Αθηνά Κακούρη: Πριμαρόλια

Το πετυχημένο ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να είναι καρπός βαθιάς μελέτης από τον συγγραφέα της ιστορικής περιόδου που πρόκειται να ζωντανέψει. Κυριολεκτικά, πρέπει να καταβροχθίσει βιβλιοθήκες για να μεταφέρει τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής. 

Η Αθηνά Κακούρη με το προλογικό της σημείωμα στην "Πριμαρόλια" (Πρώτη Έκδοση 1999) απαριθμεί τα έργα εκείνα που την βοήθησαν να μπει στο κλίμα της εποχής, στην Πάτρα στα τέλη του 19ου αιώνα. Κάτι ανάλογο, από τα έργα που διάβασα πρόσφατα, είχε κάνει και ο Πετσάλης Διομήδης με τα δύο έπη του 'Οι Μαυρόλυκοι" και "Ελληνικός Όρθρος"- προτού ο αναγνώστης εισέλθει στην ανάγνωση του μυθιστορήματος έχει ήδη κατατοπιστεί για το εύρος της βιβλιογραφίας και του μόχθου του συγγραφέα που απαιτήθηκε για τη συγγραφή του βιβλίου. Στην ουσία λειτουργεί και ως κίνητρο για περαιτέρω μελέτη, αν μας ενδιαφέρει να μάθουμε περισσότερα για τη συγκεκριμένη εποχή.

Αθηνά Κακούρη

Το βιβλίο είναι ογκώδες, αλλά η γραφή της Αθηνάς Κακούρη είναι κλασική, οι προτάσεις είναι καλοδουλεμένες, δεν κουράζει τον αναγνώστη, οι χαρακτήρες της είναι μελετημένοι, ζωντανοί, η εποχή του τέλους του 19ου αιώνα στην κοσμοπολίτικη Πάτρα παρουσιάζεται ανάγλυφη με έμφαση στην λεπτομέρεια των σχέσεων και των ηθών, των αντικειμένων, του φυσικού περιβάλλοντος. Ένα αστικό μυθιστόρημα μιας άλλης εποχής και μιας κουλτούρας που λόγω του εμπορικού  εξαγωγικού προσανατολισμού της οικονομίας της είχε ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. 

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στον πρόλογό της η Κακούρη, η βασική πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος είναι η σταφίδα. Το βασικό προϊόν που αποτέλεσε τον παράγοντα πλούτου και εξαστισμού της Πάτρας τον 19ο αιώνα, αλλά κι αυτό που όταν οι συνθήκες στην ευρωπαϊκή οικονομία άλλαξαν, συνέβαλε στην πτώση του βιοτικού επιπέδου και στην αναγκαστική μετανάστευση στο εξωτερικό εργατικών χεριών. Γύρω από τη σταφίδα, και τον πλούτο που αυτή κομίζει στην πατρινή κοινωνία, η Κακούρη στήνει μια ολόκληρη τοιχογραφία με καλούς και κακούς χαρακτήρες, όχι όμως μονόχνωτους ή γραμμικούς στην εξέλιξη τους, αλλά με τις αντιφάσεις τους και τον συνεχή επαναπροσδιορισμό της θέσης τους στον κόσμο. Από τους χαρακτήρες που μένουν στο νου, και μετά το πέρας της ανάγνωσης, είναι οι γυναικείες μορφές της Έλλης και της Φρόσως που εκπροσωπούν τον ρομαντισμό και τον κυνισμό αντίστοιχα, με τη δεύτερη ειδικά να έχει τα χαρακτηριστικά μιας ελληνίδας "Λολίτας", σύλληψη ευφάνταστη αλλά αρμονικά δουλεμένη και τοποθετημένη στο οικείο περιβάλλον. Σημαντική είναι επίσης η πολιτική διάσταση του σταφιδικού προβλήματος που παραθέτει η Κακούρη με την διαμάχη Τρικούπη και Δηλιγιάννη η οποία με σημερινούς όρους αποτελεί τη σύγκρουση ευρωπαϊστών και λαϊκιστών- τα πράγματα, τελικά, δεν έχουν αλλάξει και πολύ από τότε. 

Τελειώνοντας την "Πριμαρόλια" έφερα στο νου μου αυτό που ο Νίκος Δήμου έγραφε για τη "Χαμένη Τάξη" εννοώντας την χαμένη αστική τάξη, τον κοινωνικό παράγοντα που είναι ο κατ' εξοχήν φορέας πολιτισμού αλλά που λόγω της ιδιόμορφης συγκρότησης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, και του ρόλου του άτεχνου κράτους, δεν μπόρεσε να ηγεμονεύσει. Παρέμεινε περισσότερο ως επαναστατική φαντασίωση των αντιπάλων της ή ως θεωρητική κατασκευή παραμόρφωσης της πραγματικότητας. Έχουμε όμως κάποια μυθιστορήματα, όπως την "Πριμαρόλια", για να υπενθυμίζουν ότι κάποτε αναπτύχθηκε, έστω πρόσκαιρα, ένας ενδιαφέρων αστισμός.

Frantz

Ο Φρανσουά Οζόν δημιούργησε μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς, υποψήφια για πολλά σημαντικά βραβεία Σεζάρ 2017, μια ταινία αισθαντική, ένα κινηματογραφικό ποίημα ύμνο στην γαλλογερμανική καταλλαγή και εμμέσως στην ευρωπαϊκή ενότητα.

Ο νεαρός Γάλλος Αντριάν Ριβουάρ τον οποίο υποδύεται ο Πιερ Νινέ, μια ξερακιανή εύθραυστη φιηούρα που ανταποκρίνεται αφενός στις κακουχίες των στρατιωτών που επέζησαν από τη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, αφετέρου λόγω της εσωτερικευμένης του απόγνωσης, καταφθάνει σε μια ηττημένη Γερμανία το 1919 προκειμένου να επισκεφθεί την οικεία των Χοφμάϊστερ. 

Ο Φραντς Χοφμάϊστερ υπήρξε ένας άγνωστος γι' αυτόν Γερμανός στρατιώτης που τον συνάντησε τυχαία σε μια μάχη χαρακωμάτων στον Μεγάλο Πόλεμο- ήταν μια συνάντηση από την οποία δεν ανταλλάχτηκαν λόγια αλλά μονάχα θάνατος, αυτός που προήλθε από το τουφέκι του Αντριάν και τη σφαίρα που βρήκε τον Φραντς προτού εκείνος προλάβει να πράξει το ίδιο. Αλλά ο Αντριάν δεν ήταν ένας κοινός στρατιώτης. Ο θάνατος αυτός τον συγκλόνισε, ίσως να μην υπήρξε δεύτερος εξαιτίας του. 

Ψάχνοντας στις τσέπες του νεκρού στρατιώτη βρίσκει τα στοιχεία του και, κυρίως, μια επιστολή προς την αγαπημένη του αρραβωνιαστικιά Άννα την οποία υποδύεται η πολλά υποσχόμενη Γερμανίδα ηθοποιός Πάολα Μπέερ. Μετά τη λήξη του πολέμου, ο Αντριάν θα αναζητήσει την εξιλέωση και τη συγχώρεση για τον ένα και μοναδικό θάνατο που προκάλεσε. Φθάνει στη Γερμανία και στο άδειο μνήμα του νεκρού Φραντς τοποθετεί κάθε μέρα άνθη, αργότερα θα γνωρίσει την Άννα και την οικογένεια του Φραντς. 

Από κει και πέρα παρακολουθούμε ένα δράμα ανάμεσα στις δυνατότητες που προσφέρει η εμμονή στον διχασμό και το μίσος που σηματοδοτείται από την αιώνια διαίρεση Γαλλίας και Γερμανίας και από την εκζήτηση και αποδοχή της συγνώμης ως πράξη που μονάχα με τα χαρακτηριστικά της χριστιανικής μετάνοιας μπορεί να οριστεί. Οι δύο σημαντικότερες ευρωπαϊκές χώρες βύθισαν εαυτούς και την Ευρώπη ολόκληρη σε αιμάτινους ποταμούς από το 1870 ως το 1945, αλλά όπως λέει ο και ο Έντσο Τραβέρσο δεν επρόκειτο παρά για εμφύλια διαμάχη. 

Η αδελφική αυτή φιλία που ενώνει τον γαλλογερμανικό πολιτισμό φαίνεται στο έργο του Οζόν από την διαδοχική χρήση των δύο εθνικών γλωσσών από τους βασικούς πρωταγωνιστές- οι Γάλλοι μαθητές μάθαιναν τα γερμανικά στο σχολείο και το αντίστροφο. Η επικοινωνία Αντριάν και Άννας γίνεται στη βάση της κοινής ευρωπαϊκής κουλτούρας, γαλλική ποίηση, γερμανική μουσική. Μόνο, θεωρητικό, εμπόδιο θα μπορούσε να είναι η γλώσσα το οποίο όμως αίρεται από την έξοχη χρήση αμφοτέρων των γλωσσών από τους δύο πρωταγωνιστές.

Μια υπέροχη ποιητική ταινία, όπου κυριαρχεί ο ασπρόμαυρος φωτισμός, και σε στιγμές έξαρσης το χρώμα, η εξαίσια μουσική υπόκρουση του Φιλίπ Ρομπί, και στο βάθος η αναζήτηση της ενότητας και του κοινού πλαισίου πολιτισμού που είναι η συγχώρεση και η γλώσσα για να εκφραστεί αυτή.

 

E. M. Forster: Howards End

"Ήταν γνωστό πως λάτρευε το παρελθόν, και πως η ενστικτώδης σοφία που μονάχα το παρελθόν μπορούσε να απονείμει είχε εισχωρήσει μέσα της- εκείνη τη σοφία στην οποία αποδίδουμε το αδέξιο όνομα της αριστοκρατίας".

"Ο κόσμος θα έμοιαζε μ' ένα γκρίζο και αναιμικό τόπο αν αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από τις δεσποινίδες Σλέγκελ. Αλλά έτσι όπως ήταν ο κόσμος, μάλλον ακτινοβολούσαν μέσα του σαν αστέρια".

"Δεν μας ενδιαφέρουν οι πάμφτωχοι. Είναι σαν να μην υφίστανται, και αποτελούν πεδίο σκέψης μονάχα για τους στατιστικολόγους και τους ποιητές. Τούτη η ιστορία ασχολείται με τους ευγενείς ή μ' αυτούς που υποχρεώνονται να προσποιούνται πως είναι ευγενείς".

"Ο Γερμανός επαγρυπνεί διαρκώς αναζητώντας την ομορφιά. Μπορεί να την απωλέσει λόγω ηλιθιότητας ή να την παρερμηνεύσει, ωστόσο διαρκώς αναζητά την ομορφιά να εισέλθει στη ζωή του, και πιστεύω πως στο τέλος θα έλθει".