Τα βιβλία που διάβασα τον Ιανουάριο 2017

Καλή συγκομιδή για πρώτο μήνα του έτους. Στα λογοτεχνικά ξεχωρίζει αναμφισβήτητα το έργο του Σίνγκερ, ένας εβραίος που γράφει στη γλώσσα γίντις, με παρατηρήσεις που αξίζουν να μνημονευτούν και από μας τους χριστιανούς: 
"Παρ' όλον ότι αμφισβήτησα κάθε αποκάλυψη, δεν μπορώ να πιστέψω ότι το Σύμπαν είναι φυσικό ή χημικό ατύχημα, αποτέλεσμα μιας τυφλής εξέλιξης....ολοένα και περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν δίχως να πιστεύουν στο Θεό, δίχως να πιστεύουν στην επιβράβευση και την τιμωρία, στην αθανασία της ψυχής ή τουλάχιστον στο κύρος της ηθικής". (Από την Ομιλία του στην τελετή βράβευσης με το Νόμπελ Λογοτεχνίας).


1. Reiner Stach: Kafka, The Early Years

2. Enzo Traverso: Οι ρίζες της ναζιστικής βίας

3. Hans Fallada: Μόνος στο Βερολίνο

4. Χ.Α.Χωμενίδης: Νίκη

5. Στήβεν Ράνσιμαν: Δύση και Ανατολή σε σχίσμα

6. Stuart Jeffries: Grand Hotel Abyss

7. Steven Runciman: Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία

8. Stephen Backhouse: Kierkegaard, A Single Life

9. Isaac Bashevis Singer: The Magician of Lublin

10. Λιλίκα Νάκου: Οι οραματιστές της Ικαρίας

11. Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ: Ο Σατανάς στο Γκόραϋ

Ο Βιογράφος του Κάφκα

Βιογραφίες για τον ερμητικό συγγραφέα της Πράγας έχουν γράψει αρκετοί.  O επιστήθιος φίλος του Μαξ Μπροντ μας έδωσε την πρώτη καταγραφή της ζωής του Κάφκα. Ακολούθησαν και άλλοι, όπως ο Nicholas Murray, ο Ernst Pawel, ο Klaus Wagenbach, ο Elias Canetti.

Αλλά πλέον η πληρέστερη βιογραφία και το έργο αναφοράς για οποιονδήποτε θέλει να ξεκινήσει να μελετά Κάφκα, το έργο και την εποχή του, είναι η τριλογία του Γερμανού Reiner Stach ο οποίος αφιέρωσε είκοσι χρόνια από τη ζωή του προκειμένου να παρουσιάσει ένα έργο που πιστεύω πως θ' αντέξει στο χρόνο όχι μονάχα στο πλαίσιο των καφκικών σπουδών αλλά και στον τρόπο που πρέπει να γράφονται βιογραφίες. 

Ο Κάφκα που κι αυτός ο ίδιος, όπως μας λέει ο Stach, διάβαζε περιπαθώς βιογραφίες και αυτοβιογραφίες προσπαθώντας ν' αποκωδικοποιήσει τρόπους ζωής σημαντικών ανθρώπων, θα έμενε ευχαριστημένος από το μόχθο του Stach. 

Εξαιρετική είναι βέβαια και η μεταφράστρια Shelley Frisch που απέδωσε σε άψογα αγγλικά την τριλογία του Stach. Εξηγεί η ίδια τη δυσκολία που είχε αυτό το έργο: "Over the years, I have often been asked whether this biography has been difficult to translate. Every text firmly resists translation, although every text is also ultimately translatable- and this one is no exception. A work as beautifully crafted as Reiner Stach's Kafka biography sets a high stylistic bar and requires the translator to capture the voices of Kafka the letter-writer, Kafka the diarist, and Kafka the story-teller as well as Stach the biographer, whose semantic and syntactic choices dazzle the reader as fully as the facts and the ideas themselves".

Reiner Stach

Για ποιό λόγο είναι έργο αναφοράς το έργο του Stach; Είναι διότι δεν μας δίνει απλώς μια περιγραφική και χρονολογική καταγραφή της ζωής του Κάφκα, αλλά διότι προσπαθεί να εμβαθύνει αφενός στο περιβάλλον- οικογενειακό, πνευματικό, διεθνές- στο οποίο έζησε, και αφετέρου να απαντήσει στο ερώτημα για το τι διαμόρφωσε τον Κάφκα ως χαρακτήρα της δικιάς του ύπαρξης και ως συγγραφέα. 

Σημαντικό είναι ακόμα το γεγονός πως ο Stach χρησιμοποίησε υλικό, κυρίως ημερολόγια του Brod, που δεν είχαν ληφθεί προηγουμένως υπόψη για τις βιογραφίες του Κάφκα. Ολοκληρώνοντας την βιογραφία μου έμειναν κάποια αναπάντητα ακόμα ερωτήματα, κάποιες εκκρεμότητες όσον αφορά την προσωπικότητα της τελευταίας φιλενάδας του Κάφκα Dora Diamant, για την οποία υπάρχει η μυθιστορηματική μελέτη της Kathi Diamant : Kafka's Last Love: The Mystery of Dora Diamant.

Τα γράμματα από τη φυλακή του Αντόνιο Γκράμσι

Όταν αναζητώ τρόπους ταπείνωσης της υπερφίαλης ματαιοδοξίας μου, τότε ανοίγω τα Γράμματα από τη Φυλακή του Αντόνιο Γκράμσι. Τα διαβάζω με προσοχή σαν να διάβαζα κάποιο ευαγγελικό κείμενο. Λίγα κάθε φορά, αποσπάσματα βέβαια, αλλά είναι αρκετά για να με προσγειώσουν δείχνοντάς μου ένα πνεύμα που παρά τις συνθήκες που υπέφερε, φυλακισμένος από το φασιστικό καθεστώς Μουσολίνι δεν έπαψε να στοχάζεται, να γράφει και να διαβάζει με περισσότερη ένταση.

Κάθε επιστολή που στέλνει προς την πολυαγαπημένη του Τατιάνα, πέρα από την περιγραφή των συνθηκών φυλάκισής του, είναι και ένα ντοκουμέντο της πορείας του στοχασμού του. Είναι επίσης και μια καταγραφή των πνευματικών του αναζητήσεων με τη μορφή παράκλησης, έως και απαίτησης, προς την Τατιάνα να του προμηθεύσει νέα βιβλία για το μοναχικό μεν αλλά εξαιρετικά οργανωμένο διάβασμα του στη φυλακή. 

"Θα σου γράψω να μου στείλεις το άλλο λεξικό, εκείνο του Λανγκενσάιντ, όταν θα έχω μελετήσει ολόκληρη τη γραμματική. Τότε θα σου ζητήσω να μου στείλεις τις Συνομιλίες του Γκαίτε με τον Έκερμαν για να κάνω ανάλυση της σύνταξης και του ύφους και όχι μόνο για να τις διαβάσω".

Έχοντας ως πρότυπο την έμμονη προσπάθεια του Γκράμσι,δεν πρέπει να υπάρχουν αντιρρήσεις ή εμπόδια που τα επικαλείται η οκνηρία για να κερδίσει άλλη μια μέρα από τη ζωή.

Enzo Traverso, Οι ρίζες της ναζιστικής βίας

Οι εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου συνεχίζουν να εκδίδουν βιβλία αντιεμπορικά αλλά με μεγάλη πνευματική αξία, και ανάμεσα σ' αυτά είναι, δίχως αμφιβολία, τα βιβλία του Enzo Traverso.

Το συγκεκριμένο διαβάζεται απνευστί. Δικαιολογημένα, καθώς πρόκειται για μια κατάβαση στην άβυσσο του μηδενός που οριοθετείται από την έλευση και την πολιτική του ναζισμού έναντι των Εβραίων, ο ναζισμός, όπως τον αντιλαμβάνεται ο Traverso, ως μια από τις δυνατές εναλλακτικές του δυτικού πολιτισμού.

Δίχως να αμφισβητεί τα επιτεύγματα της Δύσης, ο Traverso αντίθετα από άλλους θεωρητικούς επιδιώκει να εντοπίσει τον ναζισμό στην ιστορία της Δύσης , "στην Ευρώπη του βιομηχανικού καπιταλισμού, της αποικιοκρατίας, του ιμπεριαλισμού, της ανάπτυξης των σύγχρονων επιστημών και τεχνολογιών, στην Ευρώπη του ευγονισμού, του κοινωνικού δαρβινισμού, κοντολογίς στην Ευρώπη του "μακρού" 19ου αιώνα που έκλεισε στα πεδία των μαχών του Α' Παγκοσμίου Πολέμου". 

Enzo Traverso

Δεν ήταν ο ναζισμός γέννημα της ιδιαιτερότητας του γερμανικού λαού, αλλά η συμπύκνωση ιδεολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων οι οποίοι αποτέλεσαν κοινούς τόπους για τον δυτικό πολιτισμό από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης και μετά. Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται η Δύση το γεγονός του πολιτικού θανάτου, μέσω της χρήσης της λαιμητόμου, από την εποχή της Τρομοκρατίας ως τον τρόπο οργάνωσης της καπιταλιστικής παραγωγής, τις ιμπεριαλιστικές πρακτικές και την πολιτισμική λογική της αποικιοκρατίας, την κατανόηση του μη δυτικού ανθρώπου ως μη-ον, τις μαζικές σφαγές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όλ' αυτά σε έναν θανάσιμο συνδυασμό συμπυκνωμένα στην κοσμοαντίληψη του ναζιστικού κόμματος, αλλά και μ' έναν ιδιαίτερο παράγοντα ακόμα που συνιστά την δική του πρωτοτυπία: τις βιολογικές και φυλετικές βάσεις της κυριαρχίας του, ειδικά στην Ανατολική Ευρώπη και στον τρόπο που έβλεπε τους Σλάβους και τους Εβραίους, ως φορείς υπανθρωπισμού. 

Το συμπέρασμα λοιπόν του Traverso είναι εκπληκτικό: "Η ιδιαιτερότητα του ναζισμού δεν έγκειται λοιπόν στην αντίθεσή τους προς τη Δύση αλλά στην ικανότητά του να πετύχει μια σύνθεση ανάμεσα στις διάφορες μορφές της βίας της".

Η κριτική αποτίμηση που προκρίνει ο Traverso οφείλουμε να τη λάβουμε σοβαρά υπόψη όταν ομιλούμε ενθουσιωδώς για τη Δύση, τον ορθολογισμό κλπ, αναπαράγοντας κάθε εκκοσμικευμένη ουτοπία.