Χαμηλής Εκκλησίας στην Αγγλία". Άριστος εκκλησιολόγος λοιπόν ο Scretape, και όχι μόνο βέβαια. Διαβάζοντας λοιπόν τις επιστολές, ακόμα και αν δεν γνωρίζαμε τίποτα για το σχέδιο του Θεού για τον άνθρωπο, ακόμα και αν μέναμε στην άγνοια για το τι θέλει ο Θεός από μας, θα το μαθαίναμε και θα λαμβάναμε τα κατάλληλα μέτρα, μέσα από τα λόγια του ίδιου του διαβόλου, για να προφυλαχθούμε. Όποιος διαβάζει γεροντικά, λόγια ασκητών πατέρων, νηπτικά κείμενα, σίγουρα θα αναγνωρίσει στον C.S.Lewis, τον υποδειγματικό εκλαϊκευτή αυτών των διδασκαλιών σε μια άλλη παράδοση από την ορθόδοξη, διανθισμένα φυσικά με το αγγλικό φλέγμα το οποίο ο διάβολος Screwtape δεν ξεχνά!

Το βιβλίο τελειώνει με μια συμπληρωματική πρόποση που κάνει ο Screwtape προς το ετήσιο δείπνο του  Εκπαιδευτικού Κολλεγίου των Πειραστών που απευθύνεται σε νεαρούς διαβόλους. Αυτό είναι και το πιο πολιτικό από τα κείμενα της συλλογής του βιβλίου. Εδώ ο διάβολος επισημαίνει πως ο Θεός χρησιμοποίησε τις επαναστάσεις του 18ου αιώνα, τη γαλλική και την αμερικανική, προκειμένου να της φέρει στα μέτρα του χρησιμοποιώντας την τακτική του "χριστιανικού σοσιαλισμού", αλλά ο διάβολος σχεδίασε την αντεπίθεση του σε δύο μέτωπα: στο πρώτο, ανέσυρε το βαθύ μίσος προς την προσωπική ελευθερία που κρυβόταν πίσω από τον αγώνα για απελευθέρωση σ' αυτές τις μεγάλες επαναστάσεις. Εδώ συγκαταλέγει τον Ρουσσώ και τον Χέγκελ ως συνδιαμορφωτές αυτής της διαβολικής ατζέντας. Η επινόηση του κομμουνισμού και του ναζισμού είναι έργο του διαβόλου κατά της ατομικής ελευθερίας που ήρθε μέσω του Χέγκελ. Το άλλο μέτωπο ήταν προς την έννοια της Δημοκρατίας, στην οποία ο διάβολος, μέσω του αισθήματος του φθόνου προς ότι είναι πνευματικά ανώτερο, εισήγαγε την πρακτική της ισοπέδωσης. Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό το κομμάτι καθώς μπορεί να διαβαστεί και ως απάντηση στην τακτική της ισοπέδωσης του πρώην Υπουργού Παιδείας Αρ. Μπαλτά όσον αφορά το ζήτημα της αριστείας. Ο Screwtape πανηγυρίζει γιατί μέσω της τακτικής του αυτής, της ισοπέδωσης της έννοιας της δημοκρατίας έτσι ώστε δημοκρατικό να θεωρείται το ίδιο, το ίσο και το ισοδύναμο, χάθηκε η ανθρώπινη αριστεία στην ηθική, την κοινωνική και την πνευματική διάσταση. Πόσο πιο επίκαιρα στην Ελλάδα του σήμερα ακούγονται τα λόγια αυτά: "Η βασική αρχή της νέας εκπαιδευτικής πολιτικής είναι πως οι βλάκες και οι τεμπέληδες δεν πρέπει να αισθάνονται κατώτεροι απέναντι στους ευφυείς και μελετηρούς μαθητές. Αυτό θα ήταν "αντιδημοκρατικό". Αυτές οι διαφορές ανάμεσα στους μαθητές- διότι είναι εμφανώς και απόλυτα ατομικές διαφορές- πρέπει να μεταμφιεστούν". Και για να γίνει αυτό, για να επέλθει η πνευματική ισοπέδωση και οι πραγματικά άξιοι μαθητές να μείνουν πίσω στο όνομα κάποιας δημοκρατικής αρχής (η διαστροφή βέβαια της δημοκρατικής αρχής την οποία επινοεί ο διάβολος για να προωθήσει την επίθεση του στον Θεό), είναι να υπάρχει κρατική παιδεία: "όλα τα κίνητρα για τη μάθηση και όλες οι ποινές για όσους δεν μαθαίνουν θα χαθούν". Στο ίδιο σημείο ο διάβολος Screwtape προβαίνει και σε μια κοινωνιολογική παρατήρηση που κι αυτή έχει την αξία της σήμερα, καθώς διαπιστώνει πως όλα αυτά τα μέτρα συμβάλλουν στην εξαφάνιση της Μεσαίας Τάξης, της τάξης εκείνης από την οποία, όπως λέει, προήλθαν όλοι οι σημαντικοί θεολόγοι, ποιητές, επιστήμονες, φυσικοί κλπ. Μέσω δηλαδή της κρατικοποίησης της παιδείας, που σημαίνει ισοπέδωση των αρχών της μάθησης, επέρχεται το δεινό αποτέλεσμα για όλη την κοινωνία, της απίσχνασης της μεσαίας τάξης, "και αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι πως η "δημοκρατία" με τη διαβολική έννοια του όρου ("είμαι τόσο καλός όσο και συ", "είμαστε ένα", "όλοι μαζί το ίδιο") είναι το πιο περίτεχνο εργαλείο που θα μπορούσαμε να έχουμε για να ξεριζώσουμε τις πολιτικές δημοκρατίες από προσώπου γης".

Μάθαμε τις μεθοδείες του διαβόλου και μέσα από το έργο του C.S.Lewis. Θα τον αφήσουμε κιόλας να κάνει ότι θέλει;

Αλέξανδρος Ίσαρης: Βίνκελμαν ή το Πεπρωμένο

Τον Αλέξανδρο Ίσαρη τον γνώρισα κυρίως μέσω των μεταφράσεων του. Όταν ήμουν μικρός είχα διαβάσει τον "Τόνιο Κρέγκερ" του Τόμας Μαν και τον νεαρό "Τέρλες" του Μούζιλ από δικές του μεταφράσεις οι οποίες μου είχαν αφήσει τις καλύτερες εντυπώσεις. Τα θεωρούσα, έτσι ή αλλιώς, πολύ δύσκολα και απαιτητικά κείμενα που απαιτούσαν μεγάλο μόχθο για ν' αποδοθούν σε σωστά και εύληπτα ελληνικά, και ο Ίσαρης το κατόρθωσε αυτό σε μεγάλο βαθμό. Το όνομα του μεταφραστή μου κέντριζε το ενδιαφέρον εξίσου με τους μεγάλους συγγραφείς που μετέφραζε. Ποιός ήταν ο Ίσαρης; Τί γνωρίζουμε γι' αυτόν; Έμαθα αργότερα ότι ήταν ζωγράφος, αλλά και ποιητής και γραφίστας εκτός από πολύ πετυχημένος μεταφραστής. Σε μια συνέντευξή του είχε δηλώσει πως προτιμά να ζωγραφίζει διότι η μετάφραση του αφαιρεί ζωτική ενέργεια και τον εξουθενώνει. Πριν από κάποια χρόνια στην εκπομπή "Παρασκήνιο" είδα ένα μεγάλο αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του, κι αυτό το γεγονός το θεώρησα ως το τελικό έναυσμα για να διαβάσω την συλλογή διηγημάτων που εξέδωσε από τις εκδόσεις "Κίχλη" με τίτλο "Βίνκελμαν ή το Πεπρωμένο". Έβλεπα το βιβλίο ν' αναπαύεται στην πρόσοψη της βιτρίνας ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου, ήθελα να το αγοράσω αλλά δίσταζα. ΄Ήξερα πως είχε κερδίσει το βραβείο διηγήματος του περιοδικού "Διαβάζω" (τα βραβεία, όπως είναι γνωστό, από μόνα τους δεν λένε τίποτα, πολλά είναι αποτέλεσμα δημοσίων σχέσεων μεταξύ εκδοτών και του συνολικού σιναφιού του χώρου του βιβλίου), αλλά η εκπομπή εκείνη στην τηλεόραση έκαμψε όλες τις αντιστάσεις μου καθώς τοποθέτησε σε υψηλό βαθμό τον άνθρωπο και καλλιτέχνη Ίσαρη, κι έτσι αγόρασα δίχως ενδοιασμούς τελικά το βιβλίο του, το οποίο και διάβασα μέσα σε τρεις μέρες.

Αλέξανδρος Ίσαρης

Το βιβλίο αποτελείται από πέντε διηγήματα. Οι ήρωες, τα πρόσωπα κάθε διηγήματος ζουν και αναπνέουν ολοκληρωτικά μέσα στην τέχνη, τη μουσική, τη λογοτεχνία. Δεν είναι πρόσωπα που τους ταλαιπωρούν βιοτικά προβλήματα ή κοινωνικοπολιτικές ανησυχίες. Ο ρεαλισμός, ωστόσο, του συγγραφέα, είναι δεδομένος και στέρεος, ο κόσμος στον οποίο έχει τοποθετήσει τους χαρακτήρες του αποδίδεται με αληθοφάνεια και πειστικότητα. Διάσπαρτα είναι επίσης τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, ειδικά στο διήγημα "Σβούρα" που είναι και το πιο τρυφερό της συλλογής καθώς αναφέρεται στη μητέρα του συγγραφέα. Διαβάζοντάς το μπορεί κανείς να καταλάβει πολλά για την ευαίσθητη φύση του Ίσαρη. Αξιομνημόνευτα πάντως είναι όλα τα διηγήματα. Στο ομότιτλο του βιβλίου ο Ίσαρης αναπαράγει με δεξιοτεχνία τα σημαντικά γεγονότα της ζωής του Βίνκελμαν συνδέοντάς τα με πειστικό τρόπο με τη ζωή του βασικού πρωταγωνιστή. Στο "Bar Venus" το ζευγάρι των μεσήλικων διανοουμένων καθηγητών χαρίζει αληθινές στιγμές συγκίνησης αλλά και γέλιου με τα παθήματά τους. Ο νεαρός πρωταγωνιστής του "Βέρθερου" ανακαλεί στη μνήμη μας διάφορες στιγμές της γερμανικής λογοτεχνίας, ενώ και η ιστορία του Φαίδωνα προκαλεί για σημαντικούς φιλοσοφικούς στοχασμούς που λιτά δένουν με την αφήγηση. Στο τελευταίο διήγημα, "Πληγές της Μαρίας Κάλλας" ο μύθος και η αλήθεια συμπλέκονται εξαίσια για να δημιουργήσουν ένα απαράμιλλο αληθοφανές χρονικό καταστροφής το οποίο, τελειώνοντάς το ο αναγνώστης, αναρωτιέται αν συνέβη στην πραγματικότητα και αν τα πρόσωπα που αναφέρονται σ' αυτό είναι υπαρκτά.

Η γλώσσα του Ίσαρη είναι διαυγής, καθαρή και αψεγάδιαστη. Δεν αναλώνεται σε περίτεχνες ή σκοτεινές διατυπώσεις, γράφει όπως θα μιλούσαν οι συγκεκριμένοι χαρακτήρες του. Θα έλεγα πως η θητεία του στη γερμανική γραμματεία "μεταφράζεται" στη συλλογή των διηγημάτων του. Πρόκειται για ένα, από κάθε άποψη, έξοχο βιβλίο το οποίο μου άνοιξε την όρεξη και για άλλα γραπτά του ίδιου συγγραφέα.

Φερνάντο Πεσσόα: Ultimatum

Μια συλλογή δοκιμίων που κοινό τους θέμα έχουν την κριτική έως εχθρική στάση απέναντι στον φιλελευθερισμό, με ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις οι οποίες μπορούν να σε βάλουν σε σκέψεις.

Το δοκίμιο Ultimatum είναι σαφές πως γράφτηκε υπό την επίδραση του κινήματος του Φουτουρισμού, και μόνο ως πολεμική ιαχή δύναται να αξιολογηθεί. Διάχυτη είναι όμως η ιδέα μιας διαφορετικής Ευρώπης που δεν θα έχει σχέση με την αξιακά ισοπεδωμένη ήπειρο στην οποία δεσπόζουν κάθε είδους μετριότητες, πολιτικές και πνευματικές. Είναι έντονη η επίδραση του αριστοκρατικού πνεύματος του Νίτσε και η αντιδημοκρατική στάση, στην ουσία ο Πεσσόα ονειρεύεται μια κατάσταση επαναθεμελίωσης των αξιών η οποία έχει τα εξής γνωρίσματα: Ολοκληρωτική εξάλειψη της ιδέας της δημοκρατίας όπως προέκυψε από τη Γαλλική Επανάσταση, της ιδέας του ατομικού δικαιώματος του εκφράζεσθαι, της ιδέας της απόλυτης φιλοσοφικής αλήθειας. 

Οι ιδέες αυτές του Πεσσόα στη σημερινή εποχή ακούγονται παράταιρες. Μοιάζουν εκτός ιστορικού πλαισίου. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα υπάρξει η στιγμή που κάποτε, ενδεχομένως, να επιστρέψουν στην επικαιρότητα καθώς οι τωρινές προτάσεις εξαντλήσουν τη δυναμική τους ή αρχίζουν να φανερώνουν τις αδυναμίες τους. Σε λανθάνουσα μορφή υπάρχουν όμως, αναδυόμενες σε περιόδους κρίσεως: "το κοινωνικό βασικό ένστικτο είναι ο πατριωτισμός....η βάση της κοινής γνώμης είναι η εθνική παράδοση που δεν μπορεί να έχει άλλη γνώμη δημόσια από την παραδοσιακή". Ο Πεσσόα εμφανίζεται εχθρός της δημοκρατίας σε μια περίοδο (πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα) που η δημοκρατία στην Ευρώπη υποχωρούσε κάτω από τα αδιέξοδα της προ και μετα-πολεμικής περιόδου. Ο φιλελευθερισμός είχε αποτύχει: "Ο φιλελευθερισμός θέλει να καταλήξει στην εξάλειψη των προνομίων και των κοινωνικών διαφορών μεταξύ των ανθρώπων".

Φερνάντο Πεσσόα

Αλλά και η αντιπρόταση, η δικτατορία του προλεταριάτου είναι εξίσου αντιπαθητική καθώς "αποτελεί το τελευταίο προπύργιο της άγνοιας και της ηλιθιότητας".

Επηρεασμένος από την ιστορική κατάσταση της εποχής του, σ' αυτά τα δοκίμια ο Πεσσόα αποκαλύπτει έναν, θα λέγαμε με την τρέχουσα ορολογία, αντιδραστικό. Είναι βέβαια ο Αλβάρο ντε Κάμπος, ένα ετερώνυμο, που μιλά εξ ονόματός του, Πόση αξία τελικά μπορούν να έχουν σήμερα; Κρατάμε τον προβληματισμό του για μια Ευρώπη άξια της ιστορίας και του πολιτισμού της, για μια Ευρώπη στην οποία οι σημερινές πολιτικές μετριότητες θα είχαν, αν ζούσε ο Πεσσόα, τη χλεύη που τους αξίζει. "Η Ευρώπη απαιτεί τη Μεγάλη Ιδέα από την οποία θα εμφορούνται αυτοί οι Δυνατοί Άνθρωποι"- σαν μια ποιητική εικόνα την κρατάμε στη μνήμή μας, αλλά ο φιλόσοφος-βασιλιάς αναμένει ακόμα την ιστορική φάτνη που θα τον γεννήσει.

Στολισμός χριστουγεννιάτικου δέντρου

Εκτός από τα παραδοσιακά στολίδια, και άλλα στολίδια κάτω από το δέντρο. Ένα απόσπασμα από τη συλλογή αρχαίων συγγραφέων, Πλάτων, Παρμενίδης, Πλούταρχος κλπ. 

Ο συνδυασμός δύο παραδόσεων κατά τον στολισμό, ο προαιώνιος Λόγος.

Βίτολντ Γκόμπροβιτς: Φερντυντούρκε

Μετάφραση: Τασία Χατζή

"Για να σουλουπωθώ και να εξηγηθώ όσο μπορώ, βάλθηκα να γράψω ένα βιβλίο", εξηγήθηκε καλά λοιπόν ο αφηγητής στο πρωτοποριακό και εμφανώς ασύμμετρο ως προς τη δομή του βιβλίο του Βίτολντ Γκόμπροβιτς. Αλλά αυτό δεν ήταν, δεν είναι και σήμερα, μια εύκολη υπόθεση. Ο λόγος είναι αφενός μια σειρά από κλίκες μεταξύ του λογοτεχνικό-εκδοτικού σιναφιού και αφετέρου από μια διάχυτη οσμή ημιμάθειας που διαβρώνει τα πάντα.

"Η παγκόσμια κουλτούρα έχει κυριευτεί από ένα κοπάδι γυναικούλες γατζωμένες στη λογοτεχνία, αξιοσημείωτα πληροφορημένες πάνω στις πνευματικές αξίες κι ενημερωμένων σχετικά με την αισθητική κατέχοντας συχνά έναν κάποιον αριθμό από ιδέες και θεωρίες". Ο συγγραφέας-αφηγητής σιχαίνεται αυτό το είδος των ημιδιανοουμένων που λιμνάζουν στην πνευματική ζωή και έχουν λόγο που μπορεί να επηρεάζει και να ρυθμίζει την κίνηση των ιδεών- το βιβλίο αν και δημοσιεύτηκε το 1937, σε μια Πολωνία που τα σύννεφα του πολέμου και της διάσπασης ήταν βαριά πάνω της, ο Γκόμπροβιτς καταπιάνεται με ευρύτερα θέματα που δεν έχουν σχέση με το ζήτημα εθνικής επιβίωσης που απασχολούσε τους συμπατριώτες του, αλλά με ζητήματα που φάνταζαν, την εποχή εκείνη, κάπως εξωτικά, όπως της ατομικότητας και της αυτονομίας. Πραγματικά, μια παράταιρη φωνή: "Και βέβαια, υπάρχει μια διαρκής βία στον κόσμο του πνεύματος. Δεν είμαστε αυτόνομοι, υπάρχουμε μόνο σε σχέση με τους άλλους, πρέπει να είμαστε όπως οι άλλοι μας βλέπουν, και το προσωπικό μου δράμα προερχόταν απ' το γεγονός ότι μ' ένα είδος νοσηρής ηδονής δεχόμουνα να εξαρτιέμαι από τ' αγόρια της άχαρης ηλικίας, απ' τους νέους και τις νέες και τις καλές θείες της κουλτούρας".

Βίτολντ Γκόμπροβιτς

Η καταδίκη του στείρου λογιοτατισμού και η αναζήτηση της αυτονομίας του πνεύματος χαρακτηρίζει το βιβλίο, καθώς και η ζωηρή κριτική, διανθισμένη με πικρόχολο χιούμορ, των παιδαγωγικών μεθόδων που κυριαρχούσαν την εποχή εκείνη. Είναι ένα ανάγνωσμα που ακόμα και σήμερα θα στεναχωρούσε κάποιους μεγαλόσχημους καθηγητάδες που αφήνουν αμόρφωτα τα παιδιά, στην ουσία αμόρφωτα: "Είναι βλάκες, ολότελα αβλαβείς, διδάσκουν μονάχα ο,τι είναι μέσα στο πρόγραμμα. Όντως δεν έχουν και δεν μπορούν να έχουν καμιά προσωπική ιδέα".

Οι επιθέσεις του συγγραφέα στο διανοουμενίστικο κατεστημένο της εποχής του δεν έχουν τελειωμό: "Οργανώνετε φιλολογικά βραδινά, κάνετε αμοιβαίες φιλοφρονήσεις, αποπειράστε να παρουσιάσετε στον άλλο όπως και στον ίδιο σαν τον εαυτό μια νέα μάσκα για να καλύψετε την ανικανότητά σας". Σίγουρα ο Γκόμπροβιτς δεν είχε κατά νου, αν τον ήξερε, τα ετερώνυμα του Πεσσόα, συγγραφικές μάσκες που εξυπηρετούν έναν καλλιτεχνικό σκοπό, αλλά τις μάσκες του τίποτα, σαν κι αυτές που ευδοκιμούν στα social media ακόμα και μεταξύ των λεγόμενων πνευματικών ανθρώπων, και τέτοιες μάσκες και διαμάχες μεταξύ μασκών έχουμε δει αρκετές το τελευταίο διάστημα. Ο λόγος κοφτερός, είναι ανελέητος και επίκαιρος: "Και δεν έχετε ούτε καν για παρηγοριά τη σκέψη πως αυτό που γράψατε και κατασκευάσατε έχει αξία στα δικά σας μάτια: ολ' αυτά , το επαναλαμβάνω είναι μόνο απομίμηση, δάνειο και αντανάκλαση μονάχα της ψευδαίσθησης πως κατέχουμε κιόλας μια βαρύτητα, μιαν αξία". Τούτη η καταδίκη της ετερονομίας και της κίβδηλης πνευματικής δημιουργίας χαρακτηρίζουν συνολικά το έργο του Γκόμπροβιτς και όχι μονάχα το "Φερντυντούρκε". Μια ιδιαίτερη φωνή στην οποία ανυπομονώ να δώσω μια ακόμα ευκαιρία (κυρίως να διαβάσω τα Ημερολόγια του), διότι πέρα από την διασκεδαστική από ένα σημείο και πέρα κριτική στην παρωχημένη παιδαγωγική και την ετερονομία του πνεύματος, η χαλαρή δομή του κειμένου και οι διηγήσεις που το συναπαρτίζουν μου άφησαν μια στυφή γεύση καθώς η αφήγηση παραήταν υπερβολική, όμως ο συγγραφέας είχε δώσει το στίγμα του μοναχικού επικριτή.

Χανς Φαλλάντα: Ο Σιδηρούς Γουσταύος. Το χρονικό μιας βερολινέζικης οικογένειας.

Το εξώφυλλο της αγγλικής έκδοσης των Penguin

Ο Φαλλάντα δημοσίευσε το βιβλίο το 1938 έχοντας υπογράψει συμβόλαιο τον προηγούμενο χρόνο προκειμένου να γράψει την ιστορίας μιας γερμανικής οικογένειας από το 1914 ως το 1933. Ωστόσο το τέλος της ιστορίας δεν φθάνει ως την σημαδιακή ημερομηνία του 1933 αλλά ως το 1928, και το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα να παρέμβει ο Γιόζεφ Γκέμπελς και να απαιτήσει τη συνέχιση της ιστορίας ως τον εκλογικό θρίαμβο των Ναζί, και πράγματι ο συγγραφέας ο οποίος φοβόταν την ναζιστική μηχανή θανάτου υπέκυψε και ενσωμάτωσε  στο αρχικό του κείμενο προπαγανδιστικά στοιχεία υπέρ των Ναζί που και πάλι όμως δεν ικανοποίησαν την ηγετική ομάδα, κυρίως τον Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ, ο οποίος ισχυρίστηκε πως ο Χανς Φαλλάντα δεν ήταν ο συγγραφέας εκείνος που μπορούσε να χρηματοδοτήσει το γερμανικό κράτος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο στη ναζιστική Γερμανία το 1938 να λάβει αρνητικές κριτικές και πολύ γρήγορα να αποσυρθεί από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Penguin σε μετάφραση Philip Owens (ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου το 1945 στην Αθήνα, υπηρετώντας την βρετανική αποστολή), βασίζεται σε μια παλιότερη αγγλική έκδοση του 1940 η οποία προσπάθησε να αποκαταστήσει το αρχικό κείμενο του Φαλλάντα δίχως τις μεταγενέστερες "ναζιστικές" τροποποιήσεις. Η σημερινή αγγλική έκδοση, θεωρούν οι εκδότες του βιβλίου, είναι πλέον η πιστότερη στο κείμενο που έγραψε αρχικά ο Φαλλάντα.

Χανς Φαλλάντα

Η ιστορία που διηγείται ο Φαλλάντα βασίζεται στο πραγματικό γεγονός που διαδραματίστηκε το 1928 όταν ο Γουσταύος Χάρτμαν, ένας ιδιοκτήτης ιππικής άμαξας, οδήγησε το μόνιππο του από το Βερολίνο στο Παρίσι. Τον ρόλο αυτό στο βιβλίο τον αναλαμβάνει ο Γουσταύος Χάκενταλ, ο αυτοαποκαλούμενος και "Σιδηρούς Γουσταύος" εξαιτίας της αλύγιστης προσωπικότητας του στα δύσκολα αλλά και στην ξεροκεφαλιά του θα έλεγε κανείς, όσο και σε μια άκαμπτη ηθική στάση που οδηγεί πολλά μέλη της οικογένειας του στην αποξένωση και στον ηθικό ξεπεσμό, Το πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα σου κρατά το ενδιαφέρον ως την τελευταία σελίδα αν και θα ήταν ενδιαφέρον να μπορούσε ο Φαλλάντα να το προχωρούσε ως τη ναζιστική περίοδο δίχως να υπάρχει η λογοκρισία και ο έλεγχος των ναζί. Ωστόσο, ακόμα κι έτσι, αποκτούμε μια καθαρή εικόνα της κοινωνικής κατάστασης στη Γερμανία από το 1914, χρονιά του μεγάλου πατριωτικού, όπως πίστευαν, ξεσηκωμού, ως το άδοξο τέλος του 1918 (μια ήττα που δεν επήλθε στο στρατιωτικό πεδίο, όπως επιμένουν οι βασικοί πρωταγωνιστές του βιβλίου), τη μετέπειτα κοινωνική καταστροφή της ανεργίας, του υψηλού πληθωρισμού, της κοινωνικής κατάπτωσης που συνδυάστηκε με την αμήχανη και αδύναμη Δημοκρατία της Βαϊμάρης στο πολιτικό επίπεδο και την άφρονα πολιτική των συμμάχων, ειδικά των Γάλλων, έναντι της ηττημένης Γερμανίας. Ο Φαλλάντα διηγείται λοιπόν το χρονικό του Γουσταύου Χάκενταλ και των πέντε παιδιών του, στο Βερολίνο του μεσοπολέμου, και την κοινωνική κρίση που θα αφήσει έντονα το αποτύπωμά της στην οικογένεια του. Τα πέντε αυτά παιδιά, ο Όττο, ο Έριχ, ο Χάιντς, η Εύα και η Σόφι δεν μπόρεσαν ποτέ να ξεπεράσουν την αίσθηση της σκληρότητας, με την έννοια της άκαμπτης ηθικής στάσης, που ο πατέρας Γουσταύος, άσκησε πάνω τους. Απουσιάζει η έννοια και η προοπτική της συγχώρησης ή του ελέους. Αυτό φαίνεται πιο έντονα στην τραγική ιστορία της Εύας που οδηγείται στην πορνεία και στην εθελούσια εκμετάλλευσή της από τον προαγωγό της Ευγένιο Μπαστ. Ο Φαλλάντα βλέπει διάφορα επίπεδα στην ηθική κατάπτωση της Γερμανίας και αυτά αποτυπώνονται στις προσωπικές ιστορίες των παιδιών του Γουσταύου. Ο Χάιντς φερ' ειπείν είναι ο πιο τυχερός καθώς , ως ο νεαρότερος απ' όλους, καταφέρνει να φτιάξει μια υγιή οικογένεια που παρά τη φτώχεια και την ανέχεια που την διακρίνει κατορθώνει να διασώσει στοιχεία ηθικής αξιοπρέπειας και ακεραιότητας, και μάλιστα πολλές φορές εις βάρος της οικονομικής αντοχής της δικιάς του οικογένειας. Κατά πόσο η μορφή του πατέρα Γουσταύου ανταποκρινόταν σ΄έναν μέσο όρο πατριαρχικής μορφής την εποχή εκείνη στη Γερμανία δεν το γνωρίζουμε- και πάντως η μυθιστορηματική του απεικόνιση, μπορούμε να ισχυριστούμε, έχει αρχέγονα χαρακτηριστικά, αυτά του ανελεήμονα και του σκληρού αφέντη που μπορούμε να συναντήσουμε σε διαφορετικές κουλτούρες άλλων χρονικών περιόδων. Άλλωστε, όταν ο πρεσβύτερος υιός του ο Όττο μιλάει γι' αυτόν, αναφέρεται στην πραγματική εικόνα που σχημάτισε ως παιδί για τον πατέρα του: "Ο πατέρας μου; Όχι, είναι ο Σιδηρούς Γουσταύος όπως τον αποκαλούν, και είναι τόσο περήφανος γι' αυτό. Αλλά κανείς δεν θα έπρεπε να είναι περήφανος επειδή είναι από σίδηρο, διότι τότε δεν είσαι ούτε άνθρωπος, ούτε πατέρας".

Οι τελευταίες εικόνες του βιβλίου που περιγράφεται παραστατικά το απίστευτο για κείνη την εποχή ταξίδι με άμαξα από το Βερολίνο στο Παρίσι και επιστροφή ξανά πίσω θυμίζουν έντονα τις περιπετειώδεις περιγραφές ενός Ιουλίου Βερν, και είναι αυτές οι σελίδες που περισσότερο με ενθουσίασαν, γιατί όσο αντιπαθητική κι αν είναι η μορφή του πατέρα Γουσταύου, εντούτοις η ατίθαση τόλμη του και το αλύγιστο της θέλησής του που τον ωθούν να συμμετάσχει σε ηλικία 70 ετών σ' αυτήν την περιπέτεια προκαλούν και συγκίνηση και θαυμασμό, διότι "ότι κι αν είχε συμβεί στάθηκε αδύνατο να τον αλλάξει. Ήταν πραγματικά ένας Σιδηρούς Γουσταύος και δεν είχε λησμονήσει πως να ελπίζει". Παρά τα συντρίμμια που αφήνει γύρω του, παρά το τραγικό τέλος πολλών παιδιών του, δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κανείς αυτή την θέληση που τελικά λυγίζει τα σίδερα. Ίσως ένα πνευματικό πορτρέτο της Γερμανίας της ίδιας που παρά τις καταστροφές που επέφερε κατάφερε να διατηρεί αυτό το ανεξιχνίαστο σθένος να σηκώνεται και να συνεχίζει να μάχεται, έτσι όπως έκανε ο Γουσταύος. Αντιφατικό το μήνυμα του βιβλίου, αλλά όχι δίχως να μας βάζει σε σκέψεις. 

Leo Perutz: Ο Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας

Το βιβλίο από τις εκδόσεις Pushkin

Ονειρική ατμόσφαιρα τρόμου. Κάπως έτσι μπορεί να χαρακτηριστεί το αίσθημα που βιώνει ο αναγνώστης όταν διαβάζει τις σελίδες του εμβληματικού αυτού μυθιστορήματος του Λέο Περούτζ. Νιώθεις μια υποβόσκουσα απειλή να διαχέεται παντού, μια απειλή δίχως όνομα. Και την απειλή αυτή ο βασικός πρωταγωνιστής, ο Βαρόνος φον Γιος προσπαθεί να την ξορκίσει μέσω της γραφής: "Ίσως απαλλάχτηκα εντελώς από τον εφιάλτη με τον καταγράψω σε χαρτί".

Οξυδερκής παρατήρηση περί ανθρώπινης φύσης: "Είμαστε όλα πλάσματα που απογοητεύσαμε το μεγάλο σχεδιασμό του Δημιουργού. Δίχως να το υποπτευτούμε, υφίσταται ένας τρομερός εχθρός μέσα μας. Κείται εκεί πέρα ακίνητος, κοιμώμενος, ωσάν νεκρός. Αλίμονο αν επιστρέψει στη ζωή". Ο Λάβκραφτ θα διάβαζε με μεγάλη ευχαρίστηση τις σελίδες αυτές που αναβιώνουν τον προαιώνιο μεταφυσικό τρόμο.
Το διήγημα του Περούτζ αφορά μια σειρά περίεργων δολοφονιών, με πρώτη αυτή του διάσημου ηθοποιού Όϊγκεν Μπίσοφ, ο οποίος, όταν τον αντίκρισαν νεκρό είχε τον τρόμο ζωγραφισμένο στο πρόσωπό του. Ποιός ευθύνεται για τον θάνατό του; Ο Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας δεν είναι απλώς ένα όνομα, "δεν είναι ένα ζωντανό ανθρώπινο ον. Έχει πεθάνει εδώ και καιρό, αλλά ζει ακόμα και κρύβεται μέσα στο νου των ανθρώπων". Μερικές φορές ένα βιβλίο μπορεί ν' αλλάξει, προς το καλύτερο ή το χειρότερο, τη ζωή των ανθρώπων. Ο μεταφυσικός τρόμος που διαπνέει την ιστορία του Περούτζ και το ευφάνταστο τέλος της όπου σκιαγραφείται μια θεωρία περί καλλιτεχνικής δημιουργίας (η καταφυγή σε ουσίες προκειμένου να επιτευχθεί μια δημιουργία), καθώς και η ατμόσφαιρα της Κεντρικής Ευρώπης, όλα αυτά συνηγορούν για μια όμορφη αναγνωστική εμπειρία.

Leo Perutz

Όσοι αγαπήσαμε τον Λάβκραφτ και τον Πόε θα βρούμε αρκετά καλά σημεία να συμπαθήσουμε στον Περούτζ, μπορεί να μην φθάνει στον ύψιστο τρόμο του πρώτου ή στην αφηγηματική ευφυΐα του δεύτερου, αλλά η ιστορία του έχει μυστήριο και έναν ανεξιχνίαστο, υποδόριο τρόμο, και φυσικά έχει αναφορές στη δύναμη, ενίοτε σκοτεινή, που ένα βιβλίο μπορεί να κρύβει στις σελίδες του- αυτό μας αρκεί.  

Σκάρτη χώρα

Δεν είναι έκπληξη που ένα κόμμα-κράτος όπως η Νέα Δημοκρατία δεν μπόρεσε να διοργανώσει εσωκομματικές εκλογές που προϋποθέτουν κάποιου είδους οργάνωση. Η κρατικοποιημένη Νέα Δημοκρατία, που ουδεμία σχέση έχει είτε με τα φιλελεύθερα είτε με τα συντηρητικά κόμματα της Ευρώπης αλλά αποτελεί μηχανισμό νομής του κράτους, απέδειξε την ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού στην ολότητά του, την έλλειψη διαχειριστικής επάρκειας. Δεν είναι περίεργο αυτό. Αυτό που χρεοκόπησε ήταν το κράτος και οι δομές του, και η Νέα Δημοκρατία ήταν μια απ' αυτές τις δομές που είχε την ευθύνη για πολλά χρόνια της λειτουργίας του.

Αλλά δεν είναι μόνο ο κρατικός τομέας που έχει πρόβλημα. Σε μια σκάρτη χώρα, η μια χρεοκοπία ακολουθεί την άλλη, σαν τα κομμάτια του ντόμινο που το ένα ρίχνει το άλλο ρυθμικά και αέναα. Η εταιρεία που συνεργάστηκε με τη Νέα Δημοκρατία για να διοργανώσει τις εσωκομματικές εκλογές αποδείχτηκε εξίσου ανίκανη. Μια εταιρεία που από τη δουλειά που έκανε φαίνεται πως είναι μια κλασική περίπτωση αρπαχτής του ιδιωτικού τομέα που απομυζεί κρατικούς πόρους προκειμένου να προσφέρει δήθεν υπηρεσίες. Έχει φυσικά ευθύνες, τις μεγαλύτερες, η ομάδα εκείνη που διοργάνωσε την εκλογή προέδρου- αν έχει όμως κι άλλες ευθύνες πέρα από την ανικανότητα που την διέκρινε, δηλαδή αν το όλο σκηνικό ήταν στημένο για να ευνοηθεί ο σημερινός πρόεδρος, αυτό μικρή σημασία έχει. Στο σημερινό φιάσκο είχαμε την τέλεια σύμπραξη ανικανότητας και φαυλότητας: ένας χρεοκοπημένος δημόσιος τομέας με τον οποίο συνεργάστηκε ένας τυχάρπαστος ιδιωτικός τομέας. Η χρεοκοπία της χώρας δεν ήταν ποτέ τόσο εμφανής σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης.

Δεν φταίνε οι Γερμανοί και γι' αυτό!